ساعت حدود هشت شب است، وارد یکی از کتابفروشی‌های ساری می‌شوم که در زیرزمین قرار دارد، از پله‌ها پایین می‌روم، ۲ نفر خانم با یک کتاب در دست، در حال خارج شدن از کتابفروشی هستند. مادر و دختر کوچکی دیگری در مقابل قفسه کتاب کودک ایستاده‌اند، چیزی نخریدند و رفتند.
دقایقی را در کتابفروشی گذراندم، کتاب‌ها را نگاه کردم، از مخاطب کتاب خبری نبود. این روزها با شیوع کرونا، کتابفروشی‌ها خلوت‌تر از گذشته هستند. کتاب را که تنها بود با شیوع کرونا، تنهاتر گذاشتیم اما کتاب هنوز بهترین دوست ماست و راهگشا.
مردم کمتر به کتابفروشی می‌روند و این باعث شده صفحات مجازی برخی کتابفروشی‌ها در ساری فعال‌تر شود تا از راه‌های مختلف، کتاب را به دست مردم برسانند. در صفحه مجازی یکی از کتابفروشی‌ها جمله جالبی منتشر شده است " اگر فقط برای همین کار(خرید کتاب) قصد خروج از خانه دارید، این کار را نکنید، ما کتاب را برای شما می‌آوریم".
هم کتاب می‌فروشند و هم سهم خود را در جلوگیری از شیوع کرونا، ادا می‌کنند.
وقتی متوجه می‌شویم کتابفروشی‌ها در کنار اتحادیه لوازم‌التحریر و زیر نظر اتاق اصناف قرار دارند مهجوریت کتاب را دوچندان حس می‌کنیم، کالای فرهنگی در ردیف سایر اقلام مصرفی قرار دارد که روزانه به آن نیاز داریم و متولی اصلی فرهنگ که همان اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی مازندران است در این زمینه اختیاری ندارد. حتی در اتحادیه‌ها و صنوف هم کتاب جای مستقل ندارد و باید جایی چپانده شود.
فروش غیر حضوری یک دهم فروش حضوری
مدیر شهر کتاب ساری درباره وضعیت حاکم بر بازار کتاب در ایام شیوع ویروس کرونا به ایرنا گفت: مشاغل بسیاری از کرونا آسیب دیدند، اتحادیه مرتبط با کتاب هم اتحادیه کم بنیه‌ای است و از جایی حمایت نمی‌شود.
هوشمند فضلی اظهار کرد: بازار کتاب در اسفند ماه سال گذشته و همچنین فروردین ماه امسال با افت عجیبی همراه بود اما در اردیبهشت و خرداد ماه استقبال از کتاب خوب شد.
وی با اشاره به چاپ عناوین خوب کتاب در این ایام ادامه داد: مردم به دلیل اینکه در قرنطینه به سر می‌بردند و کمتر از خانه‌های خود خارج می‌شدند علاقه بیشتری به مطالعه و خرید کتاب نشان دادند.
فضلی با بیان اینکه مردم استقبال خوبی از فروشی غیرحضوری کتاب داشتند خاطرنشان کرد: با اینکه پیش زمینه قدرتمندی برای فروش غیرحضوری کتاب نداشتیم اما این فرآیند، متوسط و خوب بود هرچند که میزان فروش غیرحضوری، یک دهم فروش حضوری بود اما باز هم بهتر از هیچی است.
وی با اشاره به اینکه فروش لوازم التحریر ما به صفر رسیده گفت: فروش بوم نقاشی و رنگ روغن با تقاضای بالا همراه بود، کتاب رنگ‌آمیزی بزرگسالان و همچنین پازل هم فروش خوبی داشت.
این فعال حوزه کتاب تصریح کرد : به دلیل اینکه برای معرفی و تبلیغات کتاب، جز فضای مجازی شخصی، فضای دیگری در اختیار نداریم در اطلاع‌رسانی به مردم به مشکل برمی‌خوریم و به شهرداری ساری و اداره فرهنگ و ارشاد مازندران پیشنهاد دادیم بخشی از فضای تبلیغات محیطی خود را در اختیار ما بگذارند تا کتاب معرفی کنیم اما پاسخی دریافت نکردیم.
فضلی خاطرنشان کرد: در این طرح اعلام کردیم هزینه ارسال و ۱۰ درصد تخفیف کتاب هم ارائه می‌دهیم اما همکاری نکردند در حالی که همکاران ما در استان‌های دیگر از خدمات شهرداری بهره برده و حتی هزینه پیک را هم شهرداری تقبل کرد.
وی با اشاره به اینکه در اسفند ماه سال گذشته و فروردین امسال تا ۸۰ درصد تعهدات مالی ما با تاخیر همراه بود و چک‌های برگشتی داشتیم، یادآور شد: با رایزنی که با برخی ناشران و شرکت‌های پخش کتاب داشتیم همکاری کردند تا موعد وصول چک‌ها را به تاخیر اندازند.
مدیر شهر کتاب ساری درباره دریافت تسهیلات بنگاه‌های فرهنگی آسیب دیده از کرونا، گفت: در سامانه ثبت نام کردیم اما هنوز پیامی دریافت نکردیم، برای برخی همکاران ما نامه معرفی به بانک ارسال شده است.
وی با بیان اینکه در پرداخت تسهیلات به بنگاه‌های فرهنگی، دولت اعلام کرده بود که چک‌های برگشتی و اقساط معوق، لحاظ نمی‌شود، ادامه داد: اما گویا بانک‌ها به شیوه دیگری عمل کرده و ایت موارد را لحاظ می‌کنند و حتی برای تعویض کارت بانکی خود هم با مشکل مواجه هستیم.
فضلی با اشاره به اینکه شاید برای اتحادیه لوازم‌التحریر، صنف کتابفروشی خیلی اهمیت نداشته باشد، گفت: از ۱۲ ارگان فرهنگی که در این زمینه وظیفه بر عهده دارند تقاضا دارم درصدی از درآمد خود را به بنگاه‌های فرهنگی اختصاص دهند و به تبلیغات کتاب بپردازند.
وی با بیان اینکه پیش از کرونا هم با این چالش‌ها مواجه بودیم، خاطرنشان کرد: ما تقاضای مادی از کسی نداریم فقط در زمینه اطلاع‌رسانی حوزه کتاب به ما کمک کنند.
در موج نخست کرونا، عده‌ای از چهره‌های دنیای فرهنگ، هنر، ادبیات و دیگر حوزه‌ها، شروع به معرفی کتاب کردند، مردم با این موج همراه شده و به خرید کتاب اقدام کردند، با فروکش کردن این فضای تبلیغاتی، مردم هم کمتر کتاب خریدند.
کرونا افزایش قیمت کتاب
مدیر کتابفروشی مهرگان ساری نیز در گفت و گو با ایرنا اظهار کرد: حدود یک ماهی می‌شود که کتابفروشی مجدد شروع به کار کرد و در ایام قبل از آن حتی فروش اینترنتی هم نداشتیم.
رضا زرین‌کمر با بیان اینکه فشار روانی و اقتصادی کرونا، مردم را نگران کرده و کمتر از خانه‌های خود خارج می‌شوند، افزود: در این شرایط، کتاب نخستین چیزی است که از سبد خانوار حذف می‌شود و این شرایط با افزایش عجیب و غریب قیمت کتاب همراه شد.
وی با اشاره به اینکه کتابی که ۲ سال قبل با قیمت ۲۵۰ هزار تومان منتشر شده بود امسال با قیمت ۵۵۰ هزار تومان تجدید چاپ شده است، ادامه داد: تیراژ کتاب هم کاهش یافته و همین قیمت در تجدید چاپ‌های بعدی با افزایش همراه خواهد بود.
زرین‌کمر با بیان اینکه کرونا بازار کتاب را به شدت دچار آسیب کرده است، خاطرنشان کرد: از طرفی برخی نهادها و سازمان‌ها مانند برخی دانشگاه‌ها، بخشی از دارایی خود را به سمت کتاب الکترونیک هدایت کردند که اگرچه اقدام قابل تحسینی است اما این کار، آسیب مجدد به بازار کتاب است.
وی با اشاره به اینکه تک‌فروشی کتاب هم در معرض آسیب بیشتری قرار دارد، یادآور شد: اکنون ناشران هم به تک‌فروشی کتاب روی آورده و ارسال کتاب با تخفیف دارند و مخاطب هم از ارتباط مستقیم با ناشر استقبال می‌کند و این مساله جدی در بازار کتاب است.
نویسنده کتاب "هویت ملی و جام جهانی" با بیان اینکه کتابفروشی‌ها به سرعت در حال تعطیل شدن هستند، افزود: فروش ما هم حداقل ۵۰ درصد کاهش یافته و مراجعات حضوری بسیار کم شده است.
وی ادامه داد: وقتی کمتر کتاب بفروشیم، امکان مالی کمتری وجود دارد که کتاب‌های جدید به مخاطب عرضه کنیم و وقتی کتاب جدید عرضه نشود مخاطب هم کمتر می‌شود.
زرین‌کمر درباره تسهیلات بنگاه‌های فرهنگی آسیب دیده از کرونا، گفت: ما هزینه‌های بسیاری از جمله هزینه کارکنان، هزینه نگهداری، هزینه ارائه کتاب‌های جدید و مواردی از این دست داریم و تسهیلات گره‌ای از کار ما باز نمی‌کند.
به سراغ یکی از قدیمی‌ترین کتابفروشی‌های ساری رفتیم، کتابفروشی نشر وارش که فقط کتاب می‌فروشد و لوازم‌التحریر و کافه و دیگر محصولات مرتبط را ندارد که با فروش آنها درآمد خود را حفظ کند.
تاخیر در تعهدات مالی
مسئول کتابفروشی نشر وارش ساری در گفت و گو با ایرنا اظهار کرد: بازار کتاب قبل از کرونا هم با مشکلاتی همراه بود و خرید کتاب در اولویت قرار نداشت.
سیروس مقصودی با اشاره به کاهش فروش کتاب به ویژه در اسفند ماه سال گذشته و فروردین ماه امسال، افزود: عمده فروش ما در این ماه‌ها قرار دارد و به همین دلیل سعی می‌کنیم پرداخت‌های مالی را در این ایام انجام دهیم که امسال به دلیل شیوع کرونا نتوانستیم به تعهدات خود عمل کنیم.
وی ادامه داد: به دلیل سابقه خوبی که در عمل کردن نسبت به تعهدات مالی در مقابل ناشران و شرکت‌های توزیع داشتیم، امسال به ما فرصت دادند تا تعهدات مالی را در زمان دیگری انجام دهیم.
مقصودی با بیان اینکه درباره تسهیلات مرتبط با بنگاه‌های فرهنگی آسیب دیده از کرونا، کسی به سراغ ما نیامد، خاطرنشان کرد: اخبار مربوط به این موضوع را در رسانه خواندیم و ثبت نام کردیم اما هنوز پاسخی دریافت نکردیم.
مرتضی رزاقی دیگر فعال حوزه کتاب هم به ایرنا گفت: کتاب، دغدغه مردم و مسئولان نیست و در سال‌هایی که در نشر وارش مشغول به فعالیت هستیم هیچ مسئولی وارد این کتابفروشی نشده است.
وی با بیان اینکه در حوزه کودک و نوجوان، فروش کتاب خوب است، ادامه داد: اما برخی ناشران هم با آگاهی از این ضعیت، قیمت کتاب در تجدید چاپ را بسیار افزایش داده‌اند و توان خرید کتاب در این حوزه هم از خانواده‌ها گرفته شده است.
رزاقی با اشاره به اینکه لازم است صدا و سیما درباره معرفی و تبلیغات کتاب، برنامه‌های بیشتری داشته باشد، گفت: در یکی ۲ مورد که معرفی کتاب در صدا و سیما اتفاق افتاده بود شاهد استقبال مردم از آن کتاب‌ها بودیم و این مساله نشان می‌دهد چنانچه تبلیغات به درستی انجام شود مردم به خرید کتاب علاقه‌مند هستند.
فاصله اجتماعی برای پیشگیری از شیوع کرونا، به حوزه کتاب بیشتر سرایت کرده و کتابفروش‌ها نگران این وضعیت هستند.
متولی پاشنه آشیل کتاب
نداشتن متولی و مسئول پاسخگو در بخش کتاب و کتابفروشی گویا بزرگ ترین دغدغه این حوزه است. حتی مظلومیت کتاب آنقدری است که برآوردی از خسارت کرونا بر حوزه کتاب اصلا امکان پذیر نیست
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی مازندران به ایرنا گفت: در مازندران ۲۲۶ ناشر داریم که از این تعداد، ۱۶۴ ناشر فعال هستند و امسال ۲۲۴ عنوان کتاب و همچنین ۹ کتاب فرهنگ بومی منتشر کردند.
عباس زارع ، کتافروشی‌ها زیر نظر اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی مازندران نیستند و آماری از میزان آسیب و خسارت کرونا به این مراکز در دست نیست.
فرهنگی‌ترین مرکز فرهنگی زیر نظر دستگاه فرهنگی قرار ندارد و باید سراغش را از اداره کل صنعت، معدن و تجارت و اتاق اصناف گرفت. کتابفروشی ها گویا زیر مجموعه صنف لوازم و التحریر هستند و مسئول این صنف نیز پیرمردی در خیابان مدرس ساری است که نه دستش به جایی بند است و نه رمقی برای مشکل بزرگ کتابفروشی ها دارد.
کتابفروش‌ها که اغلب دل پر دردی دارند در این ایام با فشار مضاعف کرونایی همراه هستند و این است که کتاب همچنان در اولویت نخست نیست.