در گذشته های دور تالاب نامی ناآشنا و غریبه بود و باتلاق بود که بر زبان ها جاری می شد، قطعا داستان ها و فیلم های زیادی از فضای باتلاق شنیده و یا دیده اید که همگی آنها ترسی در وجودتان ایجاد می کردند، تاریکی، تارهای تنیده شده و آویزان از درختانی لخت با شاخه های باریک و بلند که گویی انگشتان جادوگری است که به سمتت کشیده می شود، سایه های متحرک که همواره انگار در پشت سرتان در حرکت بودند، صداهای کوتاه و بلند در دل تاریکی جنگل و گاهی صدای افتادن شی‌ء در آبی راکد و در نهایت ترس و وحشت از این همه سیاهی، تصویری از باتلاق یا همان تالاب بود که در ذهن متبلور می شد.
اما اکنون می دانیم که تمام اینها تصور غلطی بود که شاید نویسندگان و یا فیلمسازان برای هیجان دادن به آثار خود از آن استفاده می کردند ، امروزه دیگر آن تصور نادرست از باتلاق یا همان تالاب وجود ندارد و آگاهی ها افزایش یافته است ، همگان به کارکرد هزارگونه تالاب ها پی برده اند به ویژه در چند سال اخیر تالاب ها جای خود را در میان دولت ها، مجلس و میز مذاکرات در حد مقامات عالیرتبه باز کرده اند که جای خوشحالی و خوشبختی دارد.
به ویژه در دولت یازدهم و با شتاب بیشتری در دولت دوازدهم توجه به تالاب ها منجر به تصویب قانون حمایت از تالاب ها، تاکید بر حفاظت از آنها در اسناد بالادستی، به رسمیت شناختن حقابه تالاب ها، تصویب آیین نامه اجرایی مربوط به نحوه حفاظت از تالاب ها در هیات دولت و تخصیص اعتبارات مختلفی از سوی دولت برای احیای تالاب ها شده که این نشاندهنده شناخت اهمیت تالاب ها، کارکرد و نقش آنها در اقتصاد و مسائل اجتماعی و فرهنگی در میان دولتمردان، تصمیم گیران و مردم است.
علی ارواحی مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب های ایران در گفت و گو با خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: در مدت چند سال گذشته شاهد این هستیم که رویکرد یا توجه نسبت به موضوع تالاب ها، اهمیت و حفاظت از آنها در اسناد بالادستی کشور تغییر کرده و توجه بیشتری به آن می شود تا جایی که در برنامه چهارم، پنجم و ششم توسعه مواد قانونی مشخصی تاکید می کند بر این که بخش های مختلف اجرایی لازم است برای حفاظت از تالاب ها برنامه ریزی کنند و همکاری کنند و مشارکت داشته باشند و همزمان یک سری تکالیف قانونی هم سازمان حفاظت محیط زیست بر عهده دارد.
وی افزود: همزمان در سال های اخیر شاهد تصویب قانون حفاظت و احیای تالاب ها در مجلس شورای اسلامی هستیم ، همچنین می بینیم که آیین نامه اجرای مربوط به نحوه حفاظت از تالاب ها در هیات دولت به تصویب رسیده و علاوه بر این شاهد تخصیص اعتبارات مختلفی از سوی دولت برای احیای تالاب ها هستیم مانند تخصیص اعتباراتی برای احیاء و حفاظت از دریاچه ارومیه، تالاب هامون، انزلی و تالاب های استان فارس که نشان از اهمیت موضوع دارد.
ارواحی ادامه داد: در مدت ۶ ماه گذشته نیز ما شاهد شکل گیری ستاد ملی هماهنگی و مدیریت تالاب های کشور به ریاست معاون اول رییس جمهوری بودیم که نشاندهنده اهمیت و توجه دولت به موضوع تالاب ها است البته به این معنی نیست که این توجه تمام نیاز ما برای بحث پایداری زیست بوم های تالابی تامین می کند اما نشان می دهد که تالاب ها جزو اولویت های دولت است تا جایی که در دولت دکتر روحانی اولین مصوبات دولت بحث احیای دریاچه ارومیه بود.
نقش تالاب ها در معیشت
ارواحی در پاسخ به اینکه چه اتفاقی افتاد که تالاب ها نسبت به گذشته بیشتر مورد توجه قرار گرفتند، گفت: برای اینکه به پاسخ این سوال برسیم بهتر است به کارکردهای تالاب ها و دریاچه هایی که داریم نگاه کنیم، برای نمونه از کارکرد برخی از تالاب ها غذا تولید می شود، مثلا اقتصاد و معیشت چند هزار خانوار به تالاب شادگان در خوزستان وابسته است، در نظر بگیرید اگر این تالاب با مشکل و چالش مواجه و تخریب شود عملا چه هزینه اقتصادی زیادی متوجه مردم و دولت خواهد شد و برای اینکه بخواهد آن خلاء را بر طرف کند تلاش زیادی لازم است.
تعدیل هوا و تثبیت شن های روان
وی افزود: یا اینکه می بینم تالاب ها می توانند در تعدیل هوا و تثبیت شن های روان بسیار موثر باشند، زمانی که هامون دچار مشکل می شود می بنیم که از یک طرف به کانون ریزگرد تبدیل می شود از طرف دیگر شاهد این هستیم که تثبیت شن های روان در بادهای ۱۲۰ روزه نیز اتفاق نمی افتد و نتیجه این است که در آن منطقه شاهد بروز مشکلاتی برای سلامت مردم هستیم، همچنین مشکلاتی برای اقتصاد مردم پیش می آید و حتی منجر به مهاجرت قابل توجهی از روستاییان به شهر یا از جوامع شهری به شهرهای دیگر می شود اینجا هم تبعات خشک شدن تالاب ها را با چشم می بینیم.
ذخیره سیلاب
مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب های ایران اظهار داشت: کارکرد دیگر تالاب ها ذخیره سیلاب ها است، زمانی که این کارکرد تالاب اتفاق نیفتد شاهد پخش شدن سیلاب ها در مناطق خواهیم بود، زمانی که سیل رخ می دهد خسارات قابل توجهی را شاهد هستیم که ممکن است به تاسیسات زیربنایی وارد شود که این هم هزینه قابل توجهی برای دولت و مردم خواهد بود.
تغذیه سفره آب زیر زمینی
وی ادامه داد: تالاب ها می توانند به تغذیه سفره های آب زیر زمینی کمک کنند زمانی که در یک محدوده ای و حوضه ای تالاب یا دریاچه ای خشک می شود عملا شاهد افزایش شدت افت سطح آب های زیر زمینی هستیم و به دنبال آن برخی از بهره بردارهایی که قبلا در پیرامون تالاب به حیات خود ادامه می دادند با مشکل روبرو می شوند، همچنین در نتیجه افت این سفره های زیر زمینی شاهد فرونشست زمین هستیم که نتیجه آن از دست رفتن منابع و خساراتی است که به سرزمین و اقتصاد ما وارد می شود.
تثبیت آلاینده ها
ارواحی گفت: تالاب ها چون خاصیت خودپالایی دارند می توانند در تثبیت آلاینده ها تاثیر گذار باشند و زمانی که تالابی خشک می شود عملا آلاینده هایی که در آن منطقه وجود دارد جذب منابع خاک و در ادامه جذب منابع آب از جمله منابع آب زیر زمینی می شود و به دنبال آن می توانند در یک زنجیره سلامت را تحت الشعاع قرار دهند.
توسعه گردشگری و رونق اقتصادی
وی اظهار داشت: تالاب ها می توانند کارکرد تثبیت و توسعه گردشگری و رونق اقتصادی در یک منطقه را به دنبال داشته باشند و وقتی تالابی از دست برود باز هم هزینه های اقتصادی زیادی متوجه آن منطقه می شود.
از دست رفتن تالاب منجر به بروز هزینه های اقتصادی و اجتماعی زیادی می شود
ارواحی گفت: حال اگر بخواهم این موارد را جمع بندی کنیم می توان گفت که از دست رفتن تالاب ها باعث می شود که هزینه های اقتصادی و اجتماعی بسیار قابل توجهی متوجه دولت و مردم شود، می تواند باعث شود که روند توسعه و به خصوص توسعه اقتصادی در یک منطقه روند معکوسی بگیرد، ممکن است باعث از دست رفتن و یا برگشت ناپذیر شدن برخی از منابع به خصوص منابع طبیعی در یک منطقه شود چیزی که در این بین می تواند آن پیوند را بر قرار کند که تالاب ها بتوانند اولویت دولت و مردم قرار بگیرند بحث شناخت ارزش ها و کارکردهای تالاب ها و به وجود آمدن یک مطالبه عمومی برای حفاظت از تالاب ها است.
حفاظت از تالاب به مطالبه عمومی تبدیل شده است
مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب ها تاکید کرد: اکنون نسبت به گذشته ارزش ها و کارکردهای تالاب ها بیشتر شناخته شده و ما مطالبه اجتماعی و عمومی بالاتری را درباره احیا و یا حفاظت از تالاب ها شاهد هستیم که جای خوشحالی و امیدواری دارد.
وی ادامه داد: این کارکردها در گذشته شناخته شده نبود و در چند سال اخیر شاهد اتفاقات زیادی برای شناساندن این کارکردها هستیم از جمله بر روی معرفی این ارزش ها در سطوح مختلف از جمله تصمیم گیران، سیاست گذاران، برنامه ریزان و مردم کار شد، این یکی از اتفاقاتی بود که لازم بود دنبال شود، از طرفی هم تالاب به عنوان یک ارزش مشترک بین ذینفعان مختلف معرفی شد و این موضوع کمک کرد که یک همگرایی و هم افزایی بین ذینفعان و دست اندرکاران مختلف برای حفاظت از تالاب ها را شاهد باشیم.
ارواحی گفت: علاوه بر اینها می بینیم که برخی از تالاب ها در کشور خشک و دچار شرایط بحرانی شده اند که در این شرایط بیشتر مشخص شد که خشک شدن تالاب ها چقدر می تواند تبعات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مختلفی را در منطقه و کشور به دنبال داشته باشد و آنجا بود که مسوولان بیش از پیش نسبت به موضوع حساس شدند تا جایی که اکنون شاهد برگزاری جلسات متعدد و تدوین و تصویب دستورالعمل های زیادی برای حفاظت از تالاب ها هستیم.
وی ادامه داد: در کنار تمام اینها اسناد بالادستی هم از حفاظت از تالاب ها حمایت کردند الان تکلیف دولت است که نسبت به موضوع حفاظت از تالاب ها پاسخگو باشد وقتی در برنامه های چهارم، پنجم و ششم توسعه به آن تاکید می شود و نمایندگان مجلس به عنوان نمایندگان مردم قانون احیا و حفاظت از تالاب ها را تصویب می کنند به معنای این است که حفاظت از تالاب ها دارد به یک خواست عمومی تبدیل می شود.
ارواحی افزود: اکنون حقابه تالاب ها به رسمیت شناخته شده البته به این معنا نیست که کار ما تمام شده چون با محدودیت منابع آبی مواجه هستیم اما مساله این است که قانون دارد از تخصیص حقابه تالاب ها حمایت می کند این موضوع بسیار مهمی است اما اینکه حقابه تالاب ها به طور کامل تخصیص یافته باشد هنوز این اتفاق نیفتاده اما شاهد این هستیم که در برخی از تالاب ها از جمله دریاچه ارومیه ، بختگان و شادگان وزارت نیرو و دستگاه های تابعه در سطح استان ها پیگیر تخصیص حداقل بخشی از حقابه هستند.
وی گفت: سازمان حفاظت محیط زیست نیز برنامه ریزی جامعی کرده تا حقابه این تالاب ها تامین شود، اکنون برای بیش از ۳۸ تالاب حقابه تعیین شده علاوه بر آن اینکه در برنامه های مختلف دولت تلاش می کند برای حفاظت از تالاب ها و اجرای طرح های جامع و برنامه های مدیریتی که برای تالاب ها تهیه شده، اعتبار پیش بینی کند البته این به معنای کفایت موصوع نیست اما نشان می دهد که یک تغییر رویکردی اتفاق اتفاده که بخش زیادی از آنرا در دولت دوازدهم شاهد بودیم.