توسعه پایدار با مجموعه‌ای از شاخص‌های اجتماعی و اقتصادی سنجیده می‌شود که از مهمترین آن شاخص‌ها شاخص وضعیت غذا و تغذیه جامعه است. در تمامی تعریف‌های توسعه پایدار امنیت غذایی یکی از ابعاد عمده آن را تشکیل می‌دهد. به این ترتیب تامین امنیت غذایی در برنامه‌ریزی توسعه پایدار از مهمترین اهداف و ضرورتها به شمار می‌رود. باید توجه داشت که امنیت غذایی مفهومی چند بخشی و چند رشته‌ای و البته دارای ابعاد مختلف است به این معنا که امنیت غذایی از یک سو شاخصی کلی برای سنجش توسعه پایدار و از سوی دیگر شاخصی مهم برای سنجش داده‌هایی در زمینه فقر، تغذیه، اشتغال، تولید کشاورزی و مواد غذایی، خوداتکایی، مصرف و صادرات محسوب می‌شود.
غذا و تغذیه یکی از ابعاد اساسی زندگی، سلامت و همچنین رفاه جامعه است. امنیت غذایی از معیارهای توسعه انسانی بوده و دستیابی به آن از اهداف اصلی هر کشور به شمار می‌رود. موجود بودن و عرضه غذای سالم و کیفی، سهولت دسترسی و قدرت خرید از ارکان امنیت غذایی است.
سرعت رو به رشد جمعیت دنیا که از آن به انفجار جمعیت یاد می‌شود نشان از ضرورت توجه به موضوع تامین و تولید غذا و در نهایت توجه به فاکتور و شاخصه حیاتی امنیت غذایی دارد که در این میان فرآورده‌ها و محصولات دامی از حساسیت و اهمیت بالایی برخوردارند که دلیل آن نقش این محصولات در تامین و تضمین سلامت انسانها و در نهایت برخورداری کشورها از نیروی کار سالم است.
به گفته کارشناسان و صاحبنظران اگر مصرف فرآورده‌های دامی توسط هر فرد بدون تغییر بماند احتیاجات برای تولیدات دامی طی سالهای آینده دو برابر خواهد شد و نظر به این که در حال حاضر در اکثر کشورها مردم با سوء تغذیه مواجه هستند بیشتر این سوء تغذیه به علت کمبود مواد پروتئینی با کیفیت بالا مثل گوشت، شیر و تخم‌مرغ است.
در این میان در کشورهای در حال توسعه که مشکلات تغذیه‌ای بیشتر و نرخ رشد جمعیت بالاتری دارند باید تولیدات دامی نسبت افزایشی بیش از ۴۰۰ درصدی داشته باشد تا مردم بتوانند روزانه به دو هزار و ۴۵۰ کالری انرژی و ۲۱ گرم پروتئین حیوانی دسترسی داشته باشند.
در این میان کشور ایران دارای ظرفیتهای فراوانی از نظر وجود دام و طیور است که خود ظرفیت تولیدی بالایی را در بخش محصولات دام و طیور به ارمغان می‌آورد و استان خراسان رضوی با جمعیت دامی ۱۴.۶ میلیون واحد سالانه بیش از یک میلیون و ۴۰۰ هزار تن محصول در حوزه دام و طیور تولید می‌کند که از این حیث در کشور برتر و دارنده رتبه‌های متعدد در زیر مجموعه‌های این بخش تولید و تامین غذایی است.
خراسان رضوی سربلند در تولیدات دامی
معاون بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان این که این استان در حوزه تولیدات و فراورده های دام و طیور جزء استانهای برتر کشور است گفت: سالانه بیش از یک میلیون و ۱۴۰ هزار تن شیر در این استان تولید می‌شود.
مجید جعفری با بیان این که این استان با تولید حدود ۸۳ هزار تن گوشت قرمز رتبه نخست کشور را در این زمینه دارد افزود: این استان در حوزه تولید گوشت مرغ با ۱۸۳ هزار تن تولید، رتبه پنجم کشور و در حوزه تولید تخم مرغ با ۱۴۵ هزار و ۷۰۰ تن تولید رتبه دوم کشور را دارد.
وی ادامه داد: در تولید پیله‌تر ابریشم نیز خراسان رضوی با تولید ۳۳۵ تن پیله تر رتبه دوم کشور بعد از استان گیلان را دارد.
معاون بهبود تولیدات دامی خراسان رضوی با اشاره به اهمیت خوراک دام در زمینه تولید گفت: این استان در این رابطه نیز با تولید یک میلیون و ۴۰۰ هزار تن خوراک دام در سال گذشته، رتبه نخست تولید در این بخش را از آن خود کرد.
جعفری افزود: هم اکنون خراسان رضوی با برخورداری از یک میلیون و ۴۰۰ هزار تن تولیدات دامی در کشور رتبه نخست کشور را داراست و نقش تعیین‌کننده‌ای در کشور دارد.
وی با اشاره به این که از مجموع ۱۴.۶ میلیون واحد دامی این استان بیش از ۶ میلیون و ۴۰۰ هزار راس دام سبک است ادامه داد: بیش از ۹۰ هزار نفر در استان خراسان رضوی فقط در بخش پرورش و تولیدات دام سبک استان اشتغال دارند.
معاون بهبود تولیدات دامی خراسان رضوی گفت: علاوه بر این هم اکنون ۱۲ درصد تولید گوشت قرمز کشور در خراسان رضوی تولید می‌شود که پیش‌بینی می‌شود با اجرای طرح توسعه پرورش و اصلاح نژاد با تغذیه علمی، این میزان تا دو برابر افزایش پیدا کند.
جعفری با اشاره به توسعه فرهنگ و پرورش دام سبک با تغذیه علمی بدون وابستگی به مراتع گفت: خراسان رضوی به لحاظ تعداد دام و تولید گوشت مقام اول را در کشور دارد ولی خشکسالی‌های این ۱۸ سال اخیر، به دامداری سبک این استان صدمه زده است که امیدواریم با علمی کردن پرورش دام سبک بتوانیم بر مشکلات و آسیب‌های ناشی از خشکسالی غلبه کنیم.
وی اضافه کرد: بخش کشاورزی سه زیر بخش زراعی، باغی و دامی دارد که زیر بخش دام و طیور در زمینه تولید از مزیت نسبی برخوردار است به طوری که اگر تولیدکنندگان ما در حوزه دام و طیور علم روز و دانش بومی را تلفیق کنند و به کار گیرند به طور قطع هزینه تولیدشان کاهش می یابد و درآمد بیشتری نصیبشان می شود.
او ادامه داد: با این کار قیمت تمام شده را کاهش می‌دهند که رضایتمندی مصرف‌کننده را به دنبال دارد به همین خاطر اولین چیزی که سرلوحه اقدامات ماست آموزش و توانمندسازی ترویج انتقال یافته‌های تحقیقاتی به واحدهای تولیدی و مزارع است.
پلاک‌گذاری ۱۴.۵ درصد دامهای خراسان رضوی
معاون مدیریت امور دام سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان این که تاکنون در قالب "طرح ملی پلاک‌گذاری دامها" ۱۴.۵ درصد از کل جمعیت دامی سبک و سنگین این استان پلاک‌دار و هویت‌بخشی شده‌اند افزود:کل جمعیت دامی موجود در خراسان رضوی هفت میلیون و ۵۹۵ هزار و ۶۷۰ راس است.
رضا اشکانی‌فر افزود: هفت میلیون و ۲۷۷ هزار و ۵۱ راس از این جمعیت را دامهای سبک و بقیه را دامهای سنگین تشکیل می‌دهند.
وی با اشاره به این که اجرای طرح ملی پلاک‌گذاری دام پیرو مصوبه هیات دولت جمهوری اسلامی ایران از اسفند ماه پارسال در کشور آغاز شده است ادامه داد: تاکنون در این چارچوب یک میلیون و ۹۵ هزار و ۱۰۹ راس دام سبک و سنگین زنده در خراسان رضوی مشمول اجرای این طرح و نصب پلاک شده‌اند.
معاون مدیریت امور دام سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: ۱۲۳ هزار و ۷۸۸ راس دام از مجموع دامهای پلاک‌گذاری و هویت‌بخشی شده در این استان را دامهای سنگین تشکیل می‌دهند.
اشکانی فر افزود: این تعداد دام سنگین پلاک‌گذاری در خراسان رضوی شامل ۱۲۳ هزار و ۳۵۹ راس گاو، ۴۱۹ نفر شتر و ۱۰ راس گاومیش است.
وی شمار دامهای سبک پلاک‌گذاری شده در این استان را ۹۷۱ هزار و ۳۲۱ راس اعلام و بیان کرد: این تعداد شامل ۹۱۵ هزار و ۲۲۳ راس گوسفند و ۵۶ هزار و ۹۸ راس بز است.
معاون مدیریت امور دام سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت:این استان تاکنون در اجرای طرح ملی پلاک‌گذاری دام در کشور جزء سه استان پیشرو قرار دارد.
اشکانی فر با اشاره به این که این طرح از اسفند ماه پارسال در سطح همه استانهای کشور اجرایی شده است افزود:هدف طرح ملی پلاک‌گذاری دام جلوگیری از سرقت و قاچاق، دستیابی به آمار واقعی دام، استقرار صحیح و کارآمدی بیشتر نظام بهداشتی دام، تسهیل در پردازش توزیع نهاده‌های دامی و کنترل بازار عرضه و تقاضا اعلام شده است.
عشایر خراسان بی‌نظیر در تولید گوشت
مدیرکل امور عشایر خراسان رضوی با بیان این که سالانه ۱۲ هزار تن گوشت قرمز توسط جمعیت عشایر کوچ‌رو، نیمه کوچ‌رو و رمه‌دار فعال در نقاط مختلف این استان تولید و روانه بازار مصرف مواد پروتئینی می‌شود گفت:این حجم گوشت قرمز معادل ۶ درصد از کل میزان تولید این ماده پروتئینی در کشور توسط عشایر است.
محمد نبوی‌فرد افزود: عشایر ایران سالانه ۲۰۰ هزار تن گوشت قرمز را معادل ۲۵ درصد حجم مصرف کشور تولید و روانه بازار مصرف مواد پروتئینی می‌کنند که ۱۲ هزار تن آن سهم عشایر خراسان رضوی است.
وی ادامه داد: بر این اساس و مطابق آمار منتشره از سوی مرکز آمار ایران هر یک نفر از جمعیت عشایر کشور گوشت مورد نیاز و مصرف ۱۶ نفر از جمعیت ایران را تولید می‌کند.
مدیرکل امور عشایر خراسان رضوی گفت: این حجم از فعالیت تولیدی عشایر و خدمت قابل توجه آنها در حوزه تولید گوشت قرمز مورد نیاز کشور در حالی است که عشایر تنها ۱.۵ درصد از کل جمعیت حدود ۸۳ میلیون نفری ایران را تشکیل می‌دهند.
نبوی‌فرد افزود: ۱۲ هزار تن گوشت قرمز تولیدی عشایر در خراسان رضوی از محل پرورش یک میلیون واحد دامی که در اختیار عشایر این استان است تولید می‌شود.
وی جمعیت عشایر خراسان رضوی را نیز معادل دو درصد از کل جمعیت یک میلیون و ۷۳۳ هزار نفری روستاییان این استان ذکر و بیان کرد: خراسان رضوی ۳۵ هزار نفر جمعیت عشایری در قالب هفت هزار خانوار دارد.
مدیرکل امور عشایر خراسان رضوی گفت: عشایر این استان با وجود خدمات چشمگیرشان در حوزه پرورش دام سبک و تولید گوشت تنها ۵۶ صدم درصد از کل جمعیت ۶ میلیون و ۴۰۰ هزار نفری خراسان رضوی را تشکیل می‌دهند.
نبوی فرد افزود: ۳۵ هزار نفر جمعیت در قالب هفت هزار خانوار عشایری خراسان رضوی و ۳۵ طایفه کوچ‌رو در حال فعالیت و کار هستند اما یک میلیون راس دام آنها معادل ۱۵ درصد از کل دامهای استان است.
وی اضافه کرد: عشایر خراسان رضوی با تولید سالانه ۱۲ هزار تن گوشت قرمز، ۱۷ هزار تن فراورده دامی شامل شیر، روغن، پشم، کرک و کود حیوانی و ۴۱ هزار و ۸۰۰ مترمربع صنایع دستی شامل گلیم، قالیچه، فرش و تابلو فرش نقش به سزایی در اقتصاد خراسان رضوی ایفا می‌کنند.
رتبه نخست کشور در تولید نهاده‌های دامی
معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: به هیچ وجه جایی برای نگرانی در خصوص تامین نهاده دام و طیور وجود ندارد و تامین و تولید نهاده در حال حاضر با مشکلی رو به رو نیست.
جعفری افزود: در بخش مرغداری و دامداری تمام نیاز در بازار آزاد و دولتی به صورت مشترک تامین می‌شود.
وی ادامه داد: برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری در استان خراسان رضوی به گونه‌ای است که هیچ یک از واحدهای دام و طیور به هیچ وجه دچار کمبود دان نشوند.
معاون جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: تا کنون موردی از تلف شدن، فروش دام یا ابتلا به بیماری ناشی از کمبود نهاده و دان مورد نیاز دامداران و مرغداران در استان گزارش نشده است.
جعفری با بیان این که پارسال در مجموع یک میلیون و ۴۰۰ هزار تن نهاده دامی در استان خراسان رضوی تولید شده است افزود: این میزان تولید نهاده دامی مقام نخست کشور در این بخش را به نام خراسان رضوی ثبت کرد.
وی با اشاره به افزایش بیش از ۷۰ درصدی توزیع نهاده‌های دامی در این استان طی سال گذشته ادامه داد: پارسال حدود ۲۰۰ هزار تن انواع نهاده دامی بین دامداران این استان توزیع شد در حالی که این رقم در سال قبل از آن ۱۱۹ هزار تن بود.
وی اضافه کرد: توزیع نهاده دامی بین دامداران به منظور ایجاد تعادل در بازار و حمایت از دامداران استان صورت می‌گیرد و این نهاده‌ها شامل جو، ذرت، کنجاله سویای وارداتی و تولید داخل است.
پیشرو در فعالیت کارخانه خوراک دام
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در این زمینه با اشاره به اهمیت تولیدات دامی و ضرورت تامین و تولید نهاده‌ها و خوراک دام گفت: هم اکنون ۷۸ واحد صنعتی خوراک دام و طیور در این استان دارای پروانه بهره‌برداری و فعال هستند.
محمدرضا اورانی افزود: ظرفیت تولید این واحدها سه هزار و ۵۳۹ تن شامل دو هزار و ۲۸۹ تن خوراک دام و ۶۵۰ هزار تن دان برای خوراک طیور است.
وی با اشاره به این که در سال گذشته ۹۲۰ هزار تن کنستانتره و خوراک دام و ۲۵۰ هزار تن دان برای خوراک طیور در استان تولید شده است ادامه داد: میزان سرمایه‌گذاری در این بخش هزار و ۷۶۹ میلیارد ریال است که برای سه هزار و ۵۰۰ نفر ایجاد اشتغال مستقیم کرده است.
رییس جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: گردش سرمایه این بخش در هر ماه هفت هزار و ۳۷۲ میلیارد ریال است.
اورانی با اشاره به این که این استان در زمینه تولیدات دامی جزء استانهای مطرح و برتر کشور است و خوراک دام و نهاده های دامی نقش موثری در این زمینه دارند افزود: ظرفیت ذخیره‌سازی واحدهای تولید به میزان یک ماه تولید خوراک دام و طیور معادل ۳۰۰ هزار تن در واحدها طراحی شده است.
وی ادامه داد: علاوه بر تولید نهاده در استان در زمینه تامین و واردات نهاده نیز تلاشهای فراوانی انجام می‌شود تا علاوه بر ذخیره‌سازی، توان تامین نیاز روزانه نهاده برای واحدهای دام و طیور را هم داشته باشیم.
رییس جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: در این استان ۱۵ میلیون و ۸۷۰ هزار و ۹۸۴ واحد دامی با اشتغال ۲۲۰ هزار و ۴۱۹ نفر وجود دارد و ارزش تولیدات دامی استان ۱۲۷ هزار و ۱۳۴ میلیارد ریال است.
اورانی افزود: نیاز خراسان رضوی به دان طیور ۹۴۷ هزار و ۲۳۲ تن، علوفه دستی ۲ میلیون و ۱۴۳ هزار و ۸۷۷ تن، علوفه مراتع یک میلیون و ۱۷۹ هزار و ۳۷۲ تن، خوراک دام چهار میلیون و ۸۸۸ هزار و ۶۱۰ تن، خوراک طیور ۹۴۷ هزار و ۲۳۲ تن و کنسانتره دامی یک میلیون و ۵۹۵ هزار و ۸۰ تن در سال است.
وی ادامه داد: نیاز وارداتی خوراک دام و طیور خراسان رضوی به صورت روزانه پنج هزار و ۲۰۳ تن است و سالانه یک میلیون و ۸۹۹ هزار و ۱۱۱ تن خوراک وارد استان می‌شود.
کنسانتره و افزایش بهره‌وری دام
معاون هماهنگی امور اقتصادی استانداری خراسان رضوی نیز چندی پیش در نشست کارگروه تنظیم بازار خراسان رضوی اظهارداشت: به منظور افزایش بهره‌وری در استفاده از نهاده‌های دامی و مدیریت قیمت آن در بازار، شیوه جدیدی با عنوان تولید کنسانتره نهاده دامی در این استان اتخاذ شده است.
علی رسولیان افزود: این طرح که از سوی سازمان جهاد کشاورزی تدوین شده، کمبود نهاده برای تولیدکنندگان را کاهش داده و به عرضه مطلوب آن و حذف دلال‌ها از این بازار کمک می‌کند.
وی ادامه داد: طرح تولید کنسانتره نهاده دامی پس از تایید ستاد تدبیر خراسان رضوی به اجرا گذاشته خواهد شد.
معاون هماهنگی امور اقتصادی استانداری خراسان رضوی گفت: به منظور افزایش نظارت بر روند توزیع نهاده دامی و بهره‌وری در استفاده از آن، طرح تولید کنسانتره نهاده در قالب انعقاد قرارداد بین تشکل‌ها و کارخانه‌های خوراک دام تدوین و به صورت آزمایشی اجرا شده است.
رسولیان افزود: در این طرح قراردادی بین تشکل و کارخانه مربوطه با هماهنگی کمیته کنترل کمی و کیفی خوراک دام در هر شهرستان منعقد می‌شود و اتحادیه‌های مباشر نهاده را برای کارخانه خریداری می‌کنند و آن را از طریق سامانه بازارگاه نهاده‌های کشاورزی در اختیار آنان قرار می‌دهند.
وی ادامه داد: کارخانه با فرمولی که شامل اختلاط چهار نهاده سبوس، جو، سویا و ذرت و تولید کنسانتره از آن است و از سوی سازمان جهاد کشاورزی در اختیارش گذاشته می‌شود کنسانتره‌ای از نهاده‌های دامی تولید کرده و به عنوان خوراک دام عرضه می‌کند.
معاون هماهنگی امور اقتصادی استانداری خراسان رضوی گفت: تاکنون فقط سبوس به کارخانه‌های خوراک دام تحویل می‌شد و کارخانه ها قادر به تولید کنسانتره نبودند اما اکنون هر چهار نهاده لازم برای تولید کنسانتره در اختیار کارخانه گذاشته می‌شود.
اورانی افزود: قیمت هر نهاده مشخص و نرخ نهایی کنسانتره به تصویب کمیته کنترل کیفی و کمی نهاده جهاد کشاورزی هر شهرستان می‌رسد و در نهایت کنسانتره با قیمت مصوب از کارخانه تحویل دامدار می شود.
وی ادامه داد: در دنیای توسعه یافته امروز، نهاده دامی دیگر به صورت خام تحویل دامدار یا مرغدار نمی‌شود چرا که تولید کنسانتره از نهاده ضمن افزایش بهره‌وری در استفاده از آن، قیمت را کاهش داده و از ورود تولیدکننده به بازار دلالی جلوگیری می‌کند.