در بخش کشاورزی نیز با توجه به نقش و سهمی که در تولید و آب‌بری دارد با اجرای سامانه‌های نوین آبیاری تلاشی موثر در جهت افزایش بهره‌وری آب و مدیریت مصرف آن انجام می‌شود.
بخش کشاورزی با ۹۰ درصد مصرف آب کشور بزرگترین و مهمترین مصرف‌کننده آب در ایران به شمار می‌رود و البته بیشترین میزان اتلاف منابع آب به دلیل استفاده نکردن از فناوریهای پیشرفته آبیاری و عواملی مانند عدم رعایت الگوی کشت صحیح در مناطق مختلف در این بخش به هدر می‌رود.
طبق آمار از مجموع اراضی ۱۶۴ میلیون هکتاری ایران، درحال حاضر حدود ۱۸.۸ میلیون هکتار در چرخه تولید محصولات کشاورزی قرار دارد. از این مقدار بیش از هشت میلیون هکتار به صورت آبی و حدود ۶.۳ میلیون هکتار به صورت دیم و بقیه به صورت آیش آبی و دیم مورد بهره‌برداری قرار دارند و این بخش از مجموع حدود ۹۳ میلیارد مترمکعب منابع آب مصرفی کشور حدود ۸۶ میلیارد مترمکعب را مصرف می‌کند.
بخش کشاورزی استان خراسان رضوی نیز به عنوان یکی از بزرگترین و مهمترین تولیدکنندگان محصولات کشاورزی کشور با برخورداری از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های وسیع حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار سطح زیرکشت انواع محصولات زراعی و باغی و بیش از ۱۴میلیون واحد دامی، در مجموع با تولید بیش از هفت میلیون تن انواع محصولات زراعی، باغی، دامی وآبزیان به ارزش ناخالص اقتصادی بیش از ۳۳۰ هزار میلیارد ریال، جایگاه تعیین کننده‌ای در اقتصاد ملی و استانی داشته و نقش مهمی در تامین نیازهای حیاتی جامعه، امنیت غذایی، تامین مواد اولیه موردنیاز صنایع و ایجاد اشتغال ایفا کرده است.
اگرچه طی پارسال و امسال شاهد بارش خوب نعمات الهی از آسمان بودیم اما این امر ذره‌ای از ضرورت مدیریت مصرف آب نمی‌کاهد و همچنان باید با هدف حفظ منابع آبی و جلوگیری از هدررفت آن اقدامات لازم را انجام داد.
اقلیم خشک و نیمه خشک خطه خراسان رضوی و تجربیات گذشته همگی حکم می‌کند که حتی در ترسالی هم مصرف آب را با برنامه مدیریت کنیم تا در زمان خشکسالی کمتر دچار کمبود شویم به همین خاطر است که برنامه‌ریزی برای تداوم اجرای سامانه های آبیاری نوین در وزارت جهاد کشاورزی همچنان پرقوت در حال انجام است.
آبیاری نوین به معنای آبرسانی به کشتزار و باغ توسط تجهیزات تحت فشار به دو شکل قطره‌ای و بارانی است. بازده آبیاری بارانی تا ۷۰ درصد و آبیاری قطره‌ای تا ۹۵ درصد اعلام شده است به این معنا که با اجرای آبیاری بارانی تا ۲۰ درصد و با آبیاری قطره ای تا پنج درصد آب هدایت شده به زمین کشاورزی تلف می شود و این در حالی است که در آبیاری به روش سنتی حتی با همه روشهای صرفه جویی بازده آبیاری حداکثر ۵۰ درصد است.
هم اکنون هشت میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار زمین کشاورزی آبی در ایران وجود دارد که تاکنون بیش از دو میلیون هکتار آن به سامانه نوین آبیاری مجهز شده است.
خراسان رضوی جزء استانهای برتر کشور در اجرای سامانه‌های نوین آبیاری است و تجربه ۱۸ سال پیاپی خشکسالی نشان داده است اهمیت اجرای این سامانه ها تا چه حد حیاتی است. کارشناسان با اشاره به اینکه ۹۰ درصد آب در خراسان رضوی در بخش کشاورزی مصرف می شود بر ضرورت مدیریت مصرف آب در این بخش تاکید دارند.
سالانه یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار زمین برای تولید و عرضه ۸۳ نوع محصول در خراسان رضوی با فعالیت ۳۶۳ هزار بهره‌بردار بخش کشاورزی زیر کشت می‌رود و بخش کشاورزی خراسان رضوی ۲۸ درصد اشتغال و ۳۰ درصد صادرات غیرنفتی این استان را به خود اختصاص داده است.
۶۰۰ هزار هکتار اراضی مستعد مدیریت آب در خراسان رضوی
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: بر اساس آب موجود و در دسترس بخش کشاورزی در استان خراسان رضوی که حدود چهار هزار و ۴۰۰ میلیون متر مکعب در سال است میزان اراضی مستعد اجرای آبیاری نوین در این استان از مجموع یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار سطح زیر کشت و زرع حدود ۶۰۰ هزار هکتار است.
محمدرضا اورانی افزود: مدیریت مصرف آب و کنترل آن از مهمترین و ضروری‌ترین سیاستهای عالی کشور و استان است و در همین راستا توجهات و حمایتها به صورت کامل و با تمام قوا انجام می‌شود.
وی ادامه داد: از مجموع ۶۰۰ هزار هکتار اراضی مستعد اجرای سیستمهای نوین آبیاری تا کنون در افزون بر ۱۵۰ هزار هکتار اجرای این سامانهها انجام شده است و حدود ۴۵۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان هنوز باید میزبان این سامانهها شوند.
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: تسهیلات اجرای پروژه‌های سامانه‌های نوین آبیاری به صورت ۸۵ درصد بلاعوض و ۱۵ درصد خودیاری کشاورزان بوده و سهم استان خراسان رضوی از این تسهلات حدود ۱۰ درصد اعتبارات ملی است.
اورانی افزود: کشاورزان می‌توانند از این فرصت نهایت استفاده را ببرند زیرا اجرای این سامانهها به میزان محسوسی موجب کاهش مصرف آب و آبیاری موثر توام با افزایش بهره‌وری مزارع و باغات می‌شود.
افزایش دو برابری بازدهی آب
مدیر امور آب، خاک و فنی، مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: ۶۰ تا ۶۵ درصد آب مورد استفاده در بخش کشاورزی از دسترس خارج و بدون اثرگذاری در حوزه کشت و زرع وارد محیط زیست می‌شود بنابراین میانگین بازده آب در بخش کشاورزی سنتی ۳۵ تا ۴۰ درصد است.
جعفر جوادی افزود: این در حالی است که میانگین بازده در سامانه‌های نوین آبیاری ۷۰ تا ۹۰ درصد است بنابراین هدر رفت آب با استفاده از این سامانهها به ۱۰ تا حداکثر ۳۰ درصد کاهش می‌یابد.
وی با اشاره به این که میزان صرفه جویی در مصرف آب با اجرای این سیستم‌ها بسیار زیاد و موثر است ادامه داد: با اجرای هر هکتار آبیاری تحت فشار سالانه به طور میانگین پنج هزار و ۶۰۰ متر مکعب در مصرف آب صرفه‌جویی و همچنین به ازای اجرای هر کیلومتر خط انتقال آب با لوله حدود ۷۰ هزار متر مکعب صرفه‌جویی آب در سال محقق می‌شود.
حمایت دولت، استقبال کشاورزان
مدیر امور آب، خاک و فنی، مهندسی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: ۶۶ درصد از کل مجموع طرحهای تجهیز کشتزارهای این استان به سامانه آبیاری نوین با تلاش دولتهای یازدهم و دوازدهم موسوم به دولت تدبیر و امید اجرا و بهره‌برداری شده‌اند.
جوادی افزود: از ابتدای اجرای طرح سامانه‌های نوین آبیاری تاکنون بالغ بر ۱۵۸ هزار هکتار در خراسان رضوی زیرپوشش سیستمهای نوین آبیاری قرار گرفته است.
وی ادامه داد: مجموع اراضی زراعی و باغی آبی این استان حدود ۷۰۵ هزار هکتار است اما به خاطر محدودیت منابع آب اغلب مزارع در شرایط کم آبیاری کشت می‌شوند.
مدیر امور آب جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به حمایت‌های دولت تدبیر و امید از اجرای طرحهای آبیاری نوین و تامین اعتبار لازم برای اجرای این طرحها گفت: افزون بر ۱۰۰ هزار هکتار از مجموع ۱۵۸ هزار هکتار کشتزارهای مجهز به آبیاری نوین در دولت تدبیر و امید به این سیستم مجهز شده است.
جوادی افزود: در سه ماه نخست امسال افزون بر هزار و ۸۰۰ هکتار زمین خراسان رضوی زیر پوشش سامانه‌های نوین آبیاری قرار گرفته است که جایگاه دوم از نظر سطح اجرا در سه ماه نخست امسال را در میان سایر استانهای کشور از آن این استان کرده است.
وی ادامه داد: هم اکنون افزون بر ۱۲ هزار هکتار طرح در حال اجرا در این بخش استان خراسان رضوی وجود دارد.
اجرای سامانه‌های نوین آبیاری موثر در جلوگیری از مهاجرت روستائیان
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی هم گفت: اجرای سامانه‌های نوین آبیاری نه تنها موجب افزایش بهره‌وری منابع آب و خاک می‌شود بلکه با جلوگیری از مهاجرت بی رویه روستاییان به حاشیه شهرها تاثیر مثبتی در مسائل اجتماعی و زیست محیطی به جا می‌گذارد.
محمد رضا اورانی با اشاره به اهمیت بخش کشاورزی و نقش روستائیان در توسعه و حفظ نقش آفرینی این بخش در اقتصاد کشور افزود: مهاجرت روستائیان مهمترین اثر منفی که به همراه دارد وارد کردن ضربه به بخش کشاورزی و اقتصاد این بخش است بنابر این باید با حفظ و حمایت از بخش کشاورزی در جلوگیری و کاهش مهاجرت و حتی زمینه‌سازی برای بازگشت روستائیان از شهر به روستا اقدام کرد.
وی ادامه داد: یکی از راهکارهای کاهش مهاجرت، موضوع تامین اعتبارات مناسب برای اجرای طرحهای آب و خاک است که در این زمینه استان خراسان رضوی جزء استانهای موفق کشور بوده اما همچنان نیازمند کار در این عرصه هستیم.
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: در این راستا دو برنامه اصلی شامل توسعه و اجرای سامانه‌های نوین آبیاری و عملیات انتقال آب با لوله و نیز اجرای عملیات آب و خاک در سطح مزارع در دستور کار مدیریتهای آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی استان قرار دارد.
اورانی افزود: در هریک از این برنامه های اصلی فعالیتهای متنوعی مانند مطالعه و اجرای سامانه‌های آبیاری تحت فشار (قطره‌ای و بارانی)، کم فشار، انتقال آب با لوله و همچنین تجهیز و نوسازی جاده‌های بین مزارع انجام می‌شود.
وی ادامه داد: نوسازی شبکه‌های فرعی پایاب سدهای مخزنی، احیا و مرمت قناتها و احداث استخرهای ذخیره آب نیز صورت می‌گیرد که به خاطر محدودیتهای شدید موجود در میزان آب قابل دسترس، اجرای هریک از این طرحها تاثیر بسیاری در استفاده مطلوب از آب و زمین و پایداری کشاورزی به ویژه در مناطق کم آب دارد.
ضرورت بازسازی و مرت قناتها
رییس جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به نقش قناتها در آبدهی بخش کشاورزی و ضرورت توجه به بازسازی و مرمت قناتها گفت: کاهش سطح آبهای زیرزمینی، تداوم پدیده خشکسالی ناشی از تغییرات اقلیم، حفر چاه در حریم قناتها و سیاست نادرست حفاری چاه به جای قنات موجب کاهش آبدهی قناتها شده است.
اورانی افزود: مجموع حجم آب قابل استحصال از قناتها در استان خراسان رضوی ۱.۲ میلیارد مترمکعب است.
وی با اشاره به این که یک چهارم قناتهای موجود در استان خراسان رضوی نیازمند مرمت اضطراری هستند و در صورت رسیدگی نکردن خشک می شوند اظهار داشت: ۶ هزار و ۸۰۰ رشته قنات با طول ۱۳ هزار کیلومتر در خراسان رضوی وجود دارد که این مقدار معادل ۱۶.۵ درصد کل قناتهای موجود در ایران است.
رییس جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: با توجه به تداوم چندین ساله پدیده خشکسالی سطح سفره‌های آب زیرزمینی به شدت کاهش پیدا کرده و به همین دلیل اکثر قناتها نیاز به بازسازی و مرمت دارد.
اورانی افزود: اختصاص اعتبارات مرمت و بازسازی قناتها از سال ۱۳۷۶ در کشور آغاز و تاکنون ۵۷ درصد قناتهای این استان مرمت و بازسازی شده است اما همچنان نیازمند تخصیص اعتبار و توجه به این بخش هستیم.
وی ادامه داد: هنوز حدود ۴۳ درصد قناتهای خراسان رضوی نیازمند بازسازی و مرمت هستند که درصد بسیاری از آنها به مرمت اضطراری نیاز دارند.