علی‌رغم تحول عظیم علمی و با وجود پیشرفت‌های بزرگی که در علم پزشکی رخ داده، هنوز تامین خون سالم یکی از چالش‌ها و دغدغه‌های جامعه پزشکی محسوب می شود. به گونه ای که بشر تاکنون هیچ جایگزین مناسبی برای این ماده حیاتی نیافته است و در هر سه ثانیه یک فرد و ۱۰ درصد افرادی که به بیمارستان‌ها مراجعه می‌کنند، نیازمند خون و فرآورده‌های خونی هستند. بنابراین به طور کلی از هر سه شخص یک فرد در طول زندگی خود نیازمند این ماده حیاتی است.
سازمان انتقال خون
یکی از اصلی ترین وظایف مراکز انتقال خون در ایران، تهیه و توزیع خون سالم است. امروزه به دلایل مختلف، مصرف خون و فرآورده‌های خونی افزایش یافته است. به همین دلیل هم باید تعداد اهداکنندگان خون نیز به موازات آن افزایش یابند. به طور کلی اگر خون سالم و کافی از طریق اهدای خون داوطلبانه تامین نشود، سلامت خون و در نتیجه سلامت جامعه مورد تهدید قرار خواهد گرفت اما ایران یکی از معدود کشورهایی به شمار می رود که توانسته تمام خون مورد نیاز خود را از افراد داوطلب و بدون استفاده از خون جایگزین تامین کند.
سازمان انتقال خون ایران از ۱۳۵۳ خورشیدی برای تهیه و توزیع خون و فرآورده های سالم و انجام امور آموزشی، پژوهشی و کاربردی در زمینه انتقال خون به طور رسمی آغاز به کار کرد که مهمترین هدف این سازمان تأمین خون و فرآورده های سالم آن با بهترین کیفیت استاندارد مطابق با موازین تعیین شده بین المللی برای بیماران و نیازمندان و همچنین ترویج طب انتقال خون است اما این سازمان هدف هایی همچون مشارکت در مراقبت از بیماران، تأمین خون سالم و کافی، بسیج اهدا کنندگان داوطلب، همکاری با بیمارستان ها در حل مشکلات انتقال خون، گسترش شبکه پایگاه های انتقال خون و… را دنبال می کند.
خدمات سازمان انتقال خون شامل جمع آوری و توزیع خون و فرآورده های آن از طریق مراکز اهدا خون در سراسر کشور می شود و این سازمان تنها مرکز ارایه دهنده خون و فرآورده های خونی به بیمارستان ها و دیگر مراکز درمانی است.
انتقال خون
انتقال خون یعنی اینکه از طریق آن مقداری از خون یک شخص گرفته شود و به شخص دیگری که به آن احتیاج دارد، تزریق می‌شود. وقتی یک بیمار به خون احتیاج دارد، به این معنی است که بدنش به اندازه کافی خون سالم ندارد که بتواند کارش را به‌درستی انجام دهد. قلب خون را پمپاژ کرده و از طریق رگ‌های خونی به اندام‌ها و بافت‌های مختلف بدن می‌رساند. یکی از مهمترین کارهای خون در بدن این است که اکسیژن را به سلول‌های مختلف بدن برساند.
اشخاص زیادی هستند که به صورت داوطلبانه خون خود را اهدا می‌کنند. این کار در بیمارستان‌ها و پایگاه‌های مخصوص انتقال خون میسر است. شاید هدیه کردن خون کمی به نظرت عجیب‌وغریب برسد اما برای یک شخص سالم هیچ مشکلی پیش نمی‌آید، اگر مقدار خیلی کمی از خون خود (حدود نیم لیتر) را هدیه کند.
با اهدای خون هم به فردی که نیازمند خون است، کمک می شود و هم این کار برای سلامت خود فرد نیز مفید است. بعد از این که خون‌های اهدا شده توسط داوطلبان جمع‌آوری شده و در مکان‌های مشخصی به اسم بانک خون نگهداری می‌شوند.
آدم‌هایی که بیماری‌های مشخصی مانند هپاتیت یا ایدز دارند، نمی‌توانند خون خود را اهدا کنند زیرا این‌ها بیماری‌هایی هستند که از طریق خون منتقل می‌شوند. بنابراین اگر خون آلوده به ویروس ایدز یا هپاتیت به شخص سالمی تزریق شود، او را مبتلا خواهد کرد.
بعد از اینکه خون‌های اهدا شده به بانک خون منتقل شدند، اشخاصی آن‌جا هستند که خون‌ها را به‌دقت آزمایش می‌کنند تا مطمئن شوند که میکروب و بیماری در آن‌ها وجود ندارد. بانک خون، هر خونی را که مشکوک به بیماری باشد از رده خارج کرده و به هیچ فردی تزریق نمی‌کند. همچنین آن‌ها خیلی مراقب هستند که از وسایل و سوزن‌های آلوده استفاده نکنند. با این احتیاط‌ها و مراقبت‌ها حتی اگر خون یک شخص هم آلوده باشد، عفونت و آلودگی آن به انسان‌های دیگر منتقل نشده و نمونه‌های دیگر خون موجود در بانک خون را آلوده نمی‌کند.
اهداکنندگان خون
با توجه به این که آزمایش‌های غربالگری با وجود بهترین امکانات تضمین کننده سلامتی خون نیست، انتخاب اهداکننده مناسب و شناسایی جمعیت‌های کم خطر از نظر عفونت‌های منتقله از طریق خون در تضمین سلامت از جایگاه ویژه ای برخوردار است. به گونه ای که دعوت از گروه‌های کم خطر جامعه جهت اهدای خون داوطلبانه و ساماندهی جمعیت های اهداکننده مستمر از مهمترین راه‌کارهای مراکز انتقال خون دنیا است. برای این کار علاوه بر این که باید اهداکنندگان خون شناسایی شوند، برای ساماندهی اهداکنندگان باید روند اهداکنندگان برای اهدای خون در یک بازه زمانی نسبتاً طولانی مورد بررسی قرار گیرد تا بتوان علاوه بر پیش‌بینی وضعیت آینده، نقش عوامل احتمالی را در روند اهدای خون در اهداکنندگان شناسایی کرد.
همچنین سازمان انتقال خون در ایران همه اهداءکنندگان را مورد بررسی قرار می دهد تا ایمنی اهداءکنندگان و دریافت کنندگان تأمین شود. همچنین تمامی خون های اهداء شده در آزمایشگاه های سازمان برای اطمینان از سلامت تحت آزمایش های ایدز، هپاتیت B، هپاتیت C و سیفلیس قرار می گیرد.
مزایای اهدای خون
در حالی که خون اهدا شده برای افراد نیازمند مهم است اما برخی متخصصان پزشکی ثابت می کنند که اهدا کنندگان خون نیز از اهدا کردن خونشان سود می برد. به این صورت هر فردی که خون اهدا می کند، یک معاینه فیزیکی ساده و تست خون کوتاه قبل از دادن خون انجام می دهد. در نتیجه این امکان وجود دارد که فرد بتواند نگرانی های سلامتی ناشناخته را به عنوان بخشی از فرآیند اهدای خون تشخیص دهد.
البته یک فرد هرگز نباید از اهدای خون برای پیدا کردن بیماری های مربوط به خون مانند هپاتیت B، هپاتیت C و یا HIV استفاده کند. در عوض، باید به پزشک مراجعه کنند. اگرچه مقدار کم خون یک فرد، او را از اهدای خون منع می کند، اما کشف این اطلاعات می تواند به او کمک می کند تا اطلاعات بیشتری در خصوص سلامتی خود داشته باشند.
مطالعات نشان داده است که اهدای خون می تواند خطر حملات قلبی را به میزان۳.۱ درصد به خصوص در مردان کاهش دهد. خون، به ویژه سلول های قرمز خون، حاوی هموگلوبین هستند که از آهن تشکیل شده اند که برای اتصال اکسیژن بکار می رود.
با اهدای منظم خون، احیا خون به سرعت صورت می گیرد، اکسیداسیون کلسترول آهسته تر می شود. علاوه بر این، خون به آرامی جریان می یابد و می تواند از تجمع چربی و کلسترول در دیواره عروق کرونری جلوگیری کند. بنابراین خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی را کاهش می دهد.
همچنین اهدای منظم خون از آسیب کبد ناشی از آهن اضافی در بدن جلوگیری کند. مصرف غذاهایی که غنی از آهن هستند، می تواند سطح آهن را در بدن افزایش دهد، چون آهن بطور محدود استفاده می شود، آهن اضافی جذب شده و در کبد و پانکراس ذخیره می شود و خطر ابتلا به سیروز، از کار افتادن کبد، آسیب پانکراس و اختلالات قلبی را افزایش دهد. محققان انجمن پزشکی آمریکا اعلام کردند که با اهدای خون در هر ۶ ماه یکبار می توان خطر حمله قلبی و سکته در سنین ۴۳ تا ۶۱ سال را کاهش داد.