زندگی مشترک امام علی (ع) با حضرت فاطمه (س) با سادگی بی نظیری شروع شد و همراه با خدامحوری ، ایثار و گذشت و فداکاری تا پایان عمر آن ۲ بزرگوار ادامه یافت و فرزندانی تربیت کردند که نقش آنها نه تنها در تاریخ جهان اسلام بلکه در جامعه بشری برای همیشه به یادگار مانده است .
همسان بودن، توجه به معیارها و آموزه‌های دینی، معنوی و اخلاقی ، سخت نگرفتن برهم، بنا نهادن زندگی بر پایه محبت و دوستی و رعایت حجب و حیا و پرهیز از تحمیل هزینه های اضافی از جمله ویژگی زندگی ساده آنها بود که می‌تواند امروزه هم الگو و معیاری با ارزش برای زوج‌های جوان در شروع زندگی باشد.
یکی از فعالان اجتماعی و فرهنگی شهرستان میبد در گفت و گو با گزارشگر ایرنا با اشاره به تاثیر تحولات تدریجی اجتماعی در برپایی مراسم عقد و عروسی و تحمیل هزینه های اضافی به خانواده ها را از گذشته تاکنون را متاثر از چشم هم چشمی خانواده ها دانست .
حجت‌الاسلام علیرضا آقایی میبدی بر پایبندی بیشتر افراد در گذشته به اعتقادات دینی، خدا محوری، پرهیز از حرمت شکنی، از خودگذشتگی و ایثار از زمان شروع زندگی و توجه به ازدواج ساده در خانواده‌های قدیمی را مانع اختلاف و تمایل زوج‌ها به جدایی و طلاق ذکر کرد.
وی با اشاره به سفارش دین اسلام که زندگانی امام علی (ع) و حضرت فاطمه (س) بر پایه آنها بنا شد، افزود : موضوع آیه‌هایی از قرآن نظیر آیه ۲۱ سوره روم و آیاتی در سوره های نور، فرقان و بقره مرتبط به ازدواج است همچنین نیز روایاتی از پیامبر(ص)اسلام و ائمه اطهار(ع) را نیز در این ارتباط داریم.
وی در ادامه به روایتی از امام صادق (ع) موسس فقه جعفری و امام ششم شیعیان که فرمودند،«خداوند کسانی را واسطه ازدواج می‌شوند، مورد لطف و عنایت خود قرار می‌دهد و روایتی از پیامبر (ص) که ملاک ازدواج را دین بیان کردند»، اشاره کرد.
دبیر بنیاد صیانت از خانواده در استان یزد به عنوان نهادی که ابتدا فعالیت آن در میبد شروع شد و پس از موفقیت، اکنون در شهرستان های اردکان و بهاباد نیز تشکیل و فعالیت دارد ، ادامه داد: در گذشته بر خلاف زمان حال با وجود اختلاف‌هایی که بین زن و شوهر پیش می‌آمد، بازهم حرمت‌ها شکسته نمی‌شد، ایثار و از خودگذشتگی مانع از رجوع زوجین به حاکم شرع وقت و به اجرا گذاشتن مهریه می‌شد.
رییس اداره تبلیغات اسلامی میبد در ادامه با اشاره به دیگر عوامل داوم نیافتن زندگی مشترک برخی جوانان خصوصا در پنج سال نخست، از عقد دختران کم سن با پسران ۲۵ سال و نیز به بالا انتقاد کرد و گفت: گفته می شود، ۲ سال دوره سربازی جوان را به کمال می رساند ، این موضوع تفکر بدی است که الان در تعدادی از خانواده‌ها به خصوص نزد تعدادی از مردان وجود دارد.
این فعال اجتماعی در ادامه با اشاره به تزلزل در زندگی تعدادی ازز زوج های جوان به دلایل فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی و نیز ازدواج برخی دختران در سنین پایین و نیز افزایش سن ازدواج میان پسران و دختران را از جمله تهدیدهای اجتماعی در این مورد یاد کرد.
دبیر بنیاد صیانت از خانواده در استان یزد افزود: ازدواج دختران کم سن و سال با مردان ۲۵ سال و بیشتر به هیچ وجه صحیح نیست، زیرا دختران با سن کم آمادگی ازدواج و تشکیل خانواده، انجام وظایف همسری و مدیریت خانواده را ندارند، و ازدواج آنها در آینده مشکلاتی را در کانون خانواده ها به وجود می‌آورد.
علل افزایش سن ازدواج
رییس تبلیغات اسلامی میبد در ادامه آنچه را که باعث افزایش سن ازدواج دختران و پسران شده است به تفاوت های فرهنگ زندگی در شهرها و روستاها ناشی از تحولات اجتماعی دانست و ترس جوانان به دلایل اقتصادی و اجتماعی در تامین هزینه‌های زندگی مشترک و بروز اختلاف میان زن و شوهر با وجود عشق و علاقه آنها در آغاز زندگی و نیز تحصیل در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی را از دیگر موانع ازدواج برشمرد.
آداب و رسوم قدیمی ازدواج در میبد
آقایی میبدی با یادآوری تاثیر تغییرات تدریجی در آداب و رسوم ازدواج در گذرزمان در این شهرستان اظهار کرد: بر خلاف امروز مراسم عقد و عروسی در گذشته در منزل با حضور گسترده همسایگان و بستگان پسر و دختر برگزار می‌شد این امر نه تنها در کاهش هزینه ها موثر بود بلکه به همبستگی اجتماعی در میان افراد هم کمک می کرد.
دبیر بنیاد صیانت از خانواده در استان یزد در ادامه با اشاره به روایتی از امام صادق (ع) که فرمودند، « من خانه‌ای را که در آن عروسی گرفته شود، دوست دارم» ، ادامه داد : متاسفانه در حال حاضر این رسم با وجود اینکه خانه‌ها ظاهر بهتری هم دارد، اجرا نمی‌شود و بیشتر مراسم‌ها در تالارهای مجلل با هزینه های بالا برگزار می‌شود.
این فعال اجتماعی و فرهنگی در ادامه تصریح کرد: متاسفانه شادی مراسم عروسی مانند همخوانی دسته جمعی مردان ، چوب بازی و آتش بازی نیز جای خود را به فعل حرام و رقص محرم و نامحرم در ملا عام و حرکت کاروان های عروسی در خیابان ها داده است .
وی به برخی مراسم های گذشته در محله‌ها اشاره کرد و گفت: متاسفانه در حال حاضر( قبل از شیوع کرونا) شاهد حرکت تعدادی کاروان های عروسی نه تنها در برخی خیابان های شهر بلکه در روستاها ،ایجاد راه‌بندان و پخش آهنگ‌های مبتذل از خودروها بودیم.
به گفته آقایی در گذشته ازدواج ها بر اساس آشنایی قبلی خانواده‌ها با هم انجام می شد، پسر و دختر قبل از عقد یکدیگر را نمی‌دیدند، و به عبارتی تفاوت جایگاه اجتماعی و فرهنگی و حتی اقتصادی ۲ خانواده خیلی از هم کم بود، خانواده ها سعی می‌کردند با یکدیگر تا حدودی همسان باشند، اما امروز به دلیل تغییر سبک زندگی و تحولات اجتماعی با اشاعه فرهنگ غربی کمتر شاهد این قبیل ازدواج‌ها هستیم .
وی تاکید کرد: بر خلاف گذشته دختر و پسر باید قبل از مراسم خواستگاری و جاری کردن خطبه عقد با اطلاع خانواده با هم ملاقات کنند و در مراکز مشاوره با مشاور خانواده و یا مشاور دینی شرایط و خصوصیات ظاهری ، اخلاقی ، فکری همدیگر را بشناسند، و با تفاهم با اصول اولیه زندگی آشنا شوند و به اصطلاح معروف با « چشمان بسته بر سر سفره عقد » ننشینند.
سنن ازدواج نزد میبدی ها
در گذشته مردم به آداب ازدواج مناطق مختلف که نشان دهنده علاقه آنها به فرهنگ اجتماعی و بر گرفته از آموزه‌های دینی بود، بسیار پای بند بودند و با توجه به اهمیت ازدواج در اسلام در مورد مهریه ، عروسی را برگزار می کردند و به عبارتی می توان گفت، موازین اسلامی رعایت می‌شد ، از تجمل‌گرایی و تحمیل هزینه ها به خانواده داماد و یا حتی عروس پرهیز می‌کردند.
ریختن آب کهنه بر سرعروس
به گفته یکی از بانوان میبدی، در قدیم رسم بود بعد از خطبه عقد،خانواده داماد، عروس آینده را به حمام می‌برد و زنی سالمند، ۴۱ طشت آب را از طشت بزرگی که در آن آب ریخته بود با قرائت برخی سوره های قرآن مانند حمد و آیه الکرسی بر می داشت و برای سلامتی، سعادت و خوشبختی بر سر عروس می ریخت.
وی با اشاره به اینکه این عمل به « ریختن آب کهنه » بر سر عروس معروف بود، افزود: مقدار آبی هم که در طشت بزرگ باقی می ماند برای گشایش بخت دخترانی که هنوز ازدواج نکرده بودند، و یا بانوانی که هنوز صاحب فرزند نشده بودند، می‌ریختند.
این بانوی ساکن عقدا خواست نامش ذکر نشود، ادامه داد : در این روستا رسم بود، حتی عروس و داماد بعد از عقد یکدیگر را نمی‌دیدند، خانواده داماد روز بعد از خطبه عقد و یا هنگام اعیاد ملی و مذهبی برای عروس انگشتر، کفش و لباس خریداری و به منزل عروس خانم می‌بردند.
وی اضافه کرد: اگر یکسال بیشتر از برگزاری مراسم عقد گذشته بود در تیرماه از طرف خانواده داماد، انواع میوه فصل خصوصا خیار سبز محلی، غوره و زردآلو و در اسفند ماه علاوه بر حبوبات، مقداری گوشت ، ماست و اسفناج را در سینی قرار می‌دادند و همراه با شادی به منزل عروس می‌بردند که مادر عروس بخشی از آن را برای شادی در میان خانواده‌های نیازمند و همچنین اقوام توزیع می‌کرد.
ارسال تحفه برای عروس در اعیاد ملی و مذهبی
به گفته او از سوی خانواده داماد، به مناسبت فرارسیدن اعیاد ملی و مذهبی برای عروس تحفه می‌بردند این رسم بیشتر در نخستین عید اولین سال زندگی مشترک آنها پس از مراسم عقد رعایت می‌شد و سنت بود در عید غدیرهم عروس را به حمام ببرند و با حنای بسیار مرغوب کف دست و پای عروس را حنابندان کنند.
این بانو عقدایی افزود: اصولا قبل از ورود عروس به خانه داماد، مراسم حنابندان برگزار می‌شد، نزدیکان عروس هنگام حرکت او را از زیر «آیینه و قرآن » برای خوش یمنی عبور می دادند، پدر عروس هم به رسم « رزق و روزی بیشتر» چند قرص نان در سفره پارچه ای قرار می داد به کمر دخترش می‌بست و او را روانه خانه بخت می کرد.
به گفته وی بعد از سه شب «جاخالی با» برای عروس و داماد می‌بردند و داماد با شیرینی، میوه و آجیل از مهمانان پذیرایی می کرد و اگر وضع مالی خوبی داشت با شام از آنها پذیرایی می کردند.
وی ادامه داد: اگر خانواده عروس از طبقه مرفه منطقه خود بودند بعد از عقد ، داماد را دعوت می کردند که این مراسم به «داماد کشونی» معروف بود.
وی که در حال حاضر از مادر سالمندش نگهداری می‌کند، اظهار کرد: در حال حاضر با تغییرات اجتماعی و سبک زندگی افراد و کوچک شدن خانواده های گسترده گذشته دیگر از چنین سنت هایی خبری نیست.
حجله چینی در میبد
وی در ادامه به جهیزیه عروس اشاره کرد که شامل ظروف سفالی ، تغار خمیر ، انبر و سه پایه آهنی بود که قبل از بسته بندی جهیزیه ، کار تمیز کردن آن به عهده دختر عمه و یا دختر خاله های عروس بود.
وی با اشاره به اینکه این رسم به «حجله چینی » معروف بود، یادآور شد: در آن سال ها عروس چند سالی را در خانه مادر شوهرش، یک یا ۲ اتاق که به آنها اختصاص داشت، زندگی می کردند.
به گفته وی زندگی در گذشته ساده بود، و همانند امروز از چشم و هم چشمی و تحمیل هزینه های اضافی از سوی خانواده عروس و داماد به یکدیگر خبری نبود، مبلغ مهریه هم خیلی کم بود، هدف هم تشکیل خانواده ، صاحب فرزند شدن ، خوشبختی و خرید خانه بود.
این بانوی عقدایی از قالی بافی دختران برای خرید جهیزیه یاد کرد و گفت: دختران از ۶ سالگی در این حرفه مشغول به کار می‌شدند و فاصله سنی پسر و دختر هم ۲ تا سه سال بیشتر نبود، معمولا به دلیل مسوولیت مرد در زندگی، داماد همیشه از عروس بزرگتر بود.
همچنین به گفته یکی از معلمان بازنشسته محله محمودآباد میبد در این محله نیز آداب و رسوم ازدواج شبیه روستای عقداست.
سکینه زارعی در این مورد اظهار کرد : با وجود افزایش سطح تحصیلات پسر و دختر بعضا شاهد ناسازگاری و جدایی میان آنها هستیم در حالی که در گذشته ،زندگی بعد از ازدواج سرانجام بسیار خوش داشت.
به گفته وی ۴۰ سال قبل خرید طلا برای عروس شامل انگشتر ، گوشواره و در یک عدد گردنبند طلا خلاصه می‌شد و جهیزیه هم شامل تعدادی ظروف چینی گل سرخی، ملامین ، اجاق‌گاز و ماشین لباسشویی روز بود که در مجموع به پنج میلیون تومان می‌رسید.
وی به خرید لباس ، چادر و آیینه‌شعمدان برای عروس اشاره کرد و یادآور شد:برخی خانواده‌ها خرید آیینه شمعدان را واجب نمی‌دانستند و آن را برای سفره عقد از همسایه‌ها امانت می‌گرفتند.
زهرا فاضل ۵۸ ساله ساکن محله «ده‌آباد» میبد هم گفت : برای خرید مراسم عروسی رسم نبود، خانواده‌ها عروس را برای خرید با خود به یزد همراه ببرند، چون هنوز مغازه طلا و جواهر فروشی در شهر میبد نبود.
وی با بیان اینکه امور مربوط به آرایش عروس قبل از مراسم عروسی در منزل مادر دختر انجام می‌شد گفت : عروس و داماد تا قبل از عقد همدیگر را نمی‌دیدند و اولین بار آنها همدیگر را در سر سفره عقد از طریق آیینه ای که در سفره قرار داشت، همدیگر را می دیدند.
وی به دیگر مراسم‌ها مانند خلعتی دادن به خانواده شوهر ، دعوت داماد به منزل مادر زن در روز بعد از عقد، سینی بردن برای خانواده عروس ،صرف شام در خانواده داماد و تنها گذاشتن عروس در خانه مادر دختر از دیگر سنت ها ذکر کرد.
این بانوی اهل محله ده‌آباد میبد با اشاره به اینکه عروسی‌های قدیم و شادی‌های آن واقعا خاطره انگیز و به دور از انجام کارهای حرام بر اساس اعتقاد به خدا محوری بود، جهیزیه عروس را بیشتر ظروف چینی و مهریه او را هم زمین، باغ و آب ذکر کرد.
ثبت نخستین سند ازدواج میبد در سال ۱۳۱۶ خورشیدی
مسوول یکی از دفترهای ازدواج میبد هم در مورد میزان مهریه گفت : اولین سند ثبت ازدواج در دست رس در این شهر مربوط به سال ۱۳۱۶ هجری شمسی است و میزان مهریه هم در اوایل به دلیل ثبت نبودن ملک ، وجه نقد ۵۰ تا ۲۰۰ تومان پول رایج و نزد خانواده‌های متوسط و اعیان این مبلغ به یک هزار تومان هم می رسید.
سید نصرت الله ضمیری هاشمیان افزود: از سال ۱۳۳۵ به بعد ملک ، آب ، گوسفند و فرش و از سال ۴۵ به بعد طلا و جواهر هم به عنوان مهریه تعیین می‌شد.
به گفته وی بر خلاف زمان کنونی که فاصله طبقاتی زیاد و میزان مهریه‌ها هم بسیار متفاوت است ، میزان مهریه در زمان گذشته در بین خانواده‌ها را به دلیل نبود فاصله طبقاتی کم عنوان کرد .
خرید حدود ۲۰ مثقال طلا برای عروس
به گفته دومین طلا فروش میبد که از سال ۱۳۵۱ خورشیدی به این شغل مشغول است، میزان خرید طلا برای عروسی حدود ۱۷ تا ۲۰ مثقال و هر مثقال هم ۱۰۰ تومان آن روز بود.
علی اکبر انتظاری خرید طلا در حال حاضر را به دلیل گرانی این فلز فقط خرید یک عدد انگشتری برای عروس و داماد عنوان کرد.
همچنین به گفته یکی از کسبه های میبد با ۴۰ سال سابقه فعالیت در بازار پارچه، خانواده ها، برای خرید لوازم عروسی ۱۸ تا ۲۵ متر پارچه حریر و ساتن از قرار متری ۳۵ ریال با توجه به توان مالی خانواده خود خریداری می کردند.
محمدحسن فلاح افزود: رسم بود، خانواده داماد بعد از خواستگاری، از بازار خرید می کردند، وسایل خریداری شده که شامل پارچه، شیرینی و میوه بود، در تعدادی سینی چیده می‌شد، و افرادی سینی ها را بر سر گرفته و به خانه عروس می‌بردند و از خانواده عروس انعام دریافت می کردند.
وی یادآور شد : البته هزینه خرید لوازم عروسی و تهیه مسکن حاصل دسترنج دختران از محل پتوبافی و پسران که بیشتر زیلوبافی می کردند ، تامین می‌شد.
به گفته فلاح خرید چینی ،ظروف سفال و سماور برای جهیزیه الزامی بود ، پسر بعد از ازدواج در منزل پدر خود زندگی می کرد، پس از چند سال با کمک و همراهی همسرش و خانواده خود صاحب خانه می‌شدند و به منزل خود نقل مکان می کردند.
خریدهای متفاوت امروزی
به گفته یکی از فروشندگان میبدی ( کالای خواب) با توجه به توان مالی خانواده‌ها، آنها امروزه تا ۶ دست هم کالای خواب خریداری می کنند که امروزه بیشتر الیاف است و این کار بیشتر از سوی خانواده‌های مرفه انجام می‌شود.
لیلا قربانی افزود: خانواده های متوسط هم ۲ تا سه دست و خانواده های کم درآمد نیز خریدی به آن صورت از مغازه او انجام نمی دهندچون اجناس بسته به جنس کالا ،قیمت بالایی دارد.
وی کالای خواب را شامل حوله ، پتو ، روتختی ، بالش و سرویس آشپزخانه درجه یک ذکر کرد که مردم در قدیم به دلیل ارزانی لحاف و تشک پنبه ای هم برای جهیزیه عروس تهیه می‌کردند.
« بمانجان طهاری» از خیاط های قدیمی میبد هم گفت : در گذشته برای عروس لباس های چین دار می دوخت.
به گفته وی حدود ۳۰ سال پیش بیشتر خریدها شامل حوله ،لباس ،لوازم آرایش و چمدان در تعداد معدودی از فروشگاه‌های سطح شهر انجام می‌شد و بعضی از مردم برای خرید لوازم عروسی به یزد می‌رفتند.
برخلاف گذشته در حال حاضر تنوع اجناس برای خرید لوارم عروسی و جهیزیه در میبد زیاد است و فروشگاه‌های متعددی هم اکنون در شهر دایر است .
مرکز شهرستان ۱۰۵ هزار نفری میبد در ۵۰ کیلومتری شمال غرب شهر یزد قرار دارد.