اقدامات خصمانه دولت ترامپ علیه مردم ایران وارد ابعاد تازه‌ای شده است. ابعادی که ادعاهای این دولت در مورد عدم تعرض به حقوق مردم ایران و ارسال پیام‌های دوستی در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی را زیر سوال می‌برد. تعرض به هواپیمای مسافربری ایران نشان داد که آمریکا، دولت و مردم ایران را با هم مورد تحریم و فشار قرار داده است.
ماوقع تعرض
پنجشنبه هفته گذشته دوم مردادماه دو فروند جنگنده «اف ۱۵» آمریکایی در اقدامی غیرحرفه‌ای و غیرقانونی برای یک فروند هواپیمای مسافربری ایران که از تهران عازم بیروت بود، در آسمان سوریه مزاحمت ایجاد کردند. با تغییر ارتفاع ناگهانی هواپیمای مسافربری شماری از مسافران مجروح شدند که پس از فرود این هواپیما، به مراکز درمانی بیروت انتقال یافتند. اقدامات غیرقانونی و مغایر با حقوق بین‌الملل آمریکا در برهه حضور ترامپ در کاخ سفید عیان‌تر از آن است که نیازی به تشریح دوباره آن‌ها باشد با این حال تعرض هواپیماهای نظامی به هوایپمای مسافربری علاوه بر اقدام غیرانسانی مغایر با تمام کنواسیون‌ها و قوانین بین‌المللی است.
این اقدام خارج از قانون و عرف به شیوه‌ای صورت گرفت که حتی آمریکایی‌ها هم نتوانستند توجیه مناسبی برای این اقدام دور از قانون ارائه کنند. آن‌ها مدعی شدند که یک جنگنده آمریکایی از نوع اف-۱۵ صرفا در حوزه دید هواپیمای مسافربری ایرانی قرار گرفت، ولی این رخداد در فاصله امن بوده و پرواز هواپیمای آمریکایی در چارچوب عملیات بازرسی بصری با هدف اطمینان یافتن از امنیت پرسنل نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا در پایگاه التنف صورت گرفته است. بر اساس این ادعا این جنگنده زمانی که تصمیم گرفت اطمینان حاصل کند که این هواپیمای مسافربری است در “فاصله ایمن بیش از ۱۰۰۰ متری هواپیما” قرار داشت. جنگنده F-۱۵ نیروی هوایی ایالات متحده هنگام رهگیری هواپیمای مسافربری ماهان ایر، قوانین بین المللی را نقض نکرده است و این عملیات بر اساس معیارهای بین‌المللی انجام شده است.
این سخنان در حالی است که در قوانین بین المللی هوانوردی بازرسی تحت عنوان بازرسی بصری تعریف نشده و معلوم نیست مقامات آمریکایی به کدام قانون بین‌المللی اشاره می‌کنند. همین نقض قوانین بین‌المللی باعث شد که مقامات ایرانی واکنش نشان دهند. «محمد اسلامی» وزیر راه و شهرسازی اقدام جنگنده‌های آمریکایی را حرکت تروریستی خواند و از پیگیری حقوقی این اتفاق خبر داد. «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه نیز ضمن غیرقانونی خواندن حضور آمریکا در قلمرو کشور دیگری، این حرکت را ایجاد مزاحمت برای هواپیمای مسافربری برنامه ریزی شده و بخطر انداختن جان مسافران غیرنظامی بی‌گناه دانست و خواستار توقف این رفتار و قوانین غیرقانونی شد.
چرا اقدام آمریکایی‌ها غیرقانونی بود؟
ادعاهای مقامات آمریکایی مبنی بر قانونی بودن تعرض به هواپیمای مسافربری ایرانی، باعث تعجب افکار عمومی و متخصصان حقوق بین الملل شده است. این ادعاها در حالی است که دلایل متعدد نشان می‌دهد که تعرض به هواپیمای ایرانی غیرقانونی است. مهم‌تر دلیل در غیرقانونی بودن اقدامات آمریکا این مسئله است که حضور آمریکایی‌ها در سوریه غیرقانونی است. دولت قانونی سوریه بارها به آمریکایی‌ها اعلام کرده است که نیروهای آمریکایی باید خاک سوریه را ترک کنند و نیروهای آمریکایی به صورت غیرقانونی و بدون مجوز سازمان ملل و بدون تایید دولت سوریه در این کشور حضور دارند.
همچنین بر اساس کنوانسیون ۱۹۴۴ شیکاگو، آمریکایی‌ها کریدور هوایی شناخته شده را نقض کردند. پیمان بین‌المللی هواپیمایی کشوری مشهور به معاهده شیکاگو، ۷ دسامبر سال ۱۹۴۴ در شیکاگو آمریکا منعقد شد. طبق این کنوانسیون هواپیمایی‌های مسافربری مختلف دنیا از کریدور مشخص استفاده می‌کنند. اینکه یک جنگنده در کریدور هواپیمای مسافربری حضور پیدا کند و به صورت خطرناکی به سمت یک هواپیمای مسافربری حرکت کند این خلاف قوانین بین‌المللی و پروتکل‌های موجود هوایی است.
در ماده یک کنوانسیون توکیو که به حقوق هوانوردی پرداخته نیز آمده است که انجام هر عمل حتی اگر متضمن هیچ جرمی نباشد اما سلامت و امنیت هواپیما و سرنشینان هواپیما و محموله‌های هواپیما را به مخاطره بیاندازد، موجب اجرای مقررات این کنوانسیون می‌شود. تصاویری که از درون هواپیمای مسافربری منتشر شد نشان داد که برخی از مسافرین دچار آسیب شدند و حتی این احتمال وجود دارد که در آینده آسیب‌های روانی هم به دنبال داشته باشد بنابراین موجب اجرای مقررات این کنوانسیون خواهد شد.
از سوی دیگر با توجه به بند «ب» کنوانسیون توکیو مقصود از جرائم در امنیت پرواز آن دسته از جرایمی هستند که باعث اختلال در پرواز هواپیماها در نهایت سلب اعتماد عمومی مسافران نسبت به مسافرت با آن وسیله نقلیه می‌شود. بنابراین تامین امنیت و بی‌خطری هواپیمای بین‌المللی و داخلی که اهمیت فوق العاده‌ای دارند نباید تنها در بازرسی مسافران و هواپیما خلاصه شود بلکه باید فرودگاه‌های مبدا و فرودگاه‌های مقصد و تاسیسات هواپیما، آشیانه‌های پرواز و باندهای فرودگاه به طور ویژه حفاظت شوند. اقدام آمریکا در تعرض به هواپیمای مسافربری ایرانی مغایر با این بند هم هست.
در بند «الف» کنوانسیون لاهه نیز ذکر شده که هر کسی در داخل هواپیمای در حال پرواز از طریق غیرقانونی یا توسل به زور و تهدید و یا هر نوع ارعاب دیگری هواپیما را تصرف و کنترل کند در واقع مبادرت به ارتکاب جرم کرده است. زمانی جرم تصرف غیرقانونی هواپیما به وقوع می‌پیوند که هواپیما را در اختیار بگیرند یا به نحوی از اختیار مسئولین خارج شود و موجب تغییر مسیر یا مقصد هواپیما شود یا در نقطه‌ای غیر از مقصد هواپیما مجبور به فرود شود. با توجه به کاهش ارتفاع و آسیب دیدن مسافران در نتیجه اقدام جنگده‌های امریکایی، از ظرفیت این بند قانونی هم دولت ایران برای اعتراض و شکایت از رفتار آمریکا می‌تواند استفاده کند.
با توجه به اعلام «مقصود اسعدی سامانی» دبیر انجمن شرکت های هواپیمایی مسافری مبنی بر اینکه بازدید بصری رفتاری غیرقانونی، غیرعادی و غیرمعمول است و اصلا در پروتکل‌های بین‌المللی اسمی از آن نیامده است، بنابراین رفتار آمریکا مغایر با قوانین سازمان بین‌المللی هوانوردی (ایکائو) است و ایران می‌تواند درخواست بررسی تعرض به هوایپمای خود به این سازمان را ارائه کند.
بررسی کنوانسیون‌های مرتبط با حوزه هوانوردی و حتی به صورت عام‌تر حقوق بین‌الملل نشان می‌دهد که اقدام آمریکا در تعرض به هواپیمای مسافربری ایرانی، مطابق با هیچکدام از بندهای این اسناد و قوانین نیست و آمریکا می خواهد به اقدام سیاسی و امنیتی خود روکشی حقوقی بکشد که تردیدهای جدیدی در مورد باورپذیر بودن این مسئله در افکار عمومی ایران و دیگر کشورها وجود دارد.