کپی رایت نوعی حفاظت قانونی از آثار چاپ شده ادبی، علمی و هنری است. این آثار به هر صورت که عرضه شوند در حالی که دارای ماهیت قابل درک باشند، شامل این حمایت می‌شوند. بررسی‌ها نشان می‌دهد اولین قانون در زمینه کپی رایت در ایران به سال ۱۳۴۸ برمی گردد و پس از آن قانون مشخص و مدونی وجود نداشته است.
این روزها تلاش‌هایی را از سوی هنرمندان برای تصویب قوانینی برای حمایت از حقوق مولفان و هنرمندان شاهد هستیم. گفتنی است در سطح بین‌المللی کنوانسیون برن وجود دارد که در سال ۱۸۸۷ به وجود آمده و بسیاری از کشورها به عضویت آن درآمده‌اند؛ کنوانسیونی که در کشور ما بسیاری موافق و بسیاری مخالف پیوستن به آنند.
اهمیت این موضوع سبب شد، پژوهشگر ایرنا با سارا باقری، حقوقدان به گفت‌وگو بپردازد. شرح این گفت‌وگو را در ذیل می‌خوانید؛
سابقه قانونی مالکیت ادبی و هنری در ایران
باقری در خصوص سابقه قانونی مالکیت ادبی و هنری در ایران گفت: اگر بخواهم بصورت کلی در خصوص قانون مالکیت ادبی و هنری بحث کنم و اینکه بگویم چه قوانین و مقرراتی داریم و یا نداریم باید بگویم قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان را در سال ۱۳۴۸ داریم که زمانی به تصویب رسیده و قانونی بود و حتی نسبت به زمان خودش مترقی محسوب می‌شد.
این قانون ۳۳ ماده واحده دارد و در آن یک سری اصول، حقوق و قواعد برای هنرمندان، مولفان و مصنفان در نظر گرفته شده است. در این قانون تعریفی از هنرمند آمده است. اینکه به چه کسی هنرمند و مولف می‌گوییم. همچنین در آن به حقوق مادی و معنوی پدیدآورندگان هم اشاره شده است و فرضا مدت زمان استفاده از حقوق مادی پدید آورنده را ۳۰ سال در نظر گرفته است و البته این ۳۰ سال افزایش یافته است.
بعد از آن دیگر قانونی که بخواهد در این حوزه تصویب شده باشد را نداریم. اخیرا در سال‌های اخیر جمعی از افرادی که در این حوزه دغدغه داشتند، تلاش کردند قانون مترقی‌تری داشته باشند. بر این اساس پیش‌نویس لایحه قانون جامع حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری و حقوق مرتبط را تدوین کردند و در واقع کارگروه حقوقی مالکیت فکری جمعی از استادان و دانشجویان به این نتیجه رسیدند که پیش‌نویسی را در این حوزه آماده کنند و برای تصویب آن به مجلس بفرستند.
ما همچنان در تمام این سال‌ها منتظر تصویب این پیش‌نویس لایحه هستیم تا بصورت قانونی در بیاید. این پیش‌نویس نسبت به قانونی که وجود دارد قوی‌تر است و با توجه به نیازهای روز تدوین شده و در آن به تجارب بین‌المللی مانند فرانسه و آلمان توجه شده است. اما همچنان در انتظار تصویب‌اش هستیم.
معایب قوانین موجود و مزایای پیوستن به کنوانسیون بین‌المللی
باقری در خصوص کنوانسیون برن و مزایای پیوستن به این کنوانسیون اظهار داشت: به لحاظ بین‌المللی اگر بخواهیم نگاهی کنیم، ما کنوانسیون برن را داریم که میثاقی در زمینه حمایت از آثار ادبی و هنری در حوزه بین الملل است و کشور ما تاکنون عضویت این کنواسیون را نپذیرفته است. قطعا نپیوستن بدان مضرات زیادی دارد و یکی از عمده‌ترین مضراتش عدم حمایت از کپی رایت است.
هنرمندانی که همواره برای پدیدآوردن آثار خود تلاش می‌کنند و از طرفی اجرا، عرضه، پخش، نشر، حقوق مجاور و مرتبط افرادی که درگیر یک اثر ادبی و هنری هستند، قطعا اگر به لحاظ بین المللی از حمایت بیشتری بهره‌مند شوند قوه خلاقیت هم در آنها بیشتر می‌شود و هنرمندان احساس امنیت بیشتری نسبت به آثار خود خواهند داشت. همچنان ما عضو این کنوانسیون نیستیم. اگر بخواهیم از یک اثر خارجی برای مثال ترجمه شده و چاپ شده استفاده کنیم، باید مبلغی را به عنوان کپی رایت پرداخت کنیم و بخاطر این بخش اقتصادی است که همچنان ما به این کنوانسیون نپیوسته‌ایم.
با این حال، وقتی قانونی نباشد که از من هنرمند حمایت کند، صد در صد بر ادامه فعالیت‌های من در این حوزه تاثیر خواهد گذاشت. نکته دیگری که باید بدان اشاره کنم این است که حتی در قانون ۱۳۴۸ هم در خصوص آثاری که برای نخستین بار در خارج از ایران تهیه و منتشر می‌شوند و مولفش چه ایرانی باشد و چه خارجی چندان توجهی نشده و مورد حمایت قانون‌گذار قرار نمی‌گیرند و این یکی از موراردی است که اگر ما عضو کنوانسیون باشیم می توانیم به طور اتوماتیک‌وار مورد حمایت قانونی قرار بگیریم. یکی از نواقض قانونی ما هم همین است. همچنین اگر قانون وسیع‌تر داخلی در این زمینه داشته باشیم، قطعا تاثیرگذاری افرادی که در این حوزه فعالیت می‌کنند بسیار بیشتر خواهد بود و با امیدواری بیشتری برای پیگیری مسائل حقوقی خود می‌توانند اقدام کنند.