ادیبان و مفسران ایرانی اگرچه در ۱۰۰ سال گذشته، شمارشان اندک بوده اند اما در جریان رشد و پرورش موسیقی نقشی تاثیرگذار ایفا کرده اند. با سر و سامان گرفتن هنرستان های موسیقی، رواج شیوه های علمی و تحقیق و بررسی نیاز به فراهم آوردن ادبیات ویژه برای آن، فزونی گرفت و سبب پدید آمدن چند پایگاه و منبع تفسیری شد. در ۱۳۱۷ خورشیدی نخستین مجله موسیقی انتشار یافت و در واقع نخستین سنگ بنای ادبیات موسیقی رقم خورد. در سال های بعد شمار نشریات موسیقی افزایش یافت. جدا از ۲ کتابِ تاریخ و تفسیر موسیقی از سعدی حسنی، چند نشریه موسیقی دیگر نیز منتشر شد. مجله چنگ را انجمن موسیقی ملی در ۱۳۲۵ خورشیدی انتشار داد و در ۱۳۲۱ ماهنامه موزیک ایران سر برآورد که نخستین نشریه ای به شمار می آید که بدون حمایت دولتی انتشار یافته است و همزمان با آن روزنامه زنگ را حسینعلی ملاح از هنر آموزان هنرستان موسیقی ملی انتشار داد، پژوهنده ای که در سایه مانده است.
زندگینامه حسینعلی ملاح
حسینعلی ملاح در ۱۳۰۰ خورشیدی در بندر گز چشم به جهان گشود. پدر او از کارمندان وزارت کشور بود و مادرش بانویی فاضله بود، به طوریکه در مدرک تحصیلی او قید شده بود: «مقام عربیتش به ادبیت رسیده است.»
ملاح از بدو طفولیت استعداد خود را در زمینه هنر موسیقی و نقاشی بروز داد، در کودکی فیلم های صامت چارلی چاپلین را بنا به ذوق و ابتکار خود نقاشی می کرد و با منعکس ساختن تصاویر به وسیله نور چراغ برروی دیوار اتاق خود، همسایگان را سرگرم می ساخت. ملاح تحصیلات ابتدایی و سه ساله نخست متوسطه را به علت شغل پدر در شهرهای مختلف گذراند و موفق به اخذ دیپلم شد اما بعدها تحصیلات خود را در هنرستان موسیقی ملی ادامه داد.
ملاح خواهرزاده، حسینعلی خان وزیری نقاش معروف و از شاگردان طراز اول کمال الملک و استاد علینقی خان وزیری که به حق باید او را پدر موسیقی علمی سده اخیر ایران دانست، بود. حسینعلی ملاح در دامان چنین خانواده فاضل و هنرمندی پرورش یافت. حسینعلی خان وزیری چون دید که خواهرزاده اش در رشته نقاشی صاحب استعدادی سرشار است به او پیشنهاد کرد تا هنر نقاشی را به عنوان حرفه اصلی خود انتخاب کند اما ملاح جوان هر وقت صدای ساز را می شنید از خودبی خود می شد و احساس می کرد، نسبت به هنر موسیقی گرایش بیشتری دارد. از این رو ویولونی تهیه کرد و مبادی موسیقی و روش نوازندگی با این ساز را نزد استاد علینقی خان آموخت و بعدها نزد استاد ابوالحسن صبا با جدیت تمام به تکمیل هنر نوازندگی ویولون پرداخت. او برای بالابردن سطح تکنیک نوازندگی خود سال ها بر اساس روش های غربی تمرین کرد و موفق شد به عنوان نوازنده اول ویولون در ارکستر انجمن موسیقی ملی که زیر نظر استاد روح الله خالقی اداره می شد، همکاری کند و مدت ها سولیست برنامه های رادیویی بود و آواز هنرمندانی نظیر غلامحسین بنان و عبدالعلی وزیری را همراهی می کرد. حسینعلی ملاح در نوازندگی ویولون از تکنیک بسیار خوبی برخوردار و صاحب سبکی خاص و دلپذیر بود. بعدها به سه تار علاقه مند شد و در سال های پایانی عمر بیشتر با این ساز به راز و نیاز می پرداخت. در نواختن سه تار هم شیوه ای بس دلپذیر داشت و ضمن اجرای آوازها و قطعات ضربی از آکوردهای متناسب با موسیقی ایرانی بهره می برد، به طوری که شنونده ساز خود را تحت تاثیر قرار می داد.
آثار برجای مانده از ملاح
ملاح، افزون بر اینها عاشق مطالعه و نوشتن درباره آثار فرهنگی و هنری ایران و دیگر نقاط جهان بود. نخستین اثر خود را در ۲۰ سالگی به نام «مشت زن» نوشت و با هزینه شخصی آن را چاپ و منتشر کرد. پس از مطالعات لازم و به دست آوردن پختگی کافی مقالات بسیار ارزنده ای نگاشت که بیشتر در مجلات موسیقی، مروارید، جهان نو و هنر و مردم به چاپ رسیده است. حسینعلی ملاح از جمله موسیقیدانانی بود که به تحقیق در تاریخ موسیقی واژه نامه ها و فرهنگ های موسیقی و سازشناسی می پرداخت و آثاری دراین زمینه از خود به جاگذاشته است. پیوند شعر و موسیقی، تاریخ موسیقی نظامی ایران، ترجمه انجمن دوستی، ترجمه تفریح، ترجمه دختران فضل فروشی به همراه چهار نمایشنامه دیگر از چهار نویسنده دیگر، ترجمه مشت زن، ترجمه موناوانا و ۲نمایشنامه دیگر، حافظ و موسیقی رسانه موسیقی بهجت الروح تاریخ موسیقی ایران، زندگی و آثار غلامحسین درویش، سرگذشت کامل وزیری، شرحی بر رساله موسیقی جامی، فرهنگ سازهای(دایره المعارف سازشناسی ایران)، نمایشنامه های زنده باد زندگی و ملکه ویکتوریا، شرح موسیقایی ۱۲۹ غزل حافظ و مجموعه مقالات حسینعلی ملاح از تالیفات او به شمار می رود.
کارهای پژوهشی حسینعلی ملاح
کارهای پژوهشی حسینعلی ملاح در رده های مختلف جریان یافته است. از جمله در زمینه پیوند شعر و موسیقی، بررسی رساله های قدیمی موسیقی از جمله رساله جامی، تاریخ نگاری انواع مختلف موسیقی و فرهنگِ سازها است. این پژوهش ها گاه به صورت رشته مقالاتی در نشریات موسیقی و گاه به صورت کتاب های مستقل انتشار یافته است. از میان رساله های قدیمی، بررسی های ناقدانه او درباره رساله موسیقی جامی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. رساله جامی که در مجله موسیقی انتشار یافت که حسینقلی وزیری در نامه ای کوتاه برای او نوشت: «شرحی را که بر رساله جامی نوشته اید، با دقت خواندم. دور از هرگونه تعارف و جانبداری الحق کوششی سودمند و تحقیقی عالمانه انجام داده اید. من تا بحال کم تر رساله ای در زمینه موسیقی قدیم ایران تا این پایه منقح و پاکیزه و روان و عاری از اشتباه دیده ام. اگر این شیوه تحقیق تعمیم پیدا کند، موسیقی شناسان این روزگار و روزگاران آینده بهتر می توانند از متون قدیمی بهره مند شوند.» حسینعلی ملاح بیش از ۵۰ سال در جامعه در حال تحول ایران به کار پژوهش و آموزش پرداخت و راه را برای پدید آمدن فرهنگ و ادبیات موسیقی قدیم و جدید ایران هموار کرد.
سرانجام حسینعلی ملاح
حسینعلی ملاح هنرمند ارزنده و محقق گرانقدر که عمری در اعتلای فرهنگ موسیقی ایرانی کوشید و در این زمینه آثاری ارزشمند به جامعه ادب و هنر ارایه کرد به دلیل بیماری در ۱۳۷۱ خورشیدی دیده از جهان فروبست و عالم هنر و ادب ایران را در غم جانکاهی فروبرد.
منابع:
۱. تاریخ موسیقی حسن مشحون جلد ۲
۲. واژنامه موسیقی جلد ۳ مهدی ستایشگر، صفحه ۵۱۶