مارشال مک‌لوهان مطرح‌کنندهٔ مفهوم دهکده جهانی است که جملهٔ معروف او: "رسانه خود پیام است" در جهان معروف شد. او از نظر توجه به فناوری‌های ارتباطی، جزو چهره‌های پیشتاز در این قلمرو به حساب می‌آید.
زندگینامه
مارشال مک‌لوهان دانشمند کانادایی، استاد مرکز مطالعات رسانه‌ای تورنتو در ۲۱ ژوئیه ۱۹۱۱ در ادمونتون استان آلبرتا به دنیا آمد. مادرش معلم و بازیگر بود و پدرش در ادمونتون معاملات ملکی انجام می‌داد. هنگامی که جنگ جهانی اول شروع شد، پدر مک لوهان ورشکسته شد و به ارتش کانادا پیوست. هنگامی که پدرش از ارتش جدا شد، خانواده مک لوهان به وینیپگ منیوبا نقل مکان کردند. جایی که مارشال بزرگ شد و به مدرسه رفت. ابتدا به مدرسه فنی کلوین رفت و سپس در ۱۹۲۸ میلادی در دانشگاه منیوبا نام‌نویسی کرد. او پس از گذراندن یک سال به عنوان دانشجوی مهندسی، رشته‌اش را تغییر داد و مدرک کارشناسی خود را گرفت و در ۱۹۳۳ میلادی مدال طلای خود را در هنر و علم دریافت کرد و سپس در ۱۹۳۴ میلادی کارشناسی ارشد خود را در رشته زبان انگلیسی از دانشگاه منیوبا گرفت. او در پاییز ۱۹۳۴ به ترینیتی هال دانشگاه کمبریج وارد شد. مکتب ادبی که مک‌لوهان از آن تاثیر گرفت، نقد نو (نئو کریتیسیسم) بود. او با پایان تحصیلاتش در دانشگاه ویسکانسن- مدیسن مشغول به کار شد و در ادامه فعالیت‌های شغلی خود در مؤسسه آموزش عالی کلیسای کاتولیک رم تدریس کرد. در اوایل دهه ۱۹۵۰، بود که مک لوهان سمیناری با عنوان "ارتباطات و فرهنگ" را که توسط بنیاد فورد پایه‌گذاری شده بود در دانشگاه تورنتو آغاز کرد. با این فعالیت‌ها محبوبیت او بیشتر می‌شد. دانشگاه تورنتو هم برای حفظ او، مرکز فرهنگ و تکنولوژی را در ۱۹۶۳ میلادی تأسیس کرد. "عروس مکانیکی" (۱۹۵۱) نخستین کار عمده او بود که در این مدت منتشر شد. این کار آزمایشی دربارهٔ اثرات تبلیغات بر جامعه و فرهنگ بود.
مک لوهان دنیای امروز را دنیای الکترونیک می داند. وی معتقد است: محیط الکترونیکی عصر حاضر فضای قدیمی تصویری را که سال هاست به آن خو گرفته ایم، نامطبوع و بدون ارزش خواهد ساخت. در دنیای الکترونیک حوادث، اشیا و موجودات در یکدیگر فرو می روند، با یکدیگر رابطه پیدا می کنند، جدایی ها از بین می رود، تمایزات فراموش می گردد، شباهت ها خودنمایی می کند و بدین ترتیب محیط جدید بوجود می آید. محیطی که می توان آن را یک" دهکدۀ جهانی " نامگذاری کرد. یک دهکدۀ بزرگ جهانی که خصوصیات قبیله ای را در مقیاسی وسیع تر محفوظ می دارد.(۱)
همچنین او در طول دهه ۱۹۵۰ نشریه‌ای مهم به نام «کاوش» را به همراه ادموند کارپنتر منتشر کرد. سرانجام او در ۳۱ دسامبر ۱۹۸۰ چشم از جهان فروبست.
از جمله آثار تأثیرگذار او می توان به کهکشان گوتنبرگ: شناخت انسان چاپی، برای درک رسانه‌ها، "رسانه پیام است و جنگ و صلح در دهکده جهانی اشاره کرد.
پیشگویی درباره اینترنت
مارشال مک لوهان سه دهه قبل از شکل‌گیری اینترنت به عنوان یک شبکه عام جهانی، به وجود آمدن چنین شبکه‌ای را پیش‌بینی کرده و کوشید اثرات به وجود آمدنش را تحلیل کند. او زمانی اصطلاح "دهکده جهانی" را خلق کرد و از آن حرف زد که بخش عمده‌ای از مردم جهان، هنوز با فرهنگ بسته و محصور روستایی دست و پنجه نرم می‌کردند.
حرف‌های مک لوهان حتی در زمان خودش هم، موافقان و مخالفان زیادی داشت. سال‌های پس از مرگش، بحث و تعارض بر سر تئوری‌هایش در دانشگاه‌ها زیاد بود اما وقتی اینترنت آمد، دوباره نام او رونق گرفت و کارشناسان و منتقدان در خصوص حرف‌ها و پیش‌بینی‌های وی به دفاع از او پرداختند. از حدود سال‌های ۱۹۵۰ که کتاب "عروس مکانیکی: سنت‌های انسان صنعتی" را منتشر کرد، همواره کتاب‌ها و مقالات و نوشته‌هایش، دغدغه سال‌ها و دهه‌های آینده جهان را داشت. مک لوهان در ۱۹۶۲ میلادی وقتی هنوز چیزی به نام وب و کامپیوتر شخصی وجود نداشت، چنین نوشت: رسانه بعدی، هر چه باشد، گامی به پیش در جهت توسعه خودآگاهی نوع انسان خواهد بود. تلویزیون برای رسانه بعدی، یک بستر نیست، بلکه یکی از محتواهای آن است. کار تصویری از تکنولوژی به شکلی از هنر تبدیل خواهد شد. کامپیوتر ابزار ارتباطات و تحقیق خواهد بود و می‌تواند دسترسی به اطلاعات را تسهیل کند. تاریخ مصرف کتابخانه‌های بزرگ به پایان خواهد رسید. اطلاعات، به صورت سفارشی و اختصاصی و قابل فروش بر اساس ویژگی‌های هر فرد، عرضه خواهد شد.(۲)
رسانه همان پیام است
مک لوهان با جمله قصار خود که «رسانه، پیام است» نیز اندیشه‌های بسیاری را به چالش طلبید. منظور وی از این جمله آن است که پیامی که از طرف هر شکل ارتباطات انتقال می‌یابد، اساساً تحت‌تأثیر رسانه‌ای قرار دارد که از طریق آن فرستاده شده است. مک لوهان در این نظریه که «وسیله ارتباطی همان پیام است»، آنقدر تندروی می‌کند که گویا برای او وسیله ارتباطی، ارزش و اعتباری بیش از پیام یا محتوای ارتباط دارد. به همین دلیل، بسیاری از دانشمندان معاصر وی، او را طرد کردند. مک لوهان نه تنها رسانه‌ها بلکه جوامع میزبان رسانه‌ها را نیز به دو دسته گرم و سرد تقسیم می‌کند و ناخودآگاه برای فرهنگ و معنی‌های مخاطب نیز اهمیت بسیار قایل می‌شود.
مک‌لوهان و نقشه آینده انسان
مک لوهان به خاطر ابداع عبارت "رسانه پیام است"، "دهکده جهانی" و برای پیش‌بینی شبکه جهانی وب – تقریباً ۳۰ سال پیش از ظهور آن– مشهور است. همچنین، او یکی از پایه‌های همیشگی بحث راجع به رسانه در اواخر دهه ۱۹۶۰ بود. او که نقشه آینده انسان را با نگاهی به الگوهای رفتاری گذشته او جستجو می‌کرد، می گفت: "انسان که زمانی در تلاش برای صید ماهی و در جستجوی شکار و به دست آوردن گوشت بود، امروز شکار جدید خود را یافته است: "اطلاعات" و به احتمال زیاد، بسیاری از رفتارهای گذشته اش را تکرار خواهد کرد. او ابزارهای بیشتر و بیشتری برای شکار اطلاعات خواهد ساخت. به فکر انبار کردن اطلاعات خواهد افتاد. شکار دیگران را خواهد دزدید. مزارعی برای پرورش این شکار جدید خواهد ساخت. می‌کوشد این شکار جدید را رام و اهلی کند. برخی از داده‌ها و اطلاعات را منقرض خواهد کرد و شاید توسط برخی از این شکارها مورد تهدید قرار گیرد. به هر حال انسان از این مرحله هم خواهد گذشت و زندگی را با شکاری دیگر و ابزارهایی متفاوت تر، ادامه خواهد داد."
غرق شدن در نظریه ها و ایده های وی، حتی اگر کارکرد مستقیمی نداشته باشد، می‌تواند تجربه‌ای مفید از یک شیوه متفاوت تحلیل به شمار رود. نگاه جدیدی که با وجود آن می‌توان در تحلیل رویدادهای مختلف زندگی موفق عمل کرد.
پی‌نوشت:
۱- رشید پور، ابراهیم(۱۳۵۲). آیینه های جیبی آقای مک لوهان: تهران: دفتر انتشارات رادیو تلویزیون ملی ایران.
۲- فضای مجازی تهدید یا فرصت، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در امور دانشجویان خارج از کشور، ۱۲ اسفند ۱۳۹۶