۱۱ مرداد ۱۳۹۹ خبر تلخی در حوزه هنر هفتم ایران منتشر شد. خالق جاودانه‌هایی چون عروس آتش، در کوچه‌های عشق و کوچه پاییز دار فانی را وداع گفت. خسرو سینایی با کوله‌باری از تجربه که سهم مهمی از جریان‌سازی سینمای معاصر کشور را به نام خود رقم زده بود در سن ۷۹ سالگی به سبب مبتلا شدن به ویروس کرونا رخ در نقاب خاک کشید.
زنده‌نام سینایی از جمله هنرمندان به مصداق بارز کلام، چندوجهی بود. او نه‌تنها به‌عنوان یک سینماگر نامدار شناخته می‌شد که در مقام آهنگساز، شاعر و نوازنده نیز نامی مانا از خود به یادگار گذاشته است. وی همچنین به عنوان یکی از محققان و پژوهشگران در عرصه اقلیم، جغرافیا و بوم‌شناسی در حوزه مستند آثار درخشانی را در تلفیق روایت و نگاه مستند خود از جغرافیا و فرهنگ رنگارنگ ایران در آثار مستند و سینمایی به یادگار گذاشته است.
زنده باد...، هیولای درون، یار در خانه، در کوچه‌های عشق، کوچه پاییز، عروس آتش، مثل یک قصه، کویر خون و جزیره رنگین؛ کارنامه سینمایی خسرو سینایی را در بیش از ۴۰ سال فعالیت تشکیل می دهد. این درحالی‌ست که بیش از ۳۰ مستند درباره بوم، اقلیم و فرهنگ متنوع و رنگارنگ سراسر کشورمان از او به‌عنوان گنجینه‌ای ارزشمند به یادگار مانده‌است.
شاید عموم مردم خسرو سینایی را بیشتر به عنوان یک فیلم‌نامه‌نویس و کارگردان بشناسند؛ تخصص او چه در حوزه آکادمیک چه در قالب هنرمند در عرصه موسیقی زبانزد است. شاهد این مثال آنکه آثار سینمایی چون زنده‌باد، هیولای درون، یار در خانه، در کوچه‌های عشق، کوچه پاییز و عروس آتش از جمله آثار سینایی است که وی در کنار کار کارگردانی، آهنگسازی آنها را نیز برعهده داشته است.
به همین سبب و با رویکرد مداقه در شخصیت چندوجهی خسرو سینایی با یکی از دوستان و یاران دیرین او از دوران تحصیل در دانشگاه هنر و موسیقی وین گفت‌وگو کردیم.
سینایی ۹ سال تکنواز کنسرواتوار وین بود
نادر مشایخی آهنگساز، رهبر ارکستر سمفونیک تهران و مدرس موسیقی در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا ضمن تسلیت به سبب فقدان زنده‌نام خسرو سینایی با اشاره به دوستی عمیق و صمیمی بیش از ۴۰ ساله خود با این هنرمند فقید گفت: سبب آشنایی و دوستی من با خسرو به بیش از چهار دهه پیش و دوران تحصیل او در دانشگاه موسیقی و هنرهای نمایشی وین، همان دانشگاهی که من نیز موسیقی را آنجا آموختم باز می گردد.
رهبر پیشین ارکستر سمفونیک تهران با اشاره به آنکه خسرو سینایی طی تحصیل در دانشگاه موسیقی و هنرهای نمایشی وین ابتدا دنبال عشق و علاقه نخستین خود، یعنی موسیقی و آهنگسازی رفت یادآور شد: قدرت، جسارت و نبوغ خسرو سینایی در حوزه موسیقی و تسلط و تخصصش در نواختن ساز آکاردئون تا جایی بود که طی ۹ سال در کنار شاگردی ویکتور وینکل باور به عنوان سرپرست بخش آکاردئون کنسرواتوار وین، در کنسرت‌های مختلفی به عنوان تکنواز و از اعضای مهم ارکستر کنسرواتوار وین حضوری مستمر و چشم‌گیر داشت.
معرفی فرهنگ ایرانی به جهان، سینایی را به موسیقی و سینما کشاند
مشایخی با اشاره به آنکه یکی از مهمترین دغدغه‌های خسرو سینایی تسلط بر اصول و مبانی مختلف هنر بود تصریح کرد: به‌عنوان مثال خسرو سینایی در کنار تحصیل در دانشگاه موسیقی و هنرهای نمایشی وین در حوزه نوازندگی و آهنگسازی، در دانشگاه فنی و مهندسی وین در رشته معماری هم درس خواند.
وی با اشاره به آشنایی مرحوم سینایی با فضای سینمای مستند خاطرنشانکرد: دغدغه‌های خسرو سینایی درباره بازتاب فرهنگ، آداب و سنن مردمان ایران با توجه به گستردگی اقلیم و جغرافیای متفاوت کشورمان که کمتر در جهان شناخته شده بود، حوزه مستندسازی را به عنوان یکی دیگر از وجوه دامنه فعالیت‌های هنری‌اش انتخاب کرد. به همین سبب بعد از پایان تحصیلات موسیقی، رشته سینما را برای ادامه تحصیل انتخاب کرد و در دو حوزه کارگردانی و فیلمنامهنویسی از دانشکده موسیقی و هنرهای نمایشی وین فارغ‌التحصیل شد.
چه مولفه‌هایی، سینایی را به هنرمندی جریان‌ساز بدل کرد؟
این مدرس و تئوریسین موسیقی با تأکید بر یکی دیگر از ویژگی‌های مهم خسرو سینای یعنی کنجکاوی همیشگی او در مورد افکار، رویدادها و نگرش‌های نوین در عرصه هنر گفت: سینایی به محض مواجهه با چنین کُنش‌هایی تلاش می‌کرد چه در ساحت نگاه آکادمیک و چه در قامت یک هنرمند، برای سنجش قدرت جریان‌سازی آن جنبش‌ها در تولیدات هنری و تاثیرگذاری بر مخاطبان تولید و تجربه کند. همین روحیه کنجکاو، جست‌وجوگر و مبتنی بر نگاه علمی از خسرو سینایی هنرمندی متفاوت، جریان‌ساز و تاثیرگذار در سه حوزه موسیقی، فیلمنامهنویسی و کارگردانی ساخت.
زنده‌نام خسرو سینایی به محض انتخاب نگرش و دغدغه‌اش در حوزه فعالیت‌های هنری چه در شاخه موسیقی و چه در شاخه فیلمنامهنویسی و سینما، همواره قدرت و تسلط خود را به گونه‌ای نشان می‌داد که نه‌تنها با تحسین همکاران خود روبرو می‌شد، بلکه در همان سال‌های دانشگاه بارها از سوی اساتید موسیقی و سینما برای همکاری در پروژه‌های مختلف دعوت به همکاری می‌شد.
سینما هیچگاه از علاقه سینمایی به موسیقی نکاست
آهنگساز سمفونی فیه ما فیه و اپرای ملکوت در پاسخ به این پرسش که هم‌زمان با تمرکز بیشتر دامنه فعالیت زنده‌نام سینایی در حوزه سینما آیا شاهد کم‌رنگ شدن دل‌بستگی او به هنر موسیقی بودیم گفت: به‌هیچ‌وجه! خسرو سینایی، موسیقی و سینما را در عین مجزا بودن دو هنر کاملاً مرتبط به هم می‌دانست. شاهد این مدعا آنکه آهنگسازی اغلب آثار سینمایی سینایی توسط خود این هنرمند صورت گرفته است.
وی با اشاره به این مهم که این‌گونه نبود که زنده‌نام خسرو سینایی با تمرکز بر عرصه سینما، موسیقی را رها کرده باشد خاطرنشان کرد: به‌عنوان هنرمند عرصه موسیقی این نکته را با قدرت می‌گویم که دلیل اصلی قدرت خسرو سینایی در حوزه سینما؛ دانش، اشراف و تأثیرپذیری بالای او از حوزه موسیقی و مفاهیم علمی و بنیادینی بود که به واسطه تحصیل در این هنر آموخته بود.
آهنگساز مجموعه ارکسترال تولدی دیگر یادآور شد: با تمرکز و مداقه بر تمام آثار سینایی، در سینمای مستند و داستانی در مبحث قالب و فرم آثار، به وضوح می‌توان ارتباط تنگاتنگ این هنرمند فقید با عرصه موسیقی را درک کرد. درحقیقت بسیاری فرم‌های آثار سینمایی و مستند خسرو سینایی به شکل مستقیم وامدار دانش و اشراف او به علم و هنر موسیقی است.
ریتم جذاب آثار سینمایی سینایی وامدار اشرف او به علم موسیقی است
آهنگساز سمفونی مولانا، یکی از کلیدی‌ترین نقاط قوت هر اثر سینمایی و در نگاهی کلان‌تر محصولات هنری را ریتم و هارمونی آن آثار برای جذب حداکثری و اغنای حس زیبایی‌شناسانه دانست و تاکید کرد: یکی از اصلی‌ترین امضاهای هنری زنده‌نام سینایی در آثارش خوش‌ریتم بودن و هارمونی کتمان‌نشدنی منبعث از نگاه هنرمندانه او در عرصه سینما و آثار مستند است.
وی افزود: به زبان ساده‌تر، ریتم موسیقایی در فیلم‌های او جریان اصلی را ایفا می‌کند. این ویژگی نشان می‌دهد این کارگردان بزرگ سینمای کشورمان، اشراف و شناخت دقیقی از حوزه موسیقی داشت. او می‌دانست برای آغاز تا پایان اثر سینمایی خود چگونه با الهام از فضای موسیقایی، روایت کننده تصویری باشد که علاوه بر اقناع و اغنای سلیقه مخاطبان، جلادهنده روح توام با نگاه زیبایی‌شناسانه آنها باشد.
در سایه اعتماد؛ به درخشش نسل جوان سخت ایمان دارم
مشایخی در پاسخ به اینکه آیا هنرمندان نسل امروز می‌توانند ادامه دهنده مسیر زنده‌نام سینایی و پُرکردن خلأ فقدان وی باشند گفت: جایگزینی در عرصه هنر هیچگاه به وجود نمی‌آید. اما به نسل جوان امروز بسیار امیدوارم؛ زیرا کار آنها را از نزدیک شاهد هستم.
رهبر پیشین ارکستر سمفونیک تهران تصریح کرد: اما جوانان امروز نیازمند حمایت، اعتماد همه‌جانبه و سپردن مسئولیت به آنها هستند. اگر به این جوانان مسئولیتی سپرده نشود و به آنها اعتماد نکنیم، چگونه می‌توانیم از آنها انتظار پیشرفت داشته باشیم؟ این درست همان اتفاقی است که برای تمام هنرمندان بزرگ جهان صورت گرفته است. هنرمندان، مسئولان و از همه مهم‌تر مخاطبان به این هنرمندان اعتماد کرده‌اند و مسئولیت خطیر بار توسعه فرهنگی جامعه به آنها سپرده شد تا به توفیق و ماندگاری به نام و یاد دست یافتند.
مشایخی در پایان متذکر شد: در صورت اعتماد و سپردن مسئولیت‌های کوچک و بزرگ با توجه به ظرفیت و توانمندی نسل جوان هنرمندان کشور می‌توان به آینده درخشان و ظهور هنرمندان بزرگی امید داشت که میراث دار اساتید نامی و جریان‌سار نسب‌های پیشین خود چون زنده‌نانم خسرو سینایی باشند.
خسرو سینایی متولد ۲۹ دی ماه سال ۱۳۱۹ در ساری، دیروز یک‌شنبه ۱۱ مرداد، درگذشت، سینایی آثار بسیاری از جمله فیلم مستند و داستانی را با درون مایه‌های اجتماعی کارگردانی کرده است. سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه در هجدهمین دوره جشنواره فیلم فجر، برای فیلم عروس آتش و لوح زرین بهترین کارگردانی در دومین دوره جشنواره فیلم فجر، برای فیلم هیولای درون از جمله جوایز این هنرمند است.
سینایی در سال ۱۳۸۷ موفق به دریافت نشان ویژه کشور لهستان از سوی رئیس‌جمهور این کشور شد. او این نشان را به خاطر ساخت فیلم مستند مرثیه گمشده که روایت‌گر مهاجرت هزاران لهستانی به ایران در سال‌های ۱۹۴۱ و ۱۹۴۲ است، دریافت کرد.