توصیف حال و روز این روزها از یک کتابفروشی قدیمی در شیراز می تواند بیانگر داغی باشد که کرونا بر دل دست اندرکاران کالایی فرهنگی به نام کتاب گذاشته است. کالایی که بیش از پیش غریب شده است.
این کتابفروشی در یکی از خیابان های مرکزی شیراز است که توصیف خبرنگار ایرنا از آن چنین است: سوت و کور بود و کمی آشفته، شبیه روزهای رونقش نبود. کتاب‌ها گرچه نظم سابق را در طبقه‌بندی‌ها حفظ کرده بودند، همسان و مرتب نبودند. تعداد کسانی هم که برای خرید کتاب آمده بودند، کمتر از قبل بود.
برخی کسانی که به کتابفروشی می‌آمدند، رهگذر بودند و سراغ کتاب‌های خاصی را می‌گرفتند، تعداد تلفن‌ها هم زیاد بود، اما جز فزونی قیمت کتاب، هزینه ارسال کتاب هم به هر طریقی، بیش از گذشته شده که برخی سفارش‌دهندگان را از خرید منصرف می‌کرد.
یک بار که تلفن زنگ خورد، صاحب کتابفروشی که دست تنها در مغازه‌اش کار می‌کرد، با کمی تاخیر آن را جواب داد. پشت خط یکی از استادان دانشگاه بود، از او می‌پرسید آیا خبر احتمال تعطیلی این کتابفروشی درست است یا نه، فروشنده تایید کرد و گفت که چندی پیش مشتری‌های قدیمی‌اش که برای خرید کتاب آمده بودند، متوجه سوت و کوری کتابفروشی شدند و وقتی علت را پرسیدند، پاسخ گرفتند که با ادامه این وضعیت دیگر کتابفروشی سر پا نمی‌ماند و تعطیل خواهد شد.
از این اتفاق یک هفته‌ای می‌گذرد، خبر ورشکستگی یکی از کتابفروشیهای مطرح شیراز در شبکه‌های مجازی دست‌به‌دست می‌شود و بسیاری، با به اشتراک‌گذاشتن عکس کتاب‌هایی که از کتابسرای عبداللهی، در طی سال‌ها خریداری کرده‌اند، تلاش می‌کنند از این اتفاق، آن هم در سالی که شیراز پایتخت کتاب ایران است، جلوگیری کنند.
این کتابفروشی قریب به سه دهه است با بیش از ۳۰هزار عنوان کتاب به ویژه در حوزه هنر و ادبیات در میان فرهیختگان شناخته‌شده است.
فرصت‌هایی که کرونا سوزاند
پیش از همه‌گیری کرونا، روزگار کسب و کارهای فرهنگی دستکم در شیراز، رونق یافته بود، در سال ۹۸ که امیدها برای کسب عنوان پایتختی کتاب در دل مردم ریشه دوانده بود، اقبال مردم به کتاب‌خواندن هم بیشتر شد. نمایشگاه کتاب شیراز که در آذرماه سال ۹۸ برگزار نشد، کتابخوانان را راهی کتابفروشی‌ها کرد؛ هرچند برخی تعطیلی‌های پیش‌بینی نشده در نیمه دوم سال ۹۸ فعالان اقتصادی حوزه فرهنگ را نگران ساخته بود.
به هر روی، همه دل به نوروز بسته بودند، بهترین زمان برای کسب درآمد از شیرازی که با جذب چند میلیون مسافر، همه‌ساله رکوردی جدید را در عرصه گردشگرپذیری بر جای می‌گذاشت و همین موضوع رفت و آمدها را بیش از هرجا در مراکز فرهنگی و ازجمله کتابفروشی‌ها بسیار می‌کرد.
اما آنچه طبق روال هرساله رخ می‌داد، میسر نشد و تعطیل شدن کسب و کارهای فرهنگی و هنری از زمان شیوع کرونا، اتفاق ناگوار اجتناب‌ناپذیری بوده است، آن‌هم برای کسب و کارهای کوچک.
کتابفروشی‌ها و کتابسراهایی که عمدتا اجاره‌ای هستند و در دستکم سه سال گذشته در شیراز، با آغاز به کار مجموعه‌های بزرگی که در قالب کتابفروشی و کافه و نوشت‌افزاری و محل فروش آثار هنری فعالیت می‌کنند، کمتر از گذشته مشتری دارند.
بسیاری از کتابفروشیهای کوچکی که در مرکز شهر قرار دارند، با رونق دانشگاه‌ها و رفت‌وآمد دانشجویان و فرهنگوران سر پا مانده‌اند که این حضور را امسال همه‌گیری ویروس کرونا ربود.
کتابدوستان دست به دامن فضای مجازی برای نجات کتابفروشی
با وجود چنین وضعیتی، حال که یکی از کتابفروشیهای با سابقه شیراز به ورطه ورشکستگی افتاده است، شاید فضای مجازی و کاربران کتابدوستش بتوانند، آن را حفظ کنند.
یکی از کاربران فضای مجازی در پویشی خودجوش که برای نجات این کتابفروشی ایجاد شده است، نوشته بود: این کتابفروشی هیچ‌گاه قیمت پشت جلد را دستکاری نکرد و حتی همین امروز هم می‌توان بسیاری از کتاب‌ها را با قیمتی مناسب‌تر از دیگر کتابفروشی‌ها خریداری کرد.
دیگری به عنوان پایتختی کتاب ایران که در سال جاری از آن شیراز است، اشاره کرده بود و از شهروندان درخواست می‌کرد تا به‌پاس این عنوان، دستکم در این سال سخت که همه دچار آسیب‌های اقتصادی ناشی از همه‌گیری بیماری هستند، دست یکدیگر را بگیرند.
بانویی هم که به‌تازگی برای دیدار خانواده‌اش از خارج از کشور به شیراز بازگشته است، در همان روز نخست و ساعتی پس از رسیدنش به این کتابفروشی شتافته بود تا با خرید کتاب در بالا ماندن کرکره این کتابفروشی کمک کند و عکس‌هایی را با کتاب‌هایش به اشتراک گذاشته بود و خواستار آن بود که کتابدوستان با همیاری با یکدیگر، تلاش کنند تا مکان‌های فرهنگی شیراز از آسیب در امان باشند.
غم نان ، فکر فرهنگ
رضا عبداللهی، صاحب این کتابفروشی است، البته خودش تاکید دارد که از عنوان کتابسرا به جای کتابفروشی استفاده شود، او در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا درباره خبری که از ورشکستگی‌اش اعلام کرده است، گفت: چیزی برای گفتن ندارم، امروز صبح چهار مشتری بیشتر نداشتم و با آنکه پویشی برای نجات کتابفروشی شکل گرفته است، باید بگویم کار از این کارها گذشته است، به قول شاملو "غم نان اگر بگذارد"، می‌توان کمی به فکر فرهنگ بود.
او افزود: کتابخوان‌ها جزو اقشار متوسط و زیر متوسط هستند و من از آن‌ها توقعی ندارم، با این وضعیت چاره‌ای ندارم باید تعطیل کنم؛ هرچند با چنگ و دندان طی سال‌ها تلاش کرده‌ام، دشواری‌ها را پشت سر گذارم، در ۶ ماه گذشته فشار زیادی به من آمده است، عاشق کارم هستم و جز این کار، حرفه دیگری بلد نیستم و اگر هم مغازه را ببندم باید خانه‌نشین شوم؛ اما متاسفانه وضعیت به‌گونه‌ای است که نمی‌توان کاری کرد.
عبداللهی با بیان اینکه هیچ‌گونه حمایت دولتی از نظر وی پاسخگوی وضعیت کنونی کتابفروشی‌اش نیست، اظهار کرد: با آنکه ماهانه ۷۰۰هزار تومان بیمه پرداخت می‌کنم، مشمول دریافت بیمه بیکاری شناخته نشده‌ام و درخواستی از دولت برای کمک نداشته‌ام.
عبداللهی چاره رهایی از این وضعیت را یک گام کوچک کتابدوستان و حامیانش عنوان داشت و بیان کرد: حدود ۵هزار نفر از راه‌های گوناگون ارتباطی با من تماس گرفته‌اند، ابراز ناراحتی و همدردی کرده‌اند و هریک از این افراد اگر فقط و فقط یک کتاب خریداری کنند از این وضعیت بیرون می‌آیم.
این فعال حوزه فرهنگی با بیان اینکه پیش از شیوع کرونا هفته‌ای ۱۵۰ کارتن کتاب از انتشاراتی‌های مختلف به دستش می‌رسیده است، ابراز داشت: حالا هفته‌ای یک کارتن کتاب هم به زور می‌آید.
وسع کتابخوان‌ها به خرید کتاب نمی‌رسد
او کتاب‌هایی را که تازه برایش رسیده بود، نشان داد و گفت: قیمت بیشتر کتاب‌های چاپ جدید، بیش از ۵۰ هزار تومان است؛ این یعنی در وضعیت فعلی که همه از لحاظ اقتصادی روزگار دشواری را می‌گذرانند، نمی‌توانم از کتابدوستان توقع داشته باشم که مثل گذشته کتاب بخرند، در حال حاضر ناچار شده‌ام همکارانم را هم مرخص کنم و خودم تنها به کارها رسیدگی کنم اما چنانچه همین وضعیت کمی دیگر به طول بینجامد چاره‌ای جز تعطیلی ندارم.
وام کم بهره برای تنفس کتابفروشی‌ها
معاون فرهنگی و مطبوعاتی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس در گفت و گو با ایرنا، وضعیت کتابفروشی‌ها را در دوران کرونا نامطلوب خواند و گفت: تلقی این است که چون شیراز پایتخت کتاب ایران شده، نباید چنین اتفاقی رخ دهد؛ اما بازار کتاب چندان تعریفی ندارد.
مهدی امیدبخش عنوان کرد: در عین حال، معتقدم یکی از بهترین طرح‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دوسال گذشته ارائه تسهیلات برای تجهیز، توسعه و راه‌اندازی کتابفروشی‌هاست، وام‌هایی که کم بهره هستند و می‌توانند در وضعیت فعلی راهگشا باشند.
او با بیان اینکه در یک سال گذشته چندین کتابفروش با دریافت این تسهیلات با بهره تک‌رقمی و تنفس توانسته‌اند، وضعیت خود را بهبود بخشند، گفت: به نظر می‌رسد در شرایط اقتصادی فعلی که مدام خبر می‌رسد کتابفروشیهای شهر به دلیل فشارهای موجود، ناچار به تعطیلی شده‌اند، بهترین راه استفاده از همین وام‌های کم‌بهره است.
معاون فرهنگی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس افزود: با شیوع کرونا تاکید وزارت ارشاد بر حمایت از ناشران و کتابفروشان است که یکی از راهکارها پیش‌بینی فروش تابستانه و پاییزه است که متاسفانه برخی کتابفروشان طرح تخفیف را برای کتاب نمی‌پذیرند درحالی که ارائه کتاب با تخفیف، به کسب و کار رونق می‌بخشد؛ افزون بر این کتابفروشی‌ها مشمول دریافت تسهیلات کرونا از بیمه نیز می‌شوند.
از کمک به کتابفروشان دریغ نمی‌کنیم
امیدبخش اظهار کرد: معاونت فرهنگی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس در این خصوص به هیچ وجه کوتاهی نخواهد کرد؛ حتی ظرف یک روز پرونده کتابفروشیهای متقاضی تسهیلات را به وزارت ارشاد ارسال خواهیم کرد و با رایزنی‌هایی که صورت‌گرفته، تکمیل پرونده آنان نیز به‌سرعت انجام خواهد شد و امیدواریم با چنین خدماتی دیگر شاهد تعطیلی کتابفروشی‌ها نباشیم.
وی با اشاره به تعطیلی نمایشگاه کتاب تهران و شهرستان‌ها، در سال جاری گفت: این موضوع سبب شده است که بودجه برگزاری نمایشگاه، صرف حمایت از ناشران شود؛ به‌ویژه ناشرانی که در دوران کرونا مجوز نشر گرفته‌اند و به اصطلاح نوپا هستند و در همین دوران هم کتاب چاپ کرده‌اند، می‌توانند از تسهیلات وزارت ارشاد برای ناشران بهره‌مند شوند.
امیدبخش درخصوص مشکلات کتابفروشی عبداللهی نیز اظهار داشت: به گفته صاحب این کتابفروشی که از سه دهه پیش نیز با عنوان کتابفروشی سمندر در شیراز فعال بوده است، تقریبا ۶ ماه است که توانایی پرداخت اجاره‌بهای فروشگاه را ندارد، گرچه صاحب فروشگاه در این زمینه با وی همکاری کرده است؛ همچنین در زمینه پرداخت چک‌های بانکی نیز دچار مشکل شده است.
به گفته معاون فرهنگی ارشاد فارس ناتوانی اقشار کتابخوان در قراردادن کتاب در سبد فرهنگی و نیز تعطیلی دانشگاه‌ها و بیکاری قشر فرهنگی بر اثر شیوع کرونا، عامل اصلی کاهش چشمگیر فروش کتاب در کتابفروشیهای کوچک و تک‌منظوره همچون عبدالهی به شمار می‌رود.
وی همچنین ابراز داشت: در سال‌های گذشته کتابفروشیهای قدیمی شیراز همچون فرهنگ و بلادی که نماد کتابخوانی و فرهنگ به‌شمار می‌رفتند به دلایل مشابهی تعطیل شدند. امروز موضوع کروناست و در گذشته، روی‌گردانی کتابخوانان از کتابفروشیهای کوچک و اقتصاد آسیب‌پذیر حوزه هنر و نیز عدم استفاده برخی کتابفروشان از تخفیف‌هایی که وزارت ارشاد برای فروش بیشتر کتاب رونق کتابخوانی در نظر گرفته است؛ بنابراین بخشی از آسیب‌ها به حوزه تصمیمات شخصی کتابفروشان باز می‌گردد و بخشی دلایل اجتماعی و اقتصادی دارد.
ویروس کرونا یا کووید ۱۹ به بیشتر کشورهای جهان سرایت کرده است و سازمان بهداشت جهانی را برآن داشته است تا وضعیت فوق‌العاده اعلام کند.
شست‌وشوی دست‌ها با آب و صابون، رعایت بهداشت فردی، خودداری از دست دادن‌های مکرر و منع سفر و اجتماعات از جمله نکاتی است که پزشکان متخصص برای پیشگیری از شیوع این ویروس توصیه می‌کنند.
بنا بر اعلام مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، ۲۸۶هزار و ۵۲۳ نفر در کشور تا ظهر جمعه سوم مردادماه ۹۹ به طور قطعی به ویروس کرونا مبتلا شدند و تعداد جانباختگان کرونا در کشور به ۱۵هزار و ۲۸۹ نفر رسیده است.
استان فارس هم اکنون در وضعیت قرمز از لحاظ شیوع کرونا قرار دارد.