گذشت حدود ۶ ماه از همه‌گیری ویروس کرونا در جهان، نشان داد که شیوع این ویروس و ابتلای میلیون‌ها نفر به آن، اثراتی پایدار بر جنبه‌های مختلف زندگی انسانی گذاشته است؛ اثراتی که بنا به گزارش‌های نهادهایی بین‌المللی همچون «سازمان ملل»، «بانک جهانی»، «سازمان بهداشت جهانی» و «سازمان همکاری و توسعه اقتصادی» می‌تواند به تغییراتی عمده در رویکردها و برنامه‌های دولت‌ها و رفتار و سبک زندگی روزمره شهروندان در سراسر جهان بیانجامد. در این گزارش با بررسی جمع‌بندی گزارش‌های برخی از مهمترین سازمان‌های بین‌المللی، به بخشی از این اثرات پایدار و درس‌ها و تجربه‌هایی که دولت‌ها و جوامع بشری از شیوع ویروس کرونا آموختند، اشاره می‌شود.
درسی که درباره محیط زیست آموختیم
چند دهه است که مسئله‌ی تغییرات اقلیمی، به موضوع مباحثات و مجادلات داغ علمی و سیاسی در سراسر جهان تبدیل شده است. از یک سو سازمان‌های مردم نهاد، برخی دانشمندان واغلب فعالان محیط‌زیستی معتقدند که اثرات تغییرات اقلیمی بسیار مهم، پایدار و خطرناکند و دولت‌ها بایستی برای مقابله با این تغییرات، اقداماتی سریع و قاطع صورت دهند. از جمله اقدامات پیشنهادی از سوی کارشناسان، کاهش سرعت تخریب جنگل‌های جهان، کاهش تولید آلاینده‌های ناشی از مصرف سوخت‌های فسیلی و مراقبت از گونه‌های زیستی در معرض خطر است. با این حال اغلب دولت‌های قدرتمند تلاش دارند تا اهمیت این خطرات را ناچیز جلوه داده یا آنکه تا حد ممکن از زیر بار تعهدات بین‌المللی خود شانه خالی کنند.
اقدامات برخی دولتمردان همچون تصمیم «دونالد ترامپ» برای خروج از پیمان‌های جهانی مقابله با تغییرات اقلیمی نشان داد که مسیر برخی کشورها در برهم زدن نظم محیط‌زیست تا چه اندازه اصلاح‌ناپذیر است. با این حال همه‌گیری ناگهانی ویروس کرونا که طبق بررسی‌هایی علمی انجام شده، به نظر ناشی از نزدیکی هرچه بیشتر انسان به محیط زندگی برخی حیوانات وحشی است، نشان می‌دهد که اثر تغییرات اقلیمی تنها به آلودگی محیط زیست و گرم شدن بیشتر هوا محدود نخواهد ماند.
این مسئله در حالی اهمیت بیشتری می‌یابد که بدانیم دست کم سه دانشمند برجسته جهان یعنی «دیوید کوامن»، «ناتان وولف» و «پیتر سی. دوهرتی» در آثار خود طی یک دهه گذشته، هشدار داده بودند که دست‌اندازی بیشتر انسان‌ها به قلمروی حیوانات وحشی و تخریب محیط زیست بر اثر تغییرات اقلیمی و اقدامات انسانی، می‌تواند منجر به نزدیکی بیشتر این حیوانات با انسان‌ها و در نتیجه شیوع ویروس‌هایی مرگبار باشد. اتفاقی که پیش از این در شیوع مرگبار ویروس‌های «سارس»، «مرس» و «ابولا» اتفاق افتاده بود. اکنون زنگ خطر برای همه جهان به صدا درآمده است و دولت‌ها به خوبی می‌دانند اگر برنامه‌های کامل و دقیقی را برای ممانعت از تخریب بیشتر محیط‌زیست و تغییرات اقلیمی اجرا نکنند، ممکن است با بیماری‌های دیگری روبرو شوند که به مراتب خطرناک‌تر از ویروس کویید-۱۹ باشد.
بهداشت عمومی و نیاز به اقدامات قاطع دولتی
یکی از مهمترین مسائل در محافل سیاسی و تخصصی در سال‌های اخیر، بحث درباره میزان و نحوه دخالت دولت‌های در حوزه بهداشت عمومی بوده است. در حالی که برخی دولت‌ها، همچون دولت «باراک اوباما» در تلاش بودند تا حمایت‌های دولتی از بهداشت عمومی را بیشتر کنند، دولت «دونالد ترامپ» مخالف بیمه درمانی دولت پیشین خود بود و اکنون نیز همچنان بر سر مواضع خود درباره خصوصی‌سازی بیشتر در بخش درمان پایفشاری می‌کند. با این حال بحران کرونا نشان داد کشورهایی که دولت‌های آن‌ها سرمایه‌گذاری‌های بیشتری در بخش بهداشت عمومی و امکانات درمانی، طی دهه‌های گذشته صورت داده‌اند، موفق‌تر از کشورهایی بوده‌اند که چنین اقداماتی را جزو اولویت‌های خود قرار نداده بودند.
همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که برخلاف گذشته، مسئله‌های مقابله با بیماری‌ها، صرفا با اتکا با توان یک دولت ممکن نیست و دولت‌ها در موارد مشابه، باید همکاری‌های گسترده و بیش از پیش با یکدیگر را در سرلوحه برنامه‌های خود قرار دهند. «تبادل اطلاعات بهداشتی»، «همکاری در تولید داروها»، «سرمایه‌گذاری هرچه بیشتر در بخش تولید داروهای عمومی از سوی دولت‌ها» و «حمایت از درمان رایگان برای اقشار آسیب‌پذیر» از جمله درس‌هایی بوده‌اند که همه‌گیری بیماری کرونا، به دولت‌ها آموخت. همانطور که گزارش سازمان همکاری و توسعه اقتصادی نشان می‌دهد، دولت‌ها در شرایط فعلی ناچارند به رغم تمامی به اعتمادی‌ها و رقابت‌ها، برای حل یک بحران مشترک، با یکدیگر «همکاری» کنند، در غیر این صورت مهار همه‌گیری‌ها به مراتب دشوارتر خواهد شد.
علاوه بر این، شیوع ویروس کویید-۱۹، باعث شد تا مردم کشورهای مختلف جهان، برخی از رفتارهای غیربهداشتی را شاید برای همیشه کنار بگذارند. بطور حتم اکنون بیش از گذشته مبتلایان به بیماری‌های مختلف، مراقب راه‌های انتقال بیماری از خود به دیگران خواهند بود، بسیاری از دستورالعمل‌های بهداشتی در اماکن عمومی برای مدت‌های طولانی برقرار خواهند ماند و برخی از استانداردهای بهداشت عمومی در مراکزی همچون رستوران‌ها، ورزشگاه‌ها، سالن‌های سینما و سالن‌های اجتماعات تغییر خواهند کرد.
تغییر شکل بازار و کسب و کار در جهان
یکی دیگر از تغییرات حاصل از همه‌گیری بیماری کویید-۱۹، تغییر رویکرد نسبت به «دورکاری» و «کار در خانه» است. تا پیش از شیوع این بیماری، اغلب شرکت‌های جهان، دورکاری را به عنوان یک امر جنبی و غیرجدی و یا حتی مخل در برنامه‌های کاری کلان شرکت در نظر می‌گرفتند، اما شیوع بیماری کویید-۱۹ و تداوم این همه‌گیری، باعث شده است تا مزایای کار از خانه، بیش از پیش مد نظر بنگاه‌های اقتصادی قرار گیرد و برخی از شرکت‌ها تصمیم گرفته‌اند تا با توجه به امکانات فضای مجازی، به صورت جدی کارمندان را از محیط کار به خانه‌های خودشان بازگردانند. امری که هم می‌تواند بر بهبود بازدهی نیروهای کار تاثیر مثبت بگذارد و هم از هزینه‌ها و مخاطرات بهداشتی بکاهد.
افزایش چشمگیر خرید از فروشگاه‌های مجازی، یکی دیگر از تحولاتی است که می‌تواند اثراتی پایدار بر بازار کسب و کار در جهان بگذارد. در حال که طی یک دهه گذشته، فروشگاه‌های مجازی در سطح جهان به صورتی آرام و تدریجی در حال بازکردن جای خود در میان خریداران بودند، همه‌گیری بیماری کویید-۱۹، فرصتی طلایی را در اختیار این کسب و کارها گذشت. فروشگاه‌های مجازی رونقی بیش از پیش گرفتند و اکنون رقیبی جدی برای کسب و کارهای سنتی در سرتاسر جهان محسوب می‌شوند.
اما ضربه همه‌گیری ویروس کرونا به کسب و کارها در سرتاسر جهان، آنقدر شدید بود که تقریباً هیچ کشوری از این ضربه در امان نماند و همچون بحران اقتصادی معروف دهه‌ی ۱۹۲۰، این ضربه نشان داد که باز هم این دولت‌ها هستند که در زمان بحران‌های شدید اقتصادی، باید به کمک شرکت‌ها بیایند. بررسی‌ها نشان می‌دهد دولت‌هایی که به موقع، هوشمندانه و مسئولانه به کمک بخش‌های مختلف بهداشتی، درمانی، اقتصادی و امنیتی کشور خود در این بحران آمدند، بسیار موفق‌تر از دولت‌هایی بودند که منتظر تصمیمات بخش خصوصی ماندند یا ترجیح دادند دیرتر به مهار بحران کمک کنند.
بحرانی که درس‌های زیادی داشت
بحران همه‌گیری ویروس کویید-۱۹، درس‌های زیادی برای جوامع بشری داشت. دولت‌ها در سرتاسر جهان با توجه به درس‌های حاصل از شیوع بیماری، آموختند که بایستی حمایت از بهداشت و درمان عمومی در کشورهای خود را به یکی از اولویت‌ها تبدیل کنند. این بحران نشان داد که زیرساخت‌های بهداشتی و درمانی بسیار بیشتر از توان نظامی که هرساله هزینه‌هایی چشمگیر برای آن صرف می‌شود، می‌تواند امنیت را برای کشورهای بزرگ جهان تامین کند. در عین حال بررسی‌های تخصصی نشان می‌دهد که این بحران به بازنگری اساسی در پروتکل‌های بهداشت عمومی در اغلب کشورها خواهد انجامید.
همه‌گیری ویروس کرونا نقش فضای مجازی در ارتباطات و اقتصاد را برجسته کرد و نشان داد فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی فارغ از نقش آن‌ها در اوقات فراغت شهروندان، می‌تواند جایگاهی ارزشمند در آینده جهان داشته و به تحولاتی اساسی در حوزه اقتصاد کمک کنند. همچنین تاثیر فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی بر آموزش و هدایت افکار عمومی در بحران کرونا نشان داد که در صورت استفاده از این بستر، امکان آموزش عمومی در سطحی وسیع، با سرعت و کیفیت بیش از گذشته ممکن خواهد بود.
اما بزرگترین درس همه‌گیری ویروس کویید-۱۹ آن بود که جامعه بشری باید بیش از همیشه مراقب تغییرات اقلیمی، تخریب محیط زیست و ورود به قلمرو حیوانات وحشی باشد. ویروس کویید-۱۹ نشان داد که جهان طبیعت برخلاف تصورات قبلی، بخش‌ها و عناصر ناشناخته بسیاری دارد که اگر بشر همچنان بخواهد به مسیر پیشین خود در تخریب طبیعت ادامه دهد، باید منتظر عواقب بسیار بیشتر از گذشته باشد.