هگمتانه پایتخت مادها، پایتخت تابستانی هخامنشیان و ساتراپ‌نشین ماد از هخامنشیان تا ساسانیان بود که یونانیان آن را اِکباتان می‌خواندند.
این شهر کهن، نخستین پایتخت آریایی ها بوده و به همراه آتن در یونان و رم در ایتالیا و شوش در خوزستان، از معدود شهرهای باستانی جهان است که همچنان زنده و مهم مانده است.
برخی از منابع بنیانگذاری ماد را سال ۷۰۸ پیش از میلاد به مرکزیت هگمتانه و توسط دیاکو ذکر کرده اند.
تپه هگمتانه که باستان شناسان آن را پهناورترین تپه باستانی ایران می دانند به عنوان ارثیه ای از این شهر کهن در فهرست آثار ملی جای گرفته و ثبت آن در فهرست آثار جهانی چند سالی است که در دست پیگیری است.
اما هنوز باستان شناسان در پی کشف راز و رمز این تپه هزار لای اسرار آمیز هستند و در چند فصل مختلف آن را کند و کاو کرده اند تا پاسخ هایی قاطع و روشن برای تمدن بشری بیابند.
آیا هگمتانه همان شهر زیبا و افسانه‌ای مادهاست؟
آیا نشانه ای از آن حصارهای هزار تو و برج و باروهای بلند و معماری شگفت انگیزش باقی مانده است؟
در گمانه زنی‌های جدید بخشی ازحصارهای اطراف هگمتانه و برج و باروهای آن مورد بررسی قرار گرفت، این تحقیقات به طور ویژه در خیابان آسفالته که در وسط عرصه هگمتانه واقع شده متمرکز شد که با بخشی از آثار برج و بارو و حصارهای و معماری مرتبط با آن بود مواجه شدیم هر چند در هنگام احداث این خیابان بخشی از آثاراز بین رفته است اما بقایای آن هنوز پابرجا بود که در این کاوش به آنها دست یافتیم.
همین سوالهاست که برای بیست و دومین بار گروهی از باستان شناسان را به همدان کشاند و لایه ای دیگر از این تپه هزار رنگ را کنار بزنند شاید نشانه ای از ماد رخ بنماید و جهانیان را شگفت زده کند.
در این باره با علی مالمیر مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان به گفت و گو نشستیم و او به پرسش های خبرنگار ایرنا پاسخ داد.
هدف از کاوش در تپه باستانی هگمتانه چیست و ماحصل آن چه بود؟
تپه هگمتانه که منتسب به دوران اشکانی و دارای معماری منظمی است که در کاوش های گوناگون باستان شناسی در پی کشف حقایقی از دوران مادها و هخامنشی در این اثر تاریخی هستیم و تحقیقات و کاوشهای پیشین نیز بر این هدف متمرکز بوده است.
در گمانه زنی‌های جدید بخشی ازحصارهای اطراف هگمتانه و برج و باروهای آن مورد بررسی قرار گرفت. این تحقیقات به طور ویژه در خیابان آسفالته که در وسط عرصه هگمتانه واقع شده متمرکز شد که با بخشی از آثار برج و بارو و حصارهای و معماری مرتبط با آن بود مواجه شدیم.
هر چند در هنگام احداث این خیابان بخشی از آثار از بین رفته است اما بقایای آن هنوز پابرجا بود که در این کاوش به آنها دست یافتیم.
بر اساس معماری های بدست آمده انتظار نتایج خوبی از کاوشهای تپه داریم به شرطی که این تکاپو مستمر باشد می توانیم حلقه های مفقوده درباره قدمت این اثر و اینکه آیا هگمتانه همان دست سازه پرآوازه مادهاست یا نه پاسخ قطعی بدهیم.
چرا کاوش ها مقطعی است و اعتبار کافی برای آن هرسال پیش بینی نمی شود؟
هزینه کاوشهای باستان شناسی در قیاس با طرح های عمرانی هزینه بر نیست اما هنوز کاوش ها در اولویت قرار نگرفته و آنگونه که باید مورد توجه نبوده است.
چنانچه در سرفصل بودجه استانی یا ملی و یا پژوهشگاه برای این موضوع اعتباری اختصاص یابد بی تردید می توان سالانه چهار تا پنج فصل کاوش اجرا کنیم و زودتر به اطلاعات لازم دست پیدا کنیم.
در شرایط کنونی با محدودیتهای جدی روبرو هستیم و کاوش ها برآورده کننده توقع های ما نیست که این موضوع نیازمند توجه ویژه مسوولان محلی و کشوری است.
ماحصل کاوشها در روند ثبت جهانی تپه هگمتانه تاثیری دارد؟
بی تردید نتایج کاوشها ثبت جهانی را تسهیل می کند و بسیار موثر است زیرا وقتی اطلاعات ما درباره یک اثر تاریخی بیشتر و جامع باشد بهتر می توانیم از آن دفاع کرده و توجه جهانیان را به آن معطوف سازیم و به طور حتم اثری که شاخصتر باشد در اولویت یونسکو قرار می گیرد.
چه بسا انتشار نتایج کاوش ها و اطلاعات جدید از این اثر نظر اندیشمندان و مورخان جهان به ویژه اساتید فعال در یونسکو را جلب کرده و تپه هگمتانه را در کانون توجه جامعه جهانی می نشاند و این همان خواسته دیرین ماست که راه جهانی شدن این اثر را هموار می کند.
پرونده ثبت جهانی تپه هگمتانه در چه مرحله ای است؟
پرونده ثبت جهانی تپه هگمتانه با چارچوبی جدید از اواخر سال گذشته با همکاری معاونت میراث وزارتخانه کلید خورد و در این چارچوب تپه هگمتانه و ارتباط آن با بافت تاریخی شهر همدان بررسی و تکمیل می شود، کارشناسان و محققان بر این باورند که قسمتهایی از این اثر تا محدوده شهر ادامه دارد که هنوز ناشناخته است، از اینرو بازار قدیمی همدان، میدان و بناهای تاریخی واقع شده در این محدوده نیز به این پرونده افزوده شده است.
پرونده ثبت جهانی تپه هگمتانه با چارچوبی جدید از اواخر سال گذشته با همکاری معاونت میراث وزارتخانه کلید خورد و در این چارچوب تپه هگمتانه و ارتباط آن با بافت تاریخی شهر همدان بررسی و تکمیل می شود.
از آنجا که کارشناسان و محققان بر این باورند که قسمتهایی از این اثر تا محدوده شهر ادامه دارد که هنوز ناشناخته است، از اینرو بازار قدیمی همدان، میدان و بناهای تاریخی واقع شده در این محدوده نیز به این پرونده افزوده شده است.
به اعتقاد باستان شناسان و مورخان ارتباط محکمی بین تپه و شهر وجود داشته که هنوز هم این پیوند استوار و پابرجاست و نمی توان عرصه واقعی آن را تخمین زد.
تپه باستانی هگمتانه برخلاف سایتهای تاریخی مانند تخت جمشید که در محدوده جغرافیایی مشخص و مربوط به یک دوران تاریخی است، شهری است که بیش از سه هزار سال حیات داشته و قدمت دارد و در اعصار مختلف محل استقرار بوده و همین تداخل دوره های تاریخی کاوشها را طولانی و پیچیده کرده است.
اما حفظ پیوند این اثر با بافت قدیمی شهر فصل جدیدی به روی تپه باستانی هگمتانه گشوده شده که در فرآیند ثبت جهانی آن بسیار اثرگذار است.