در دوره های مختلف دولتمردان به شیوه های مختلفی از جمله ارائه وام ازدواج و ودیعه اجاره مسکن سعی کرده اند، مسیر ازدواج را برای جوانان هموار کنند اما با توجه به تحریم ها و فشارهای اقتصادی که به صورت مستقیم و غیر مستقیم در معیشت افراد جامعه اثر گذاشته بسیاری از جوانان از ازدواج هراس دارند چرا که گمان می کنند، نمی توانند با توجه به شرایط موجود زندگی مشترکی تشکیل دهند این در حالی است که در دین مبین اسلام به ساده زیستی بارها و بارها اشاره شده است و اگر هر جوانی این اصل را در زندگی مد نظر قرار دهد، می تواند برای خود یک زندگی ساده و با کمترین هزینه فراهم کند.
روزگاری تمام هم و غم جوانان این بود که به خانه بخت بروند و به راحتی با کمترین دغدغه ممکن تشکیل زندگی می دادند و سالیان سال باهم زیر یک سقف زندگی می کردند، اما در این زمانه جوانان کمتر از خود رغبتی برای ازدواج نشان می دهند و تشکیل زندگی را به سان گذر از هفت خوان رستم می دادند که شاید هر جوانی توان عبور از آن را نداشته باشد.
هفت خوانی که گاهی با سنگ ها و موانع ایی که بخاطر تشریفات و برخی از آداب و رسوم غلط به مرور وارد سنت حسنه ازدواج شده بوده و اما بخشی آن هم به دلیل تغییرات فرهنگی است که در بستر زمان در چندین دهه اتفاق افتاده و مانعی بر سر راه ازدواج جوان ایجاد کرده است، اما آنچه در این بین خیلی مهم است مباحث مربوط به برخی از مسایل اجتماعی و اقتصادی است که راه را بر روی ازدواج جوانان در عمل بسته است.
در پایگاه اطلاعات جمعیتی کشور مبنی بر داده های دفتر آمار اطلاعات جمعیتی و مهاجرتی سازمان ثبت احوال کشور آمده است که شرایط موجود به گونه ای در ازدواج جوانان اثر گذاشته که گفته می شود در سال های اخیر شیب ازدواج، نزولی بوده و از سوی دیگر با افزایش سن ازدواج مواجه هستیم. در سال ۱۳۹۷ میانگین زنان در اولین ازدواج ۲۳.۴ سال بود این در حالی است که میانگین سن زنان در اولین ازدواج در دهه ۵۰ و ۶۰ حدود ۲۰ سال بود در سال ۱۳۹۷ بیشترین میانگین سن زنان در اولین ازدواج مربوط به استان تهران با ۲۵.۸ سال، استان ایلام با ۲۵.۵ سال و استان البرز با ۲۵.۱ سال و کمترین این شاخص مربوط به استان سیستان و بلوچستان با ۲۰.۸ سال استان خراسان رضوی با ۲۱.۴ سال و خراسان شمالی با ۲۱.۶۶ سال بوده است و همچنین در سال ۱۳۹۷ بیشترین میانگین سن مردان در اولین ازدواج مربوط به استان‌های تهران ۲۹.۵ سال، ایلام و البرز ۲۹ سال و کمتر این شاخص مربوط به استان‌های سیستان و بلوچستان ۲۵ سال خراسان جنوبی ۲۵ سال و خراسان شمالی ۲۵.۶ بود.
فرصت ۲۰ساله برای استفاده از پنجره جمعیتی
یکی از ظرفیت های کشور، جمعیت جوان است که جمعیت شناسان آن پنجره جمعیتی وی نامند و کارشناسان می‌گویند ما ۲۰ سال دیگر فرصت داریم تا از این ظرفیت استفاده کنیم و اگر کشور وارد سالمندی شود، دیگر کاری نمی‌توانیم کنیم، بنابراین باید در این ۲۰ سال چه کنیم؟
اول که نگذاریم جمعیت جوان کشور کاهش پیدا کند و دوم ایجاد ثروت و پایداری برای کشور بر فرزندآوری اصرار کنیم، دلیلش این است که اگر این بی توجهی به مسئله جمعیت ادامه پیدا کند ما وارد مسیری خواهیم شدکه دیگر کار برایمان بسیار مشکل خواهد بود.
سیاسیت های کلی جمعیت، به دنبال اینکه جمعیت کشور در سال‌های آخر دهه ۸۰ شمسی به ویژه از اجرای سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۹۰ و کاهش میزان باروری کل کشور به کمتر از سطح جانشینی متوسطه ۲.۱ فرزند به ازای هر زن در سن باروری ایجاد شده بود در ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۳ توسط مقام معظم رهبری ابلاغ گردید.
تنظیم و ابلاغ این سیاست‌ها در سال هایی که کشور در حال گذار از موهبت جمعیتی یعنی پنجره جمعیتی و با صورت‌بندی اقتصاد مقاومتی برای تحقق بلند خود در زمینه تحقق پیشرفت و عدالت تلاش می‌کند و با جامع نگری مقام معظم رهبری و ضرورت توجه به استمرار جوانی و پویایی و بالندگی جمعیت با اقناع نخبگان است که در مقاطع مختلف مورد تاکید ایشان قرار گرفته است از جمله در آبان‌ماه سال ۱۳۹۲ در دیدار با دست‌اندرکاران همایش ملی تغییرات جمعیتی و نقش آن در تحولات مختلف جامعه.
افزایش سن ازدواج، یک مساله
یکی دیگر از مسائل جمعیت ایران افزایش سن ازدواج است برای تبیین این موضوع باید پی علت های خارج از بستر جمعیت یعنی ساخت و ترکیب سنی بود، اما در ساخت سنی جمعیت نیز شاید تعادل بخشی بازار زناشویی و رفع مضیقه ازدواج بر افزایش سن عروس و دامادهای ایرانی می تواند موثر باشد.
جمعیت مساله همه ماست
جمعیت مسئله همه ماست، فرزندانی داریم که امیدوار به زیست آنان در جامعه ای پویا و بالنده ایم، نگران توانمندی آنان در سن کار خواهیم بود، خواستار ارتقای امید زندگی و تأمین سلامت و تغذیه سالم، رفع موانع ازدواج آنان، تسهیل در فرزند آوری و فرزند پروری شان هستیم درباره ترویج و نهادینه سازی سبک زندگی اسلامی ایرانی در قدیم، علاقمند به تحکیم بنیاد خانواده های ایرانی هستیم، سالمندانی در اطراف خود داریم و نگران فرهنگسازی برای احترام و تکریم سالمندان در روزهای پیش روی خود نیز خواهیم بود.
پایگاه اطلاعات جمعیتی کشور تاکید کرده است : علاقه‌مند به حضور تمام ایرانیان در این سرزمین و استفاده از تمامی ظرفیت ملی برای پیشرفت درون زا هستیم و تقویت مولفه های هویت بخش ملی آرزوی همگانی ماست و در نهایت با دلواپسی و دغدغه به صورت روزمره به رصد تحولات جمعیتی در حد دیده خود مشغول خواهیم بود.
نگاهی به آمارهای ازدواج و طلاق از سال هاس ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۸
براساس اطلاعات منتشر شده دفترآمار و طلاعات جمعیتی و مهاجرتی سازمان ثبت احوال کشور، در سال ۱۳۹۲، ۷۹۳ هزارو ۸۱۵ واقعه ازدواج و ۱۶۸ هزار و ۹۱۸ واقعه طلاق اتفاق افتاد و در سال ۱۳۹۳هم ۷۵۲هزارو ۵۵۱ مورد ازدواج و ۱۷۵هزارو ۶۸۴ واقعه طلاق و در سال بعد (۱۳۹۴)۷۰۰هزارو ۸۸۰ ازدواج و و ۱۷۴هزارو ۳۰۲ طلاق و سال (۱۳۹۵)۶۷۰هزارو ۴۸۵ ازدواج و ۱۷۵هزارو ۲۹۸ طلاق و در سال (۱۳۶۹)۶۰۹هزارو ۹۰۰مورد ازدواج و ۱۸۰هزارو ۲۶۴طلاق ، سال (۱۳۹۷ )۵۵۲هزارو ۸۹۴ازدواج و ۱۷۶هزارو ۹۲۲طلاق و سال گذشته (۱۳۹۸)هم ۵۳۰هزارو ۲۲۵ طلاق و ۱۷۴ هزارو ۸۳۱ واقعه طلاق رخ داد.
کاهش روند فرزندآوری
کاهش روند تعداد متوسط فرزند برای هر زن یعنی میزان باروری کل در ایران با روند آرام از دهه ۵۰ شمسی آغاز شد و سال ۱۳۶۵ شتاب گرفت و عملاً گذار باروری در ایران از سال ۶۵ آغاز شد و با عوامل اجتماعی نظیر برنامه تنظیم خانواده شتاب گرفت.
میزان باروری کل یعنی تعداد متوسط فرزندان برای هر زن با نشان دادن متوسط تعداد فرزندانی که برای جانشینی هر دو والد در یک جمعیت مورد نیاز هستند با عنوان سطح جانشینی شناخته می‌شود و سطح جانشینی ۲.۱ برای شاخص تعداد متوسط فرزان برای هر زن یعنی میزان باروری کل با توجه به اینکه در هنگام تولد تعداد دختران بیش از پسران است در نظر گرفته می شود با توجه به میزان های پایین مرگ و میر نوزادان در ایران این سطح از میزان باروری کل امکان تجدید نسل را فراهم خواهد کرد.
از سال ۱۳۸۹ تعداد رویداد ازدواج روند کاهشی داشته است
بر اساس نمودار سازمان ثبت احوال، روند ۵۰ ساله تعداد ازدواج و طلاق ثبت شده در ایران پیداست که از سال ۱۳۸۹ تعداد رویداد ازدواج روند کاهشی داشته است.
وضعیت جمعیت در معرض ازدواج کشور در سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۹۵ نشان می‌دهد که تعداد جمعیت در معرض ازدواج کشور در سال ۱۳۹۲ نسبت به سال ۱۳۸۵ کاهش یافته و به تبع، تعداد ازدواج رخ داده سالانه کشور نیز کمتر شده است.
مضیقه ازدواج دختران متولد سال های انفجار جمعیت یعنی دهه ۶۰
در عین حال مضیقه ازدواج دختران متولد سال های انفجار جمعیت یعنی دهه ۶۰ و به نزدیک شدن آن به سال‌های پایان باربری موضوعی قابل توجه است با توجه به الگوی همسرگزینی عموماً مردان ایرانی با زنان گروه سنی پایین‌تر از خود ازدواج می‌کنند یعنی میانگین فاصله سنی عروس و داماد در اولین ازدواج در استان های مختلف ایران بین ۵ تا ۸ سال است.
بنابراین دختران متولد نیمه اول دهه شصت عموماً شانس ازدواج با پسران نیمه دوم دهه پنجاه را دارند که به وضوح باعث مضیقه ازدواج تعدادی از این دختران می‌شود این موضوع به طور مشابه به برای پسران نیمه دوم ۸۰ نیمه دوم ۶۰ که عموماً با دختران نیمه اول ۷۰ ازدواج می‌کنند نیز رخ خواهد داد.
وضعیت بی همسری زنان و مردان
وضعیت بی همسری زنان یعنی در اثر مرگ همسر یا طلاق در سرشماری سال ۱۳۹۵، جمعیت بدون همسر یعنی در اثر فوت همسر یا طلاق شامل ۳ میلیون و ۸۳۹ هزار و ۸۸۴ نفر بود و سهم زنان از این تعداد ۸۱ درصد شامل زنان بدون همسر در اثر فوت همسر ۶۲ درصد و زنان بدون همسر در اثر طلاق ۱۹ درصد بود.
سهم مردان نیز۱۹ درصد که شامل ۱۰ درصد مردان بدون همسر در اثر طلاق و ۹ درصد مردان بدون همسر در اثر فوت همسر بود. از گروه سنی ۳۵ تا ۳۹ سال به بعد در تمام گروه‌های سنی نسبت زنان دارای همسر به زنان گروه سنی کمتر از نسبت مشابه برای مردان است و علاوه بر آن از سال ۱۳۷۵ به بعد همزمان با افزایش میزان طلاق در کشور تعداد افراد بی همسر در اثر طلاق در جامعه روندی رو به رشد داده داشته است و همچنین نسبت جمعیت بی همسر در اثر طلاق به کل جمعیت در سال ۱۳۹۵ به ۱.۴ درصد رسید و این در حالی است که این رقم در سال ۱۳۹۰ به ۹ دهم درصد در سال ۱۳۸۵ و شش دهم درصد در سال ۱۳۷۵ و سال های قبل از آن سه دهم درصد بوده است.
بازگشت این افراد به بازار زناشویی نیازمند افزایش نسبت بازار ازدواج است، مساله‌ای که طنین نیافته است با این حال جامعه ایرانی به صورت طبیعی و با توجه به سن دیرپای خود در حال تجربه بازار ازدواج به عنوان راهکاری برای بهبود وضعیت بازار زناشویی است، اما میزان بازار ازدواج رخ داده چنان نیست که تمامی افراد بی همسر در اثر طلاق را به بازار زناشویی بازگرداند.
یکی از کارهایی که به اشتباه در رسانه‌ها توجه عموم به آن جلب می شود، دوام زندگی های منجر به طلاق است، رسانه ها با اعلام اینکه ۵۰ درصد طلاق‌ها در پنج سال اول زندگی رخ داده اند، زندگی ایرانیان را کم دوام نمایش می دهند، اما این تعبیر درستی نیست، برداشت درستی از این ارقام باید آن باشد که در ۵۰ درصد طلاق‌های رخ داده عمر ازدواج کمتر از ۵ درصد بوده است نه آن که ۵۰ درصد زندگی‌های شکل گرفته تا پنج سال از هم گسسته شوند.
گزارش از ناهید حاجی خانی