به گزارش ایرنا آب کارون، امسال هم نخلستان‌های آبادان را سیراب نکرد. اروندرود شور شده است، هزاران اصله نخل در ساحل این رودخانه که از کارون منشعب شده، امسال هم تشنه مانده‌اند. «شبکه آبیاری کارون جنوبی» بعد از یک دهه از تاسیس، هنوز نتوانسته مشکل برخی از نخلستان‌های آبادان را حل کند.
حقابه‌داران قدیمی کارون، چندین سال است که سهمشان را از کارون می‌خواهند، اما به سختی آبی روانه نخلستان‌ها می‌شود. حالا چند ماهی است که کارد به استخوان رسیده، نخلداران چند روستای دهستان منیوحی صدای اعتراضشان بلند شده است.
همسایه‌های تشنه کارون
عضو شورای روستای «آلبوحمید» و یکی از نخلداران آبادان می‌گوید: «سال‌هاست که نخلستان‌های این منطقه سهمی از آب ندارند، روستای ما و چند روستای دیگر در دهستان منیوحی، در انتهای شبکه آبرسانی هستند، و این نخل‌ها همیشه تشنه هستند.»
چهار روستای «أبو دیره» ، «نهر سلیم» ، «عفادله» و «آلبوحمید» در دهستان منیوحی بخش اروندکنار از بزرگترین روستاهای آبادان هستند، روستای آلبوحمید ۵۰۰ خانوار جمعیت دارد با ۳۵۰ هکتار زمین کشاورزی و ۱۰ هزار اصله نخل آباد؛ روستاهای دیگر هم همین مقدار نخل دارند. مشکل آب در این نخلستان‌ها اما زمانی شروع شد که با سدسازی و اجرای طرح‌های انتقال آب از کارون، اروندرود شور شد و تاسیس شبکه آبیاری هم نتوانست آبی به این نخلستان‌ها برساند.
احمد حمیداوی می‌گوید: «از سال ۸۷ با تاسیس شبکه آبیاری مشکل این نخلستان‌ها شروع شده و با وجودی که هر سال نخلداران اعتراض می‌کنند اهمیتی داده نمی‌شود، به دلیل مشکل شبکه آبیاری ناچار هستیم نخلستان‌ها را از اروندرود آبیاری کنیم اما آب شور این رودخانه به ویژه در تابستان، نخلستان‌ها را از بین برده است، حالا خیلی از مردم روستا مجبور به مهاجرت شدند و خانه‌ها مخروبه شده است.»
در سیل پارسال آب کارون و به تبع آن آب اروندرود کمی شیرین شد. نخلداران توانستند نخل‌ها را آب شیرین بدهند. امسال اما دوباره آب خیلی شور شده است. روستاهایی هم هستند که اصلا شبکه آبیاری در آنها اجرا نشده از جمله «سعدونی» ، «نوآباد» و «أبوشکر» که آنها هم مجبورند از آب رودخانه استفاده کنند. نخلداران دوباره نگران هستند که اگر به داد نخل‌ها نرسند همه آنها از بین برود.
حمیداوی ادامه می‌دهد: «مسئولان سازمان آب و برق بارها وعده داده‌اند که پمپ‌های بیشتری نصب و یا شکستگی‌های خط انتقال آب را رفع کنند اما مشکل بی‌آبی این روستاها با ترمیم شکستگی‌ها برطرف نمی‌شود و باید پمپ‌های بیشتری نصب شود، از طرف دیگر جهاد کشاورزی می‌گوید که این شبکه ناقص اجرا شده و نمی‌تواند آن را از سازمان آب و برق تحویل بگیرد، این است که نخلداران مانده‌اند بلاتکلیف.
نخلستان‌های بدون «میراب»
مدیر امور بهره برداری شبکه آبیاری حوزه کارون جنوبی (آبادان و خرمشهر) می‌گوید: مشکل بی‌آبی در برخی روستاهای آبادان همچون روستای «آلبوحمید» کمبود آب نیست، بلکه مشکل در توزیع آب است؛ در حال حاضر بیش از نیاز نخیلاب آب در شبکه تامین می‌شود، اما به روستاهایی که در انتهای خط قرار دارند نمی‌رسد، علت این است که به دلیل نبود «میراب»، مدیریتی روی مصرف وجود ندارد و سهمیه آب پایین دستی‌ها را روستاهای بالادست برداشت می کنند.
امور بهره‌برداری شبکه آبیاری حوزه کارون جنوبی زیر نظر شرکت بهره‌برداری کرخه و شاوور وابسته به سازمان آب و برق خوزستان است.
شهاب محمودی توضیح می دهد: وظیفه ما تامین و انتقال آب تا کانال‌های اصلی درجه یک و ۲ شبکه آبیاری از رودخانه بهمنشیر، کانال‌های اصلی و ایستگاه های پمپاژ ثانویه و خطوط اصلی خروجی ایستگاه‌هاست، انشعابات فرعی را باید تشکل‌ها و تعاونی‌های آب‌بران که زیر نظر جهاد کشاورزی و اداره تعاون تشکیل می‌شوند، مدیریت کنند، اما این اتفاق تا حالا رخ نداده است، چنانکه بیش از ۱۲ سال از احداث این شبکه آبیاری می‌گذرد و تاکنون سه نوبت بازسازی و تعمیر شده، با این حال اداره جهاد کشاورزی حاضر به تحویل آن نشده است، نتیجه‌اش این بوده که با وجودی که بیشترین حجم آب برای نخیلات در حال تامین است، به علت عدم ورود به موقع جهاد کشاورزی برای بهره‌برداری از شبکه توزیع ثانویه و عدم آموزش و آگاهی کشاورزان از نحوه بهره‌برداری و نبود تشکل‌های آبران، مشکل آب در برخی نخیلات همچنان ادامه دارد.
وی می‌افزاید: در شبکه آبیاری آبادان هر ۷۰۰ هکتار یک ناحیه عمرانی با شبکه آبیاری و زهکشی مجزا طراحی شده که ۱۰۰ درصد سطح ناحیه نخیلات با ۲۰ درصد میانه کاری در نظر گرفته شده است، اکنون به رغم اینکه هیچکدام از نواحی عمرانی به صورت کامل پوشیده از نخیلات نیست اما تامین آب با تمام ظرفیت ایستگاه پمپاژ در حال انجام است، به طور مثال در بخش اروندکنار دهستان «نصار» در هر ناحیه عمرانی ۲۵۰ هکتار نخیلات و در دهستان «منیوحی» هر ناحیه عمرانی کمتر از ۴۰۰ هکتار نخیلات وجود دارد و در دهستان «نوآباد» هیچ گونه نخلی باقی نمانده اما آب آنها به طور کامل رهاسازی می‌شود، کافیست حجم آب درخواست شده توسط مراکز خدمات جهاد کشاورزی با سطح نخیلات و میانه کاری هر ناحیه مقایسه شود.
محمودی ادامه می‌دهد: بهره‌برداری شبکه آبیاری آبادان در سال ۸۷ به صورت زودهنگام و در شرایط خاصی آغاز شد به طوری که به دلیل شور شدن آب اروندرود، قبل از تکمیل به بهره‌برداری رسید و مردم به دلیل ناآگاهی از شیوه استفاده، آبگیرها را شکستند، شبکه را دستکاری کردند و تعدادی از شیرآلات به سرقت رفت، اینها باعث شد که فشار آب در شبکه که یک سیستم به هم پیوسته است دچار اختلال شود، ما با امکاناتی که داشتیم به رغم اینکه در شرح وظایف شرکت بهره‌بردار نبود همه شکستگی‌های خطوط و آبگیرها را طی این چند سال تعمیر کردیم، اما بازهم این شکستگی‌ها تکرار شده است.
وی تنها راه حل مشکل آب این روستاها را تشکیل تعاونی آب‌بران برای مدیریت مصرف آب روستایی عنوان می‌کند و می‌گوید: روستاهای «حفار شرقی» و «حفار غربی» در خرمشهر که پیش از این مشکل بی آبی داشتند با راه اندازی تشکل آب بران اکنون مشکلی در تامین آب ندارند.
به گفته محمودی، اخیرا در نشستی اضطراری با بخشدار اروندکنار مقرر شده بود که دهیاری‌های چهار روستای «عفادله»، «نهر سلیم» ، «أبودیره» و «آلبوحمید» حقوق ماهانه میراب را تامین کنند تا حداقل بتوانند هفته‌ای یک روز آب به نخیلات خود برسانند اما متاسفانه این تصمیم نیز تاکنون عملی نشده است.
نخل‌های خشکیده در انتظار تعاونی
آبادان در زمان جنگ ۶ میلیون اصله نخل داشت؛ بعد از جنگ کمتر از ۲ میلیون اصله از آنها باقی ماند. در سال‌های نرمال بیش از ۱۰۰ هزار تن خرما در آبادان تولید می‌شد اما در خشکسالی‌های اخیر گاهی محصول خرما تا ۵۰ درصد دچار خسارت می‌شود. این در حالیست که تنها راه امرار معاش هشت هزار نخلدار این شهرستان تنها از طریق نخلستان‌هاست.
معاون جهاد کشاورزی آبادان می‌گوید: آبادان به دلیل اینکه در انتهای حوزه آبریز کارون است، هر ساله در فصل گرما با مشکل کم آبی و ورود آب شور دریا در بهمنشیر مواجه می‌شود و کشاورزان خسارت می‌بینند، این اتفاق هر سال دارد تکرار و اوضاع بدتر می‌شود، اوج فاجعه در تابستان ۹۷ بود که نخلستان‌های تازه کشت شده از بین رفت و سایر نخیلات با خسارت شدید روبه رو شد.
مجید علیرضایی توضیح می‌دهد: در طراحی شبکه آبیاری نخیلات اصلا روی آب اروندرود حساب نشده و این شبکه از بهمنشیر آبگیری می‌کند، بنابراین اگر بهمنشیر که در حال حاضر تنها تامین کننده ایستگاه پمپاژ آبیاری نخیلات است، با وقوع مد و نفوذ آب دریا شور شود، ایستگاه موسوم به «طره بخاح» آب شور به نخلستان‌ها توزیع می‌کند، این مساله سال به سال وخیم‌تر می‌شود البته امسال به دلیل سیلاب‌ها شرایط بهتر بود و بهمنشیر شور نشد به طوری که توانستیم مجوز کشت ۲۵ هکتار شلتوک به صورت خشکه کاری را برای اولین بار در اروندکنار بگیریم که نشان می‌دهد آب کافی وجود دارد.
وی علت بی‌آبی تعدادی از نخلستان‌ها را استفاده نامناسب از شبکه و تخریب و سرقت شیرها می‌داند که باعث شده است با وجود آب کافی، آب به بخشی از نخلستان‌ها که در انتهای شبکه قرار دارند، نرسد و آنها نیز آبیاری خود را از اروندرود انجام دهند، که این مشکل بسته به شرایط آب و مصرف در بسیاری از روستاها رخ می‌دهد.
علیرضایی ادامه می‌دهد: به دنبال این هستیم که با همکاری مردم در برداشت آب نظمی ایجاد کنیم تا جلوی تعدادی از افراد متخلف که شبکه را تخریب یا استفاده بی‌رویه از آب می کنند بگیریم همچنین با نصب پمپ‌های قوی‌تر آب را به نخلستان‌هایی که در آخر شبکه هستند برسانیم، اکنون ۲ خط شبکه آبیاری توسط شرکت بهره‌برداری ترمیم شده است، همچنین با پیگیری یکی از نمایندگان مجلس نیز قرار شده پنج عدد موتورپمپ آب دیزلی با ظرفیت ۲۰۰ لیتر در ثانیه برای تقویت شبکه آبیاری توسط جهاد نصر تامین و به شورا و دهیاری روستای «آلبوحمید» تحویل شود.
وی تاکید می‌کند: شبکه آبیاری را جهاد نباید تحویل بگیرد، بلکه تعاونی‌هایی که توسط مردم تشکیل می‌شوند باید شبکه را تحویل بگیرند و اکنون داریم شرایط آن را فراهم می‌کنیم، چنانکه از ماه رمضان بازدید شبکه‌ها را شروع کردیم، «منیوحی»، «اروندکنار» و «أبوشانک چوئبده» را بازدید کردیم و ایرادات شبکه‌ها احصا و در نامه‌ای برای تعیین تکلیف به سازمان آب و برق اعلام شدکه اصلاحات آن انجام و شبکه به بهره‌برداران و تعاونی‌ها تحویل داده شود، تجربه نشان داده که این روش بهتر است، به همین دلیل تاکنون سه تعاونی تولید روستایی در منیوحی، اروندکنار و چوئبده تشکیل شده، البته این تعاونی‌ها تقریبا نیمه فعال هستند و ماهیت حقوقی ایده آل خود را به دست نیاورده اند، ۲ تعاونی دیگر نیز در ساحل چپ و راست بهمنشیر قرار است تشکیل شود که امیدواریم با تحویل شبکه‌ها و درآمدزایی این تعاونی‌ها فعال شوند.
به گفته وی تعاونی‌ها در حال حاضر آمادگی تحویل گرفتن شبکه را دارند و زمان تحویل شبکه‌ها بستگی به زمان انجام تعمیرات از سوی سازمان آب و برق دارد، که می‌تواند تعمیرات را خود به عهده بگیرد و یا به تعاونی‌ها واگذار کند، این مساله هنوز تعیین تکلیف نشده است.
علیرضایی همچنین می‌گوید: در ساحل چپ و راست بهمنشیر حدود ۲۰ روستا هستند که شبکه آبیاری برای نخلستان‌هایشان اجرا نشده و در فاز دوم طرح کشاورزی رهبری در صورت تامین اعتبار شبکه آنها اجرا می‌شود، این نخلستان‌ها اکنون به صورت جزر و مدی از بهمنشیر آبیاری می‌کنند، برنامه احیا و توسعه این نخلستان‌ها را در صورت اجرای شبکه داریم.
وی می‌افزاید: راهکار حل مشکل نخلستان‌ها تجهیز و توانمندسازی تعاونی‌های مردمی و سپردن شبکه آبیاری به آنهاست، اما اصلی‌ترین کار این است که شبکه ابیاری اجرا و سدهایی در بهمنشیر احداث شود تا جلوی نفوذ شوری آب دریا را بگیرد و بتوانیم از این اندک آب شیرین استفاده کنیم.
مرگ تدریجی نخل
خوزستان با ۴۳ هزار هکتار نخیلات قطب تولید خرمای کشور است. کارشناسان اما معتقدند: آب شور کارون، نخلستان‌های آبادان را دچار مرگ تدریجی کرده است.
حمیداوی نخلدار دهستان منیوحی می‌گوید: مسئولان گوششان بدهکار نیست و برای اینکه مشکل نخلستان‌ها را حل نکنند مدام توجیه می‌کنند، به طور مثال نخلستان‌ها، ۲ سال «میراب» داشتند و برداشت آب نوبت بندی بود، اما بازهم مشکل روستاهایی که در انتهای خط بودند حل نشد زیرا پمپاژ ضعیف است، یک ماه پیش هم چهار روستا توافق کردند و هر کدام ۴۰۰ هزار تومان پول برای حقوق میراب گذاشتند اما بازهم آب به روستاهای پایین دست نرسید و این برنامه بعد از یک هفته منتفی شد.
وی تصریح می‌کند: مشکل این روستاها ارتباطی به برداشت زیاد آب توسط روستاهای بالادست ندارد، بلکه شبکه آبیاری، ناقص و پر از اشکال است، به طور نمونه ارتفاع آبگیرها ۲ متر و مرتفع‌تر از آن است که آب به درستی به سمت نخلستان‌ها جریان پیدا کند، به همین دلیل کشاورزان برای استفاده از آب ناچار هستند آبگیرها را سوراخ کنند و همین باعث تخریب شبکه می‌شود، از سوی دیگر ما مشکلی با پرداخت آب بها نداریم به شرطی که آب شیرین و پایدار به نخلستان‌هایمان برسد.
حمیداوی می‌گوید: نخلستان‌ها بین بیابانی که تاسیسات آبرسانی در آن است و اروندرود محاصره هستند اما از هیچکدام قطره‌ای آب نصیبشان نمی‌شود. آب کارون را منتقل می‌کنند به جاهای دیگر و نخلستان‌های ما در ساحل شور اروند از آب محرومند.
گزارش از نادره وائلی زاده