صنعت پرسود گردشگری به عنوان یکی از سه صنعت پردرآمد در جهان، سودآور، ارزآور و مورد توجه همه کشورهاست، صنعتی که سودآوری آن بسیاری از کشورها را به تکاپو در این زمینه واداشته است.
ایران از نظر برخورداری از جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی و گردشگری رتبه دهم جهان را دارد و استان خراسان رضوی نیز با میزبانی سالانه ۳۰ میلیون زائر و گردشگر داخلی و خارجی در زمینه‌های زیارتی، طبیعی، ورزشی، تاریخی، فرهنگی و غذایی دارای ظرفیت‌ها و جاذبه‌های متعدد و غیرقابل انکار است.
براساس آمارها حدود ۱۰ درصد گردش مالی دنیا مربوط به صنعت گردشگری است که سهم ایران از این بخش فقط یک درصد و شاید کمتر باشد و عقب ماندگی از قطار ارزآور گردشگری به خاطر افت و خیزها، چالش ها و موانعی است که در شهرهای گردشگر پذیر از جمله مشهد بیشتر مشهود است.
وجود بارگاه منور رضوی به عنوان قبله دلها و گل سرسبد جاذبه ها و ظرفیت های گردشگری در مشهد شناخته می شود که جذب مسلمانان و شیعیان جهان به این قبله موجب تحول شگرف در عرصه گردشگری این کلانشهر است.
استان خراسان رضوی تا قبل از شیوع بیماری کووید ۱۹ که دچار چالش عمده و افت بی سابقه ورود گردشگران داخلی و خارجی بشود سالانه میزبان بیش از ۳۵ میلیون گردشگر داخلی و خارجی بود.
این استان با داشتن جاذبه‌های استثنایی در زمینه‌های گردشگری زیارت، فرهنگی، طبیعی و گردشگری حلال و حیات وحش و امثال آن، هنوز برای سوار شدن به قطار سودآور گردشگری و کسب عایدات اقتصادی که مستحق آن است با چالشهای فراوانی رو به روست، چالش هایی که گرچه متعلق به امروز نیست اما حل و رفع آن ضروری است.
ضرورت تنوع گردشگری
اتکای صنعت گردشگری خراسان رضوی و مشهد به گردشگران عرب در پی ایجاد تنش سیاسی میان ایران و عربستان در سال ۱۳۹۴ و ریزش گردشگران عرب موجب خسران صنعت گردشگری در این خطه شد و شیوع بیماری کووید - ۱۹ و کاهش بی سابقه گردشگران به این استان و مشهد نیز نشان داد نه تنها تنوع گردشگر را نیازمندیم بلکه استفاده از راههای نوین گردشگری و البته تبلیغات و اطلاع‌رسانی نیز برای بازگشت و ترغیب گردشگران به گردشگری نیز ضرورت دارد.
ضرورتی که باید در راستای آن نسبت به برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری، معرفی جاذبه‌ها و جذب گردشگران خارجی حتی از کشورهای غیرمسلمان و در عرصه های دیگر از قبیل گردشگری طبیعی، فرهنگی، تاریخی، غذایی و امثال آن با جدیت تلاش کرد.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی گفت: شیوع کرونا در این استان ۱۱ هزار و ۴۷ میلیارد و ۷۶۰ میلیون ریال به دو بخش گردشگری و صنایع دستی این استان خسارت وارد کرده است.
مکرمی‌فر افزود: در خرداد ماه جاری نیز این دو بخش وضعیت خوبی را تجربه نکرده‌اند و میزان خسارت در این ماه نیز باید به مبلغ یاد شده افزوده شود.
وی ادامه داد: خراسان رضوی دارای بیش از دو هزار و ۵۰۰ موسسه گردشگری است که از این حیث مقام اول در کشور را دارد.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی درباره میزان خسارت وارده به تاسیسات گردشگری هم گفت: خسارت وارد شده در بخش گردشگری برای سه ماهه اسفند ۹۸ و فروردین و اردیبهشت ۹۹ مبلغ ۱۰ هزار و ۶۷۰ میلیارد ریال بوده است که با توجه به این که در خرداد ماه نیز تاسیسات گردشگری وضعیت مطلوبی نداشته‌اند حدود ۳۰ درصد برای خسارت‌های این ماه به مبلغ خسارت اضافه می‌شود.
مکرمی فر افزود: خسارت وارد شده به بخش صنایع دستی خراسان رضوی هم ۳۷۷ میلیارد و ۷۶۰ میلیون ریال بوده است.
وی ادامه داد:با توجه به ضرورت ایجاد تنوع در جذب گردشگران، برنامه ریزی و رایزنی با کشورهای مختلف در این راستا در حال پیگیری است.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی با بیان این که تا پیش از شیوع بیماری کرونا در مشهد میزبان گردشگران خارجی از ۲۰ ملیت مختلف بودیم افزود: رایزنی برای جذب گردشگر از کشورهای پاکستان، هندوستان، ترکیه، آذربایجان، ترکمنستان و دیگر کشورها در حال انجام است و برای دوران پس از کرونا در حال آماده شدن هستیم.
مکرمی فر گفت: ضعف اصلی در جذب گردشگران دیگر کشورها، اطلاع رسانی ناکافی و کمرنگ از جاذبه‌های مختلف موجود در مشهد و خراسان رضوی است که باید این ضعف برطرف شود.
زائرسراهای دولتی چالش کهنه
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی در این زمینه گفت: فعالیت زائرسراهای دولتی یکی از مشکلات و چالشهای مهم در توسعه صنعت گردشگری مشهد محسوب می‌شود.
مکرمی‌فر افزود: در برنامه چهارم توسعه واگذاری این زائرسراها به بخش خصوصی الزام قانونی پیدا کرد اما هنوز اقدام موثر در این زمینه انجام نشده و دلیل اصلی آن هم مرکزیت مدیریت این واحدها در تهران است.
وی با بیان اینکه زائرسراهای دولتی نه مالیات می‌دهند و نه تحت نظارت‌های لازم و استانداردهای ضروری فعالیت دارند ادامه داد: ساماندهی زائرسراهای دولتی برای حمایت از واحدهای اقامتی رسمی و کاهش بار اضافی از دوش دولت ضروری است.
او اضافه کرد: هم اکنون ۳۵۰ زائرسرای دولتی در مشهد فعالیت دارد که بخش اندکی از این تعداد خود را با استانداردهای لازم تطبیق داده‌اند و بقیه به صورت خودمختار در حال فعالیت هستند.
موازی کاری آفت گردشگری
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی، موازی‌کاری دستگاههای مختلف با فعالیت‌ها و وظایف قانونی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری را از دیگر چالشهای جدی دانست و افزود: متولی اصلی گردشگری، این اداره کل است در حالی که دستگاههای متعدد در این عرصه بدون هیچ برنامه و وظیفه قانونی ورود کرده و مشغول فعالیت هستند.
مکرمی فر افزود: برنامه‌ریزی برای ارائه خدمات به گردشگران باید به صورت زنجیره‌ای، مشخص، موثر و هدفمند باشد اما موازی‌کاری‌ها موجب اختلال در این روند و تاثیر منفی بر گردشگری می شود.
وی با اشاره به جایگاه مذهبی مشهد در افکار عمومی جهان به ویژه بین مسلمانان اضافه کرد: این شهر، ملی و منطقه‌ای نیست بلکه جاذبه‌های بین‌المللی دارد که باید بر روی آن کار و سرمایه‌گذاری شود.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی گفت: هم اکنون ۷۸ کشور مسلمان وجود دارد و ۲۳ درصد جمعیت دنیا با یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون نفر را مسلمانان تشکیل می‌دهند که از این تعداد ۴۰۰ میلیون نفر شیعه هستند که می‌توانند به عنوان گردشگر در مشهد مورد هدف و برنامه‌ریزی برای دوران پس از کرونا قرار گیرند.
مکرمی فر افزود:در کشورهای غیر مسلمان مانند چین و روسیه نیز جمعیت مسلمانان حضور دارند لذا هدف تبلیغات و اطلاع‌رسانی برای جذب گردشگری باید تمام کشورها اعم از مسلمان و غیر مسلمان باشد.
وی ادامه داد: هزاران جاذبه طبیعی، تاریخی، فرهنگی، ورزشی و امثال آن در مشهد وجود دارد که هر یک به تنهایی می‌تواند ظرفیت خوبی برای جذب گردشگران علاقه‌مند در این حوزه ها و موثر در افزایش مدت ماندگاری آنان باشد.
او اضافه کرد: هم اکنون جذب گردشگر از کشورهای پاکستان، لبنان، ترکیه و هند در اولویت برنامه‌ریزی‌های این استان قرار دارد.
دلالان و گردشگری سلامت
بر اساس آمارهای منتشره سالانه حدود نیم میلیون نفر گردشگر سلامت در ایران تحت درمان قرار می‌گیرند که در این میان خراسان رضوی با جاذبه‌ها و ظرفیتهای مختلف در جذب گردشگر سلامت در کشور پیشگام است و بر این اساس مشهد دومین مقصد گردشگران سلامت پس از تهران شناخته شده است.
عرصه گردشگری سلامت به خاطر اهمیت و رونق آن با چالشها و حاشیه‌هایی نیز مواجه است. فعالیت بی‌ضابطه و صرفا سودجویانه دلالان و واسطه‌ها در جذب، معرفی و انتقال بیماران به مراکز درمانی ایران و اخاذیهایی که گاه در این روند صورت می‌گیرند یکی از مهمترین چالشهای حوزه صنعت گردشگری سلامت در شهر مشهد به شمار می‌رود.
مدیرعامل و رییس هیات مدیره انجمن حرفه‌ای گردشگری سلامت خراسان رضوی گفت: ساماندهی مترجمان و راهنمایان گردشگری سلامت یکی از دغدغه‌های حوزه گردشگری در مشهد است که بدین منظور طرح ساماندهی مترجمان و راهنمایان گردشگری سلامت در مشهد اجرا شد که این طرح برای نخستین بار در کشور اجرا شده است.
حسین نیکونام افزود: این طرح براساس مصوبه کمیته گردشگری سلامت استان با همکاری مستقیم انجمن حرفه‌ای گردشگری سلامت و اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، اداره اماکن عمومی نیروی انتظامی و حمایت معاونت پیشگیری از جرایم دادگستری این استان به صورت آزمایشی در مشهد در حال اجراست.
وی ادامه داد: هدف از اجرای این طرح، ساماندهی مترجمان و راهنمایان گردشگری، آموزش موارد مهم و کاربردی به آنان و جلوگیری از فعالیت دلالان سودجو در این زمینه به استناد ماده هفت قانون توسعه صنعت ایرانگردی و جهانگردی است.
عضو انجمن گردشگری سلامت کشور گفت: علاقه‌مندان می‌توانند با مراجعه به سایت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خراسان رضوی به آدرس razavichto.ir یا سایت انجمن گردشگری سلامت این استان به آدرس www.khhta.com به صورت آنلاین در این طرح ثبت نام کنند.
تهدید کرونا هنوز باقی است
شیوع بیماری کووید - ۱۹و لغو تورهای گردشگری داخلی و خارجی و سفرهای نوروزی مردم و در نهایت تعطیلی تمامی واحدهای اقامتی، پروازها، قطارها و نیز دفاتر خدمات مسافرتی و جهانگردی موجب شد تا اشتغال ده‌ها هزار نفر در صنعت گردشگری خراسان رضوی در معرض تهدید جدی بیکاری قرار گیرد.
اگرچه بازگشایی این واحدها از خرداد ماه شکل گرفت اما درصد اندکی و حدود ۲۵ درصد تاسیسات گردشگری این استان اقدام به بازگشایی آن هم با حداقل نیرو کردند و این وضعیت در حالی رقم می‌خورد که دوباره شاهد اوج‌گیری شیوع بیماری کووید- ۱۹ و تداوم تبعات ناشی از آن هستیم.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی با بیان این که حدود ۷۰ هزار نفر در حوزه صنعت گردشگری این استان به صورت مستقیم اشتغال دارند افزود: این اشتغال در بخش‌های مختلف اقامت، دفاتر خدمات مسافرتی و خدمات است که همگی با تعطیلی واحدها و تاسیسات گردشگری تا اطلاع ثانوی بیکار شده‌اند.
مکرمی فر بدون اعلام هیچ آماری در خصوص میزان افرادی که به دلیل شرایط خاص پیش آمده توسط کارفرمایان خود به مرخصی بدون حقوق فرستاده شده‌اند گفت: تنها راه حفظ حیات و اشتغال تاسیسات گردشگری را در حمایت از این بخش می‌دانیم که باید با جدیت انجام شود.