بر اساس گزارش وزارت نیرو بحرانی‌ترین دشتهای آبی در گستره پهناور ایران متعلق به خراسان رضوی است زیرا افت سطح آبهای زیرزمینی در برخی از دشتهای این استان از مرز یک متر هم عبور کرده است و کسری سالانه مخازن آبهای زیرزمینی در این خطه تا ۱.۲ میلیارد متر مکعب گزارش شده است.
خراسان رضوی با هفت درصد مساحت کشور به طور ذاتی یکی از مناطق خشک و کم آب در ایران به شمار می‌رود.
این در حالی است که دولت تدبیر و امید با اقدامات چشمگیر خود در قالب طرحهای تعادل‌بخشی آبهای زیر زمینی، سازگاری با کم آبی، همیاران آب و بهبود وضعیت منابع زیرزمینی از هیچ تلاشی برای حل این بحران دریغ نکرده است به طوری که خراسان رضوی در اجرای طرحهای تعادل بخشی آب در سطح کشور پیشگام است.
اکنون مسوولان شرکت آب منطقه‌ای این استان اعلام می‌کنند که کسری مخازن آبی در خراسان رضوی با تلاش دولت در حوزه انسداد چاههای غیرمجاز و هوشمندسازی کنتورهای چاههای آب به میزان قابل ملاحظه‌ای کاهش یافته است.
از سوی دیگر استان خراسان رضوی در پروژه‌های سدسازی نیز تاکنون موفق عمل کرده است و به اعتقاد متولیان این بخش حرفهای زیادی برای گفتن دارد و این در حالی است که طی دهه‌های گذشته سدسازی به عنوان هدر رفت سرمایه توسط برخی از منتقدان این حوزه مطرح می‌شد اما در سالهای ترسالی به اذعان کارشناسان، سدهای احداث شده در خراسان رضوی علاوه بر تامین ذخایر آبی، نقش مهمی در کنترل و مهار سیلابها داشته‌اند.
تامین آب کلانشهر مشهد با سه و نیم میلیون نفر جمعیت ثابت و ۳۰ میلیون زائر و مسافری که سالانه از داخل و خارج به این شهر سفر می‌کنند همواره به عنوان یکی از دغدغه‌های مسوولان در سطح ملی مطرح بوده است که بخشی از این آب مشهد از طریق سدها تامین می‌شود.
خراسان رضوی اکنون دارای ۳۲ سد در حال بهره‌برداری واقع در شهرستانهای تربت‌حیدریه، قوچان، مشهد، خواف، درگز، سبزوار، جغتای، جوین، تایباد، تربت‌جام، چناران، سرخس، نیشابور، کلات و فریمان است و در کل به لحاظ زیر ساخت‌های انجام شده در حوزه تامین و توزیع آب از طریق سدسازی اقدامات خوبی در این استان انجام شده است.
در این میان سد دوستی واقع در شهرستان سرخس مشترک بین ایران و ترکمنستان با ظرفیت یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون متر مکعب بیشترین ظرفیت ذخیره آب را داراست و یکی از منابع تامین کننده آب شرب مشهد به شمار می‌رود.
در سالهای خشکسالی، بارندگی در این استان بسیار افت کرده بود و طی این مدت ظرفیت آب جمع شده در پشت سدها بین ۲۰ تا ۳۰ درصد بیشتر نبود و در حقیقت دو سوم ظرفیت سدهای خراسان رضوی برای سالهای زیادی خالی از آب بود اما با افزایش بارندگی‌ها طی پارسال و امسال آب جمع شده در پشت سدهای استان خراسان رضوی نسبت به سالهای گذشته افزایش چشمگیری یافته است و هم اکنون نزدیک به ۸۰ درصد ظرفیت سدها پر آب است.
خراسان رضوی پیشگام در طرح تعادل بخشی آب
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی در این خصوص گفت: این استان یکی از بحرانی‌ترین منابع آبهای زیرزمینی کشور را دارد به طوری که کسری منابع آبهای زیرزمینی آن تا یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون متر مکعب و افت یک متری سطح آبهای زیر زمینی رسیده است.
محمد علایی افزود: با اقداماتی مانند طرح تعادل‌بخشی آبهای زیرزمینی، طرح سازگاری با کم آبی و جلوگیری از اضافه برداشت‌ها، کسری منابع زیرزمینی در استان خراسان رضوی طی سالهای اخیر بهبود یافته است.
وی ادامه داد: به دنبال اقدامات انجام شده استان خراسان رضوی در اجرای طرحهای تعادل بخشی آبهای زیرزمینی و همچنین کاهش افت آبهای زیرزمینی مقام نخست را در کشور به خود اختصاص داده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی گفت: این استان با کسری ۱.۲ میلیارد مترمکعبی آبهای زیرزمینی در سالهای گذشته رو به رو بود اما در پی اجرای "طرح تعادل بخشی آبهای زیرزمینی" اکنون کسری آب در این استان به ۸۰۰ میلیون مترمکعب در سال کاهش یافته است.
علایی افزود: به دنبال اجرای طرح تعادل بخشی آبهای زیرزمینی در دولت تدبیر و امید اقداماتی همانند انسداد چاههای غیرمجاز، تغییر پروانه‌های بهره‌برداری، تجهیز چاههای کشاورزی به کنتورهای هوشمند و ایفای نقش تشکلهای قانونی و کشاورزی در مدیریت آب هم انجام شد.
وی اضافه کرد: استان خراسان رضوی در زمینه عملیات انسداد چاههای غیر مجاز و میزان صرفه‌جویی آب حاصل از آن از استان‌های پیشرو در کشور است و انسداد چاههای غیر مجاز در این استان و میزان آب صرفه‌جویی شده از این طریق طی هفت سال گذشته رشد چشمگیری داشته است به طوری که از سال ۱۳۹۲ تاکنون عملیات انسداد ۱۱ هزار و ۸۰۰ چاه غیر مجاز در خراسان رضوی انجام شده و طی این مدت ۲۴۰ میلیون متر مکعب آب از این طریق صرفه‌جویی شده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی گفت: تعداد کنونی چاههای غیر مجاز کشاورزی در این استان پنج هزار و ۷۵۰ چاه است که طبق برنامه‌ریزی‌های انجام شده در اجرای طرح تعادل‌بخشی آبهای زیرزمینی استان، عملیات انسداد همه این چاه‌ها دنبال می‌شود.
علایی افزود: امسال انسداد دو هزار حلقه چاه غیرمجاز در استان خراسان رضوی برنامه‌ریزی شده که تاکنون حدود ۳۸۰ حلقه از آنها مسدود شده است.
وی تعداد چاههای مجاز استان خراسان رضوی را ۱۶ هزار و ۵۰۰ حلقه عنوان کرد و ادامه داد: ۱۰ هزار و ۱۰۰ حلقه از این چاه‌ها در بخش کشاورزی و بقیه در بخش شرب، صنعت و خدمات حفر شده‌اند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی با بیان این که استان خراسان رضوی در نصب کنتور هوشمند در چاههای کشاورزی با هدف کنترل منابع آب در کشور هم پیشگام است گفت: هم‌اکنون ۹۵ درصد چاههای برقی کشاورزی استان که تعداد آنها هشت هزار و ۵۰۰ حلقه است به کنتور هوشمند مجهز هستند.
علایی نصب کنتورهای هوشمند برای تمامی چاههای برقی کشاورزی را از اقدامات طرح تعادل بخشی آبهای زیرزمینی در خراسان رضوی برشمرد.
اهمیت سدهای ساخته شده در تامین آب و مهار سیلاب
قائم مقام شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی نیز گفت: موضوع آب جزء دغدغه‌های اصلی مدیران و تصمیم گیرندگان به شمار می‌رود و احداث سدها در راستای نگهداری و ذخیره آبهای سطحی صورت گرفته است.
علیرضا طاهری افزود: پدیده سدسازی در خراسان رضوی ظرف چند سال گذشته از طرف منتقدان و سایر افرادی که علاقمندی‌های آبی داشته‌اند مورد نقد و بررسی قرار گرفته است و برخی منتقدان سدسازی معتقدند حجم مخازن سدهای ساخته شده بیشتر از نیازها و بزرگتر از ظرفیت آبی استان بوده و برخی از آنان با معیارهای محیط زیست فاصله دارند.
وی اضافه کرد: تمام سدهای احداث شده در این استان به منظور تامین آب شرب، صنعت و کشاورزی بوده و طی دو دهه گذشته هیچ سدی در این استان بدون مطالعات کارشناسی احداث نشده و در راستای ساماندهی آبهای مرزی رها شده در رودخانه‌های اطراف در شمال استان نیز اقدامات خوبی انجام شده است
قائم مقام شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی گفت: سدها نقش مهمی در کنترل سیلابها دارند به طوری که همراه با آبخیزداری در سرشاخه‌ها ترکیب مناسبی برای حفظ و بهره‌برداری صحیح از منابع آب و خاک ایجاد می‌کنند.
طاهری مجموع حجم ذخیره آب سدهای در حال بهره‌برداری این استان را یک میلیارد و ۵۱۲ میلیون متر مکعب اعلام کرد و گفت: یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون متر مکعب از این حجم مربوط به سد دوستی مشترک بین ایران و جمهوری ترکمنستان است.
او ادامه داد: در حال حاضر بیش از یک میلیارد و ۵۷۲ میلیون متر مکعب آب در مخازن سدهای خراسان رضوی جمع شده است که بدین ترتیب ۷۰ درصد از ظرفیت سدهای خراسان رضوی آب دارد و از بابت کمک به تامین آب شهروندان از این طریق وضعیت مناسبی داریم.
قائم مقام شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی با اشاره به این که هم اکنون ۷۲ درصد از ظرفیت آب سد دوستی پر آب است گفت: این سد که مشترک بین ایران و ترکمنستان است در سال ۸۳ به بهره‌برداری رسید و در شرایط ترسالی تا ۶۰ درصد از تامین آب کلانشهر مشهد را پاسخگوست.
طاهری افزود: امسال ۱۱ سد در استان خراسان رضوی به دلیل بارشهای خوب سرریز شده‌اند که عبارتند از ارداک و طرق در مشهد، درونگر در درگز، چهچهه، قره تیکان و زاوین در کلات، کمایستان و یام در جغتای و جوین، دولت آباد در چناران، سده در خواف و سد فریمان در فریمان.
وی ادامه داد: برخی از سدهای سرریز شده در مهار سیلابهای ناشی از بارشهای شدید در مناطق مختلف استان خراسان رضوی نقش به سزایی داشته‌اند.