پیشینه درخشان کشور در طب سنتی، توجه روز افزون مردم به استفاده از گیاهان دارویی و باز شدن پای آنها به خانه‌ها سبب شده است تا کشت این گیاهان با خاصیت که شاید در برهه‌ای از زمان رو به فراموشی رفته بودند، جانی دوباره بگیرد.
تنوع و کمیت گیاهان دارویی در کشور به گونه‌ای است که این گیاهان جادویی مورد نیاز تمام کشورهای جهان هستند و این اگر به درستی این گیاهان شناخته و بکار برده شوند، می‌توان آنها را گنج‌های زنده نامید، چرا که صادرات گیاهان دارویی، در حال تبدیل شدن به یکی از سودآورترین شاخه‌های اقتصاد کشاورزی است.
براساس پیش‌بینی فائو(سازمان جهانی خواربار و کشاورزی) حجم تجارت گیاهان دارویی تا سال۲۰۵۰ با رشدی ۱۰۰ برابری به پنج هزار میلیارد دلار می‌رسد بنابراین با توجه به ظرفیت‌های بسیار خوب کشور در زمینه گیاهان دارویی باید برای افزایش سهم خود از این بازار پر سود تلاش‌ها بیشتر و با برنامه‌تر شوند.
دشت‌ها و کوهستان‌های چهارمحال و بختیاری نیز به واسطه شرایط خاص اقلیمی، توپوگرافی و اکولوژیکی از این خوان گسترده بی‌بهره نیستند و این استان از تنوع و غنای ویژه‌ای در بحث گیاهان برخوردار است.
ارتفاع بالای استان از سطح دریا و آب و هوای خنک در فصل رویش گیاهان موجب افزایش اسانس گیاهان دارویی و در نتیجه افزایش کیفیت محصول تولیدی از گیاهان دارویی شده است.
استان یک هزار و ۴۰۰ گونه گیاهی دارویی، صنعتی و خوراکی دارد، گیاهانی که اگر سرمایه‌ها به سوی آنها سوق داده شود می‌توانند توسعه و بهبود شرایط اقتصادی را برای استان به ارمغان آورند.
مسئولان بخش کشاورزی و منابع طبیعی استان در راستای توسعه و کشت این گیاهان تلاش‌های قابل ملاحظه و ستودنی داشته‌اند.
کشت گیاهان دارویی، راهکاری برای کمک به مردم و طبیعت
رییس اداره مراتع اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری با اشاره به اهمیت کشت گیاهان دارویی در عرصه‌های منابع طبیعی به دلیل اثرات مستقیم و غیر مستقیم آنها روی این عرصه‌ها، اظهار داشت: کشت این گونه‌ها افزایش پوشش گیاهی در سطح خاک و به نوعی افزایش تولید علوفه را به دنبال دارد.
فرامرز مردانی افزود: زیادشدن پوشش گیاهی عرصه‌های طبیعی با جلوگیری از برخورد مستقیم قطرات باران به سطح خاک، مانع فرسایش و کوبیدگی سطحی خاک و در نتیجه افزایش نفوذ آب درون خاک، تقویت سفره‌های آب زیرزمینی و بهبود آبدهی چشمه‌ها و قنوات می‌شود.
وی بهبود اقتصاد مرتعداران را از اثرات غیرمستقیم کشت گیاهان دارویی دانست و بیان کرد: دامداران و مرتعداران ذی‌حق می‌توانند با توسعه گیاهان دارویی به صورت نیمه صنعتی از این گیاهان بهره‌برداری و با برداشت و فروش آنها در بازار درآمد داشته باشند.
رییس اداره مراتع اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری تصریح کرد: وقتی اقتصاد مرتعدار خوب باشد، بدون شک فشار بر عرصه‌های مرتعی کمتر و مراتع آن مناطق وضعیت بهتری پیدا می‌کنند.
مشارکت جوامع محلی در کشت گیاهان دارویی
مردانی با بیان اینکه کار توسعه کشت گیاهان دارویی با مشارکت جوامع محلی توسط این اداره کل انجام می‌شود، خاطر نشان کرد: منابع طبیعی نمی‌تواند به صورت مستقیم جایی را انتخاب کند و گیاه بکارد چون در هر صورت گیاه نیاز به حفاظت دارد، از همین‌رو این کار را با مشارکت جوامع محلی انجام می‌دهیم.
وی با اشاره به کشت حدود یک هزار هکتار گیاه دارویی با مشارکت جوامع ملی در منطقه میانکوه موگویی سرآقاسید، بیان کرد: مردم این منطقه گونه گیاهی "کلوس" را حفاظت و در فصل مناسب با هماهنگی منابع طبیعی آن را برداشت می‌کنند که نتیجه آن علاوه بر حفظ گونه کلوس، تولید بذر نیز است.
رییس اداره مراتع اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری ادامه داد: بذر این گیاه به قیمت هر کیلوگرم ۷۰۰ هزار ریال توسط منابع طبیعی از مرتعداران و جوامع محلی خریداری و دوباره به صورت رایگان بین مرتعداران سراسر استان توزیع می‌شود به این صورت هم از انقراض این گیاه جلوگیری و هم به اقتصاد جوامع محلی کمک می‌شود.
واگذاری ۳۰ طرح گیاهان دارویی به متقاضیان
مردانی با بیان اینکه در کشت گیاهان دارویی برای نتیجه‌گیری بیشتر از گیاهان بومی همان منطقه استفاده می‌شود، خاطر نشان کرد: در سال‌های گذشته نزدیک به ۳۰ طرح گیاهان دارویی به افراد متقاضی واگذار و قرارداد منعقد شده است.
وی با تاکید بر اینکه اولویت ما برای کشت گیاهان دارویی، افراد بومی همان منطقه، جوامع و ساکنان محلی و مرتعداران است، بیان کرد: مناطقی که شخم خورده، تخریب شده و قابل استفاده به صورت مرتع نباشند به مرتعداران و بهره‌برداران پیشنهاد می‌دهیم در قالب کشت گیاهان دارویی با منابع طبیعی قرارداد ماده۳ منعقد و طبق دفترچه‌ای که تهیه می‌شود و به تصویب کمیته فنی می‌رسد، گیاه دارویی بکارند.
رییس اداره مراتع اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه قرارداد ماده۳ اجازه هر گونه بهره‌برداری از عرصه‌های منابع طبیعی را مستلزم تهیه طرح و اخذ مجوزات لازم کرده است، تصریح کرد: برای کشت گیاهان دارویی و مرتعی ۷۰ تا ۸۰ هکتار قرارداد ماده۳ منعقد شده است.
مردانی با اشاره به اینکه کشت گیاهان دارویی در استان حدود پنج سال است که آغاز شده، بیان کرد: با مشارکت جوامع محلی به طور تقریبی ۲ هزار هکتار گیاه دارویی مانند کلوس، باریجه، آنغوزه، آویشن و موسیر به صورت پراکنده در سطح استان کشت شده است.
وی به تشکیل و فعالیت شرکت‌های تعاونی منابع طبیعی در شهرستان‌ها و همچنین تشکیل انجمن صنفی منابع طبیعی برای فرآوری، خرید و فروش محصولات گیاهان دارویی اشاره و تصریح کرد: این انجمن برای ورود یک شرکت فرآوری گیاهان دارویی در استان تلاش می‌کند ولی تاکنون موفق نشده است.
۱۶۰۰ هکتار از اراضی در تصاحب گیاهان دارویی
مدیر امور باغبانی جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری با اشاره به سطح زیر کشت یک هزار و ۶۰۰ هکتاری گیاهان دارویی در استان، اظهار داشت: از این میزان ۶۰۰ هکتار به کشت گل‌محمدی، ۳۵۰ هکتار به موسیر، ۲۳۰ هکتار به زعفران و مابقی به کشت دیگر گیاهان دارویی اختصاص دارد.
ابراهیم شیرانی با اشاره به اینکه امسال ۲۵۰ هکتار از گلستان‌های گل‌محمدی استان به بار نشسته بودند، افزود: با توجه به میانگین برداشت سه تن گل محمدی در هر هکتار، ۷۵۰ تن گل محمدی از مزارع استان برداشت شد.
وی همچنین میانگین محصول موسیر در هر هکتار را به طور تقریبی ۶ تا هفت تن اعلام کرد و گفت: کشت موسیر بیشتر در شهرستان‌های کوهرنگ و اردل و کشت گل‌محمدی بیشتر در شهرستان‌های شهرکرد، فارسان، بروجن و لردگان انجام می‌شود.
مدیر امور باغبانی جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه زعفران در همه نقاط استان و به ویژه شهرستان کیار کشت می‌شود، ادامه داد:هم‌اینک ۲۰۰ هکتار از سطح زیر کشت زعفران در استان به باردهی رسیده و به صورت میانگین از هر هکتار چهار تا پنج کیلوگرم زعفران برداشت می‌شود.
گیاهان دارویی محصولات مناسبی برای تغییر الگوی کشت
شیرانی با تاکید بر اینکه با مطرح شدن سند توسعه کشت گیاهان دارویی از سال ۱۳۹۵ کشت این گیاهان به صورت جدی در استان آغاز شده است، بیان کرد: مطابق برنامه ششم سالانه باید ۳۰۰ هکتار توسعه گیاهان دارویی در استان داشته باشیم، ولی ما بیش از این مقدار حرکت کرده‌ایم.
وی کاهش بارش‌ها، خشکسالی‌های پی در پی و ضرورت تغییر الگوی کشت را از جمله دلایل حرکت به سمت کشت گیاهان دارویی در استان برشمرد و گفت: گیاهان دارویی در مقایسه با محصولات پُر آب بَر زراعی نیاز آبی کمتر و همچنین درآمد بیشتری دارند.
مدیر امور باغبانی جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری ادامه داد: کشت گیاهی مانند موسیر حالت دیم دارد و در بحث تغییر الگوی کشت نیز این گیاه جایگزین گندم و جو دیم شده است، در نقاطی هم که کشت آبی انجام می‌شد گیاهانی مانند گل‌محمدی یا زعفران کاشته شده است.
شیرانی، با اشاره به اینگه گیاهان دارویی گیاهانی مقاوم و با نیاز آبی پایین هستند، بیان کرد: گیاه زعفران از اواخر اردیبهشت تا اواخر شهریور به خواب می‌رود و به طور عملی در طول تابستان که گیاهان نیاز بیشتری به آب دارند این گیاه نیازی به آب ندارد.
متقاضیان کشت گیاهان دارویی در اولویت پرداخت تسهیلات بانکی
وی با بیان اینکه در هر ۲ تا سه هکتار از سطح زیر کشت گیاهان دارویی یک شغل مستقیم ایجاد می‌شود، تصریح کرد:هم‌اینک بیش از ۵۰۰ اشتغال مستقیم در زمینه گیاهان دارویی در استان وجود دارد.
مدیر امور باغبانی جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری خاطرنشان کرد: این گیاهان به صورت مقطعی شغل‌های زیادی ایجاد می‌کنند، به عنوان مثال هر یک هکتار زعفران به صورت مقطعی و فصلی ۳۰ تا ۴۰ نفر نیرو برای برداشت نیاز دارد.
شیرانی با اشاره به اعطای تسهیلات بانکی تبصره ۱۸ به متقاضیان توسعه و کشت گیاهان دارویی تاکید کرد: اولویت پرداخت این تسهیلات برای متقاضیان احداث گلخانه و کشت گیاهان دارویی است.
ضرورت توجه به صنایع تبدیلی در بحث گیاهان دارویی
از پله‌های کاشت و داشت گیاهان دارویی که بگذریم به سکوی برداشت می‌رسیم، سکویی که نه تنها برای بهبود وضعیت اقتصادی کشاورزان مناسب است، بلکه می‌تواند برای بازرگانان نیز توجیه اقتصادی داشته و همچنین عاملی برای توسعه و حل مشکل بیکاری در استان باشد.
به گفته مدیر امور باغبانی جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری مشکلاتی نیز در بحث گیاهان دارویی وجود دارد، که یکی آن است که استان فقط به بحث تولید پرداخته است.
شیرانی افزود: موضوع صنایع تبدیلی، بازاریابی و فرآوری این گیاهان نیز باید پیش‌بینی شود زیرا در غیر این صورت با مشکل مواجه می‌شویم.
وی با بیان اینکه بیشتر گل‌محمدی تولیدشده در استان برای یزد و کاشان فرستاده می‌شود، ادامه داد: البته چند شرکت در استان فعال هستند که محصولات تولیدی را خریداری و به شرکت‌های داروسازی و دیگر شرکت‌ها می‌فرستند ولی تعداد این شرکت‌ها نیز اندک است.
مدیر امور باغبانی جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری با اشاره به ضرورت موضوع بسته‌بندی و یا بِرنَد کردن برخی از محصولات گیاهان دارویی در استان، تاکید کرد: در این زمینه کمی فاصله وجود دارد، موسیر می‌تواند به عنوان یک برند از استان مطرح شود، بنابراین لازم است این موضوع در دستور کار متولیان قرار گیرد.
شیرانی خاطر نشان کرد: زعفران تولیدشده در استان نیز به صورت فله‌ای خریداری و با برند خراسان صادر می‌شود.
وی تاکید کرد: البته سرمایه‌گذارانی در این زمینه ورود پیدا کرده‌اند و برای بحث مجوزها در حال انجام کارهای اولیه هستند، ولی در هر صورت این موضوع باید به صورت جدی مورد توجه قرار گیرد.
کارشناس گیاهان دارویی جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه ارزش اقتصادی هر کدام از گیاهان دارویی متفاوت است و به همین دلیل نمی‌توان یک میزان مشخص به عنوان ارزش تولید گیاهان دارویی در استان ذکر کرد، اظهار داشت: راه‌اندازی واحدهای تولید اسانس، بسته‌بندی و فرآوری گل محمدی نیاز به سرمایه بالایی دارد و تاکنون نیز سرمایه‌گذار خوبی در این زمینه نداشته‌ایم.
اعظم شیخ ادامه داد: یکسری مجوز از سوی صنایع تبدیلی سازمان صادر شده است، ولی ظرفیت کمی دارند.
وی با اشاره به اینکه سایر گیاهان مانند آویشن و نعناع مساحت کمی دارند و به گونه‌ای نیستند که نیاز به واحد فرآوری داشته باشند، خاطر نشان کرد: هم‌اینک بیشترین معضل استان در بحث گل‌محمدی با ۶۰۰ هکتار، موسیر و زعفران است.
معاون صنایع تبدیلی و تکمیلی جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری نیز در همین رابطه به ایرنا گفت: در بحث گیاهان دارویی هشت کارگاه تولیدی با ظرفیت سالانه ۲ هزار تن داریم، که البته دو واحد از آنها تعطیل و دو واحد نیز نیمه فعال هستند.
طهمورث فتاحی بیان کرد: ۲واحد فعال مستقر در دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد و ناحیه صنعتی ۲ سامان، با فناوری نوین کار می‌کنند و محصولات خوبی در بحث تهیه عرقیات و بسته‌بندی گیاهان دارویی تولید می‌کنند.
وی با بیان اینکه گیاهان دارویی استان در عطاری‌ها نیز به فروش می‌رسد، یادآور شد: برای زعفران نیز فعالیت‌هایی در حد بسته‌بندی‌های قابل استفاده داریم.
مدیرکل گمرک چهارمحال و بختیاری نیز به ایرنا گفت: از سال ۹۵ تاکنون صادرات گیاهان دارویی از استان وجود نداشته است و تنها در سال ۹۷ میزان ۲ هزار و ۱۵۰ کیلوگرم گل سرخ به ارزش پنج هزار و ۶۰ دلار از گمرک استان به خارج کشور صادر شده است.
رضا محمدی،معاون غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد در گفت و گو با ایرنا با بیان اینکه فعالیتی مبنی بر تولید داروهای گیاهی در استان وجود ندارد، اظهار داشت: شرکتی که از گیاهان دارویی، دارو تولید کند در استان وجود ندارد اگر چه تقاضاهایی در این زمینه بوده است ولی تاکنون کسی به صورت جدی و عملی وارد کار نشده است.
سیاوش نظری، رییس اداره بازرگانی خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت چهارمحال و بختیاری نیز با بیان اینکه گیاهان دارویی در سبد صادرات استان نیستند، گفت: احتمالا این محصولات به دیگر استان‌ها مانند کهگیلویه و بویراحمد که کارخانجات بزرگ بسته‌بندی و فرآوری دارند فرستاده می‌شوند.
با توجه به سطحی که توسط اداره کل منابع طبیعی و جهادکشاورزی استان به کشت گیاهان دارویی اختصاص یافته است به نظر می‌رسد میزان تولید این گیاهان بیش از چیزی است که همه آنها به صورت کلی برای عرضه فله‌ای رهسپار عطاری‌ها شوند و یا برای بسته‌بندی به چند کارگاه فعال استان فرستاده شوند.
آنچه در میان همه تلاش‌ها برای توسعه کشت گیاهان دارویی در استان، به حاشیه رفته است بحث توجه بیشتر به صنایع تبدیلی و تلاش برای جذب سرمایه‌گذار به منظور جلوگیری از خام فروشی این محصولات و حتی ورود به بازار بزرگ و پر سود جهانی باشد. مطلبی که استاندار چهارمحال و بختیاری در بازدید خود از طرح‌های کشاورزی شهرستان سامان یادآور شده بود.
اقبال عباسی استاندار چهارمحال و بختیاری ، جلوگیری از خام‌فروشی و تکمیل زنجیره تولید محصولات کشاورزی را یکی از عوامل موثر در افزایش اشتغال، کاهش نرخ بیکاری و رونق اقتصادی استان دانسته و متذکر شده بود که بخش کشاورزی استان باید برنامه‌های عملیاتی و اجرایی در حوزه فرآوری، تکمیل زنجیره تولید و راه‌اندازی صنایع تبدیلی و تکمیلی در محصولات کشاورزی را در دستور کار قرار دهد تا از این روش سبب حفظ ارزش افزوده و درآمد حاصل از محصولات کشاورزی در استان شود.
به گزارش ایرنا، سالانه یک میلیون و ۵۰۰هزار تن انواع محصولات کشاورزی در استان با تلاش ۶۶هزار بهره بردار تولید می‌شود.