به اعتقاد کارشناسان، استرس و فشار روانی جزء جدایی ناپذیر از زندگی افراد است گرچه برخی استرس‌ها جنبه مثبت دارند، اما به هر حال تاثیر خود را بر وضعیت سلامت روانی فرد بر جا می‌گذارند.
مطالعات نشان داده که زایمان و تولد نوزاد نیز یکی از این فشارهای روانی است که به ویژه مادر را تحت تاثیر قرار می‌دهد به طوری که شرایط روانی و عاطفی بیشتر زنان هنگام زایمان و تا مدتی پس از تولد فرزندشان، دستخوش تغییر می‌شود تا جایی که در بهترین شرایط، تحمل سختی‌های زایمان و مسئولیت مهم مراقبت از نوزاد، موضوعی دشوار و توام با چالش می‌شود.
از این رو، تنش‌های عاطفی در اولین روزهای مادر شدن، دور از انتظار نیست؛ اما اگر این تغییرات ادامه داشته باشد، به عنوان افسردگی پس از زایمان شناخته می‌شود و نیازمند توجه بیشتری است.
در این باره مدیر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد دانشگاه علوم پزشکی همدان در گفت و گوی اختصاصی با خبرنگار ایرنا گفت: افسردگی بعد از زایمان باعث می‌شود فرد احساس غمگینی، نا امیدی و پوچی کند همچنین ممکن است در مراقبت و برقراری ارتباط عاطفی با نوزاد خود با مشکل مواجه شود.
دکتر مهتا سنگستانی با بیان اینکه افسردگی بعد از زایمان با احساس غم و اندوه بچه‌دار شدن متفاوت است اضافه کرد: احساس غم و اندوه بچه‌دار شدن در بسیاری از زنان در ۲ هفته اول بعد از زایمان رخ می‌دهد؛ حس غم و اندوه بچه دار شدن ممکن است باعث اختلالات خواب، بدخلقی، گریه و درگیری شدید فکری شود.
وی احتمال داد: این احساس‌ها را مادر همزمان با احساس خوشحالی ناشی از بچه دار شدن داشته باشد اما این احساس غم و اندوه بعد از بچه دار شدن به طور معمول بعد از ۲ هفته بهبود می‌یابد، در حالیکه علائم افسردگی بعد از زایمان ممکن است تا ماه‌ها بعد از زایمان نیز وجود داشته باشد.
مدیر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد دانشگاه علوم پزشکی همدان گفت: به ندرت، ممکن است بعد از زایمان شخص به نوع شدیدی از افسردگی دچار شود که در این شرایط علاوه بر علائم افسردگی دچار توهم یا هذیان شده، اعمال عجیب و غریب انجام دهد، چیزهایی ببیند یا بشنود که واقعیت ندارند که این وضعیت به دلیل خطری که برای مادر و نوزاد وجود دارد یک وضعیت اورژانسی محسوب می‌شود.
دکتر سنگستانی علائم افسردگی را احساس غم و اندوه شدید، پوچی یا ناامیدی، احساس خستگی شدید و رخوت، بی‌علاقگی یا لذت نبردن از فعالیت‌ها و سرگرمی‌های معمول خود، احساس برانگیختگی و خشم، گریه کردن مداوم، دشواری در به خواب رفتن در آغاز شب یا مشکل در بیدار ماندن طی روز، از دست دادن اشتها یا خوردن بیش از حد، احساس شدید گناه، احساس بی‌ارزشی و احساس ناتوانی در کنار آمدن با مسائل و مشکلات دانست.
وی همچنین داشتن افکار منفی در مورد خود، ترس از تنها ماندن با کودکان یا ترس بی‌دلیل و غیرقابل کنترل، حواس‌پرتی و مشکل در تمرکز یا تصمیم‌گیری، کناره‌گیری از دوستان و خانواده، بی‌علاقگی به کودک و ناتوانی در مراقبت از کودک را از دیگر علائم افسردگی عنوان کرد.
مدیر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد دانشگاه علوم پزشکی همدان تاکید کرد: چنانچه مادران از علائم یاد شده پنج مورد یا بیشتر را هر روز و در بیشتر طول روز، به مدت دست کم دو هفتۀ متوالی تجربه کردند ممکن است مبتلا به افسردگی پس از زایمان شده باشند.
دکتر سنگستانی ادامه داد: این علائم گاهی در یک یا ۲ روز پس از زایمان و گاهی بعد از اتمام احساس غم و اندوه ناشی از بچه‌دار شدن که ۲ هفته به طول می‌انجامد، بروز می‌کند.
دکتر سنگستانی: فسردگی پس از زایمان ناشی از عوامل هورمونی، زیست‌محیطی، عاطفی و ژنتیکی است که برخی از آنها از کنترل فرد خارج هستند.
وی درباره دیگر علل افسردگی بعد از زایمان بیان کرد: افسردگی پس از زایمان ناشی از عوامل هورمونی، زیست‌محیطی، عاطفی و ژنتیکی است که برخی از آنها از کنترل فرد خارج هستند. این اختلال به علت تغییر در سطوح هورمون‌ها بعد از بارداری به وجود می‌آید و حتی ممکن است بعد از سقط جنین و مرده‌زایی نیز بروز کند.
مدیر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد دانشگاه علوم پزشکی همدان افزود: خستگی جسمی پس از زایمان، تلاش برای تطبیق عاطفی با مادر شدن و محرومیت از خواب و بی‌خوابی‌های مداوم نیز می‌تواند عامل تشدید کننده یا ایجاد کننده افسردگی باشد.
دکتر سنگستانی ادامه داد: برخی مادران نگرانند که جذابیت خود را از دست داده باشند یا احساس می‌کنند دیگر توانایی کنترل زندگی را ندارند بنابراین هر یک از این مشکلات می‌تواند به بروز افسردگی پس از زایمان منجر شود.
وی اضافه کرد: اگرچه همه افراد پس از زایمان ممکن است در معرض درگیری با این اختلال باشند ولی در مواردی نظیر سابقه قبلی افسردگی و یا افسردگی پس از زایمان، حمایت ضعیف همسر، خانواده و نزدیکان، بیماری نوزاد، استرس زیاد در زندگی شخصی، خانوادگی یا اجتماعی، سابقه خانوادگی اختلالات خلقی احتمال بیشتری برای ابتلا به افسردگی بعد از زایمان وجود دارد.
مدیر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد دانشگاه علوم پزشکی همدان همچنین درباره تاثیر افسردگی بعد از زایمان مادر بر اعضای خانواده گفت: این افسردگی می‌تواند باعث ایجاد تنش و استرس برای همه افراد نزدیک به یک نوزاد جدید شود.
سنگستانی توضیح داد: افسردگی مادر خطر افسردگی در پدر را نیز افزایش می‌دهد همچنین کودکان این مادران دچار مشکلات عاطفی و رفتاری مانند خوردن و خوابید، گریه بیش از حد و تاخیر در تکامل گفتاری می‌شوند.
وی درباره چگونگی پیشگیری و درمان افسردگی بعد از زایمان گفت: فرد باید بداند افسردگی یک بیماری و ممکن است هر کسی به آن دچار شود بنابراین باید در مورد غم، اندوه و سایر علائم خود با همسر یا مراقب سلامت و پزشک خود گفت و گو کند.
مدیر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد دانشگاه علوم پزشکی همدان ادامه داد: همچنین مادران باید بدانند که ابتلا به افسردگی به این معنی نیست که وی مادر بدی است و توانایی مراقبت از کودک خود را ندارد.
دکتر سنگستانی: مصرف داروهای ضدافسردگی در حین شیردهی بی‌خطر است هرچند داروها از طریق شیر مادر به نوزاد منتقل می‌شود، اما سطح خونی آنها بسیار پایین است.
دکتر سنگستانی برای پیشگیری و درمان افسردگی، رعایت رژیم غذایی مناسب و سالم، استفاده از میان وعده‌های سبک در طول روز، مصرف مکمل غذایی با نظر پزشک، ورزش منظم روزانه، خواب و استراحت کافی، تغذیه نوزاد با شیرمادر، حمایت همسر و اطرافیان، ملاقات با دوستان و اطرافیان، خودداری از خود درمانی و مصرف خودسرانه دارو، مصرف نکردن کافئین، دریافت مشاوره و درمان دارویی را توصیه کرد.
وی افزود: مصرف داروهای ضدافسردگی در حین شیردهی بی‌خطر است هرچند داروها از طریق شیر مادر به نوزاد منتقل می‌شود، اما سطح خونی آنها بسیار پایین است.
مدیر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد دانشگاه علوم پزشکی همدان اضافه کرد: مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین، ایمن‌ترین گزینه هستند و اغلب برای زنان شیرده مبتلا به افسردگی تجویز می‌شود. در عین حال سایر داروهای ضدافسردگی که می‌توان در دوران شیردهی مصرف کرد شامل مهارکننده‌های بازجذب نوراپی‌نفرین و بیشتر داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای است که طبق نظر پزشک تجویز می‌شود.
سنگستانی ادامه داد: بر اساس برخی پژوهش‌ها، نوزادان مادرانی که داروهای ضدافسردگی مصرف کرده‌اند و با شیر مادر تغذیه شده‌اند، ممکن است کمی بیشتر تحریک‌پذیر باشند یا در تغذیه یا خواب دچار مشکلاتی شوند. باید به خاطر داشت مادر لازم است مصرف داروی خود را ادامه دهد، مگر این که پزشک دستور قطع آنها را بدهد.
تاثیر شیردهی بر افسردگی بعد از زایمان
مدیر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد دانشگاه علوم پزشکی همدان گفت: شیر دادن به نوزاد، مراقبت از او و تماس پوستی بین مادر و نوزاد حین شیر دادن، از افسردگی پس از زایمان جلوگیری می‌کند به طوریکه مادرانی که شیر کافی ندارند و ناگهان نوزاد را از شیر می‌گیرند نیز در معرض تغییرات روانی ناگهانی و افسردگی قرار دارند.
وی با بیان اینکه شیر دادن به نوزاد از راه‌های مختلفی باعث کاهش افسردگی مادر می‌شود افزود: ایجاد پیوند عمیق مادرانه حین شیر دادن، یکی از این راه‌ها است؛ مطالعات زیادی تأثیر شیردهی را بر روی شکل‌گیری پیوند مادرانه تأیید می‌کنند و مادری که به نوزاد خود شیر می‌دهد رابطه عمیق‌تری با فرزند خود برقرار می‌کند و مسئولیت‌پذیری بیشتری دارد.
دکتر سنگستانی ادامه داد: شیردهی و پاسخ به گریه شیرخوار در مادران شیرده باعث آزاد شدن هورمون «اکسی توسین» می‌شود که این هورمون با ایجاد مهر مادرانه مرتبط است و همچنین باعث احساس ضعف و آرامش می‌شود.
وی اضافه کرد: یکی دیگر از اثرات مفید شیردهی، تولید «دوپامین» در مغز است که آن هم باعث نشاط و آرامش شده، خواب آرامتری را به دنبال دارد؛ همچنین شیردهی به کاهش وزن مادر و برگشت وضعیت بدنی او به شرایط پیش از بارداری کمک و مادر تصویر بدنی بهتری از خود پیدا می‌کند.
دکتر سنگستانی بیان کرد: باید به خاطر داشته باشیم اگر افسردگی بعد از زایمان درمان نشود، ممکن است ماه‌ها طول بکشد و گاهی به اختلال افسردگی مزمن تبدیل شود.