آبخیزداری و آبخوان‌داری یکی از اقدامات موثر در کنترل سیلاب است که در سال‌های اخیر با هدف جلوگیری از وقوع سیلاب‌های ویرانگر در زمان ترسالی و ذخیره آب در زمان خشکسالی مورد تاکید رهبر معظم انقلاب هم قرار گرفت و سال گذشته ۲۰۰ میلیون دلار از صندوق توسعه ملی به این بخش اختصاص یافت.
بر اساس بررسی‌ها بیش از ۲ میلیارد متر مکعب از سیلاب‌های اخیر کشور با اجرای فعالیت‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری کنترل و پس از تعدیل روان آبها به درون آبخوان‌ها هدایت شد.
مدیریت سیل و کنترل جریان‌های واریزه‌ای، کاهش فرسایش خاک و رسوب‌دهی، تثبیت بستر و جلوگیری از فرسایش کنار رودخانه، کنترل هرز آبها، کاهش سیل خیزی و بهره وری بهینه از نزولات آسمانی، تغذیه سفره های زیرزمینی، ارتقای آگاهی عمومی و توسعه مشارکت مردم و فعالیت‌های مطالعاتی و بهره‌برداری بهینه از اراضی؛ پی‌آمد اجرای طرح‌های آبخیزداری بحساب می آید که تاکنون در ۶۰۰ هزار هکتار از وسعت حوضه آبخیز استان گلستان اجرا شد.
به گفته معاون فنی و آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان، حوضه‌های آبخیز شرق استان به دلیل وجود پهنه‌های فرسایش پذیر لسی با دارا بودن قابلیت ایجاد خندق‌های فعال، سیل خیز است و بر این اساس ۶۰ درصد از طرح‌های آبخیزداری گلستان در این محدوده اجرا شد.
ریزترین مواد خاکی حمل شده توسط باد به صورت لایه‌هایی روی هم انباشته می‌شود که به مجموع آن‌ها "لس" می گویند. این خاک‌های ریزدانه در منطقه استان گلستان بویژه ترکمن صحرا بیشتر از سایر نقاط ایران دیده می‌شود.
استان گلستان با بیش از ۲۰ هزار کیلومتر مربع وسعت حدود ۴۰ رودخانه فصلی و دائمی دارد که در چهار حوضه بزرگ اترک، گرگان رود، قره سو و خلیج گرگان توزیع و شبکه جریان آب‌های سطحی را تشکیل می‌دهد و حدود ۶۵ درصد جریان این رودخانه‌های جاری به صورت سیلاب است که گاهی به دلیل بزرگی و شدت آن، آثار تخریبی دارد.
بر اساس اعلام عبدالرحیم لطفی معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان؛ ۷۲ درصد از مجموع یک میلیون و ۶۰۰ هزار هکتار حوضه آبخیز استان با نیاز به اجرای عملیات آبخیزداری در شرق استان واقع است که با توجه به سیلاب‌های چند سال اخیر با هدف کاهش خسارات و بهتر شدن تغذیه سفره های زیر زمینی و جلوگیری از فرسایش خاک، بیشترین طرح‌های آبخیزداری به این مناطق اختصاص یافته است.
به گفته وی استان گلستان ۲ میلیون و ۵۰ هزار هکتار حوضه آبخیز دارد که از این مقدار یک میلیون و ۶۰۰ هزار هکتار آن به دلیل قرار گرفتن در مناطق کوهپایه‌ای و پرشیب، نیازمند اجرای عملیات آبخیزداری است که تاکنون طرح مطالعات فاز یک و ۲ برای اجرای یک میلیون و ۱۰۰ هزار هکتار انجام شده است.
لطفی افزود: تاکنون عملیات آبخیزداری شامل احداث ۱۹۳ بند خاکی، ۴۴۷ سازه سنگ ملاتی و بتنی، هزار و ۲۳۰ سازه گابیونی (فیلتر کننده جریان)، ۴۹ مورد سازه سرشاخه‌گیر و کنترل کننده جریان‌های واریزی و اجرای سه پروژه چند منظوره مدیریت سیلاب، رسوبگیر و تغذیه آب زیرزمینی در ۶۰۰ هزار هکتار معادل ۴۰ درصد از حوضه های آبخیزداری گلستان به پایان رسیده که در مقایسه با میانگین ۱۰ تا ۱۲ درصدی کشور، بیشتر است.
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان به اجرای عملیات آبخیزداری در ۸۰ درصد از حوضه آبخیز ۲۶ هزار هکتاری چهل چای مینودشت، ۷۵ درصد از حوضه آبخیز ۲۸ هزار هکتار اوغان گالیکش و ۶۰ درصد از حوضه آبخیز ۷۱ هزار هکتاری قرناوه کلاله در شرق استان اشاره کرد و گفت: با این حال هنوز در خیلی از نقاط منطقه با وجود سرشاخه‌های اصلی رودخانه گرگانرود عملیات آبخیزداری اجرا و یا تکمیل نشده و بر اساس برآوردهای انجام شده برای اتمام عملیات آبخیزداری استان به ۱۲ هزار میلیارد ریال اعتبار نیاز است.
وی با یادآوری هزینه ۶۰ درصدی از مجموع اعتبارات سال گذشته حوضه آبخیزداری گلستان در کلاله، گالیکش، مینودشت و مراوه‌تپه، افزود: به عنوان مثال اگر در حوضه آبخیز قرناوه کلاله عملیات آبخیزداری اجرا نمی‌شد، مجبور به جابجایی بیش از ۳۰ روستا با صرف اعتبارات کلان بودیم.
لطفی ادامه داد: با اجرای عملیات آبخیزداری بیولوژیکی، مکانیکی و بیومکانیکی و نظارت مدیریتی توانایی مهار ۵۸۰ میلیون متر مکعب آب در گلستان وجود دارد تا از خسارتهای سیل و خشکسالی جلوگیری شود.
وی با اشاره به تاثیر مثبت اجرای طرح‌های آبخیزداری در مهار سیل، خاطرنشان کرد: وجود طرح‌های آبخیزداری حداقل ۳۰ تا ۳۵ درصد خسارات سیل سال گذشته گلستان را کاهش داد و اگر طرح‌های آبخیزداری به صورت کامل اجرا شود، خسارتهای احتمالی آینده کاهش فراوانی خواهد یافت.
در این پیوند رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری گالکیش هم به ایرنا گفت: بارندگی شدید اوایل هفته گذشته در شرق گلستان با تمرکز هسته بارش در مناطق بالادست مینودشت و گالیکش با حداکثر ۱۰۰ میلی متر منجر به جریان یافتن سیل در بخش های از این شهرستان‌ها شد که وجود بند خاکی دارآباد جلوی بروز خسارات جدی را گرفت.
صفر سیجانی با بیان اینکه بند خاکی دارآباد در جریان سیل اخیر حجمی بالغ بر ۲۰۰ هزار متر مکعب رواناب و سیلاب را در مخزن خود ذخیره کرد، افزود: در صورت بهره گیری نکردن از طرح های آبخیزداری در حوضه دارآباد به دلیل مشرف بودن خروجی آن به مسیر ارتباطی گرگان – مشهد، بروز خسارتهای جانی و مالی در منطقه هنگام جاری شدن سیل دور از انتظار نیست.
وی با یادآوری اینکه اجرای طرح‌های آبخیزداری از سال ۸۰ با وقوع سیل شدید در گالیکش به صورت جدی دنبال شد، اضافه کرد: سازه خاکی دارآباد، ۱۵ سازه گابیونی، ۱۲ سازه سنگ ملاتی و چهار سازه سرشاخه گیر در حوزه آبخیر گالیکش اجرا شده و قرار است امسال سه سازه سنگ ملاتی نیز در این شهرستان اجرا شود.
سیجانی خاطرنشان کرد: عملیات آبخیزداری با توجه به اینکه در مناطق بالادست و مولد سیلاب اجرا می‌شود فرصت نفوذ را برای رخدادهای شدید بارشی در زمین فراهم می‌کند و در کنار آن باعث مدیریت بهتر سیلاب، تغذیه آبخوان‌های پایین دست و کاهش خسارات وارده به زیر ساخت‌ها خواهد شد.
همچنین رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری مینودشت که حوضه آبخیز چهل چای به وسعت ۲۶ هزار هکتار در جنوب این شهرستان واقع است به خبرنگار ایرنا گفت: تاکنون با هدف مقابله با سیلاب، طرح‌های مختلف آبخیزداری مانند ساخت ۱۹ سازه سنگ ملاتی و ۳۵ مورد سازه گابیونی و تراس‌بندی اراضی زراعی شیب‌دار در این حوضه آبخیز انجام شده که به همراه سایر طرح‌های آبخیزداری نقش مهمی در مهار سیلاب بویژه سیلاب اوایل پارسال داشت.
ابراهیم سرایلو، کاشت ۱۳ هزار و ۵۰۰ کیلوگرم علوفه و توزیع بذر یونجه، توزیع ۱۳۷ هزار اصله نهال مثمر، جنگل‌کاری و توزیع بذر و نهال گیاهان دارویی مانند گل محمدی و ۴۰ هزار بوته گل گاوزبان را از دیگر طرح‌های اجرایی مهار سیلاب در منطقه برشمرد.
وی گفت: علاوه بر آن، ۲ سازه سنگ ملاتی در حوضه آبخیزداری چهل چای تا پایان امسال به اتمام می رسد و مطالعات اجرای طرح‌های آبخیزداری در حوضه آبخیز نرماب آغاز خواهد شد.
حجم سالانه آبدهی رودخانه‌های گلستان حدود هزار و ۲۳۵ میلیون مترمکعب است که ۴۵ تا ۵۰ درصد آن به صورت سیلاب‌های ناشی از بارندگی و ذوب برف در ماه‌های بهمن تا فروردین و بخشی نیز به صورت سیلاب‌های فصلی در تابستان و پاییز جریان می‌یابد.
وقوع سیل سال‌های ۷۱، ۸۰، ۸۱ و ۹۸ علاوه بر صدها کشته، خسارت مالی فراوانی بر جای گذاشت که در این میان، سیل پارسال با ۴۸ هزار میلیارد ریال خسارت، یکی از زیانبارترین نمونه های سیل این استان بود که اجرای طرح‌های آبخیزداری می‌تواند بخشی از این خسارات را کاهش دهد.
استان گلستان حدود یک میلیون و ۹۰۰ هزار نفر جمعیت دارد.