موقعیت جغرافیایی و ژئوپولیتیکی کشور ایران و قرار گرفتن آن در عرصه‌های جنوب غربی آسیا و منطقه خاورمیانه سبب شده است تا از دیرباز در عرصه‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جهانی از اهمیت خاصی برخوردار باشد چون این سرزمین در طول قرون متمادی محل عبور و پل ارتباطی بین شرق و غرب به حساب می‌آمده است.
وجود شریان‌های ارتباطی راه ابریشم، راه مروارید و راه‌های هند و سند که از ایران قدیم عبور می‌کردند، نمایانگر این جایگاه گذرگاهی و ترانزیتی است همچنین ایران نقش مهم ارتباطی بین کشورهای واقع در مرزهای شمالی با آب‌های آزاد ایفا می‌کند.
در همین چارچوب، کردستان به دلیل شرایط توپوگرافی و طبیعی و موقعیت ویژه در معادلات و تعاملات ژئوپولیتیکی، تاکنون از ایجاد ارتباط بهینه زمینی (ریلی و جاده‌ای) با مناطق درونی کشور و سرزمین‌های آن سوی مرز و بهره‌مندی از زیرساخت های مناسب و متناسب بهره چندانی نبرده و این شرایط به گونه‌ای نبوده که در جایگاه شایسته و مناسب ترانزیتی و اقتصادی به ایفای نقش بپردازد.
مقتضیات طبیعی، سیاسی و جغرافیایی شکل‌گیری و گسترش ارتباطات زمینی را به گونه‌ای سامان داده است که شاهراه‌ها و کریدورهای با موقعیت‌های استراتژیک از زمان‌های گذشته از شمال و جنوب و شرق کردستان عبور و تجهیز شده‌اند.
در دوران کنونی برنامه‌ریزی برای تجهیز و توسعه محور غرب که کردستان در کمرکش آن قرار دارد، ایجاد ارتباطات ریلی در امتداد همین محور اتصال استان از طریق همدان به شبکه ریلی کشور می‌تواند به رشد و بالندگی اقتصادی - اجتماعی و ارزش افزوده ناشی از تکاپوهای ترانزیتی، دادوستد، تجارت و اشتغال برآمده از آن در استان را ارتقا دهد.
در دوران کنونی برنامه‌ریزی برای تجهیز و توسعه محور غرب که کردستان در کمرکش آن قرار دارد، ایجاد ارتباطات ریلی در امتداد همین محور اتصال استان از طریق همدان به شبکه ریلی کشور می‌تواند به رشد و بالندگی اقتصادی - اجتماعی و ارزش افزوده ناشی از تکاپوهای ترانزیتی، دادوستد، تجارت و اشتغال برآمده از آن در استان را ارتقا دهد.
سازمان مدیریت و برنامه ریزی کردستان در فصل اول تحلیل وضعیت شبکه حمل و نقل آورده است: با سامان یابی موقعیت جدید در ارتباط با شمال عراق و وجود قطب‌های بازرگانی و توسعه مانند سلیمانیه، اربیل و مناطق نفت خیزی همچون کرکوک، نمی‌توان از تحولات فعلی و آتی و ایجاد فرصتی تاریخی برای توسعه اقتصادی و زیرساختی و تجهیز، ترمیم و تقویت ارتباطی نقاط مرزی مانند باشماق در شهرستان مریوان چشم‌پوشی یا تعلل کرد.
تجهیز، تقویت و اتصال راه‌های شریانی و متصل به نقاط مرزی استان به شبکه و کریدورها و بزرگراه‌های فراملی و آسیایی می‌تواند به عنوان راهبردی سرنوشت‌ساز مورد بررسی و اجرا قرار گیرد.
نگرشی به کریدورهای عبوری از کشور اهمیت این موقعیت جغرافیایی را هویدا می‌سازد که در این زمینه احداث و اتمام بزرگراه و خط آهن همدان - سنندج - باشماق، بستر لازم برای اتصال به کریدور شرقی - غربی و بزرگراه شماره ۲ قاره آسیا را فراهم می‌کند.
پروژه راه آهن تهران - همدان - سنندج یک خطه و به طول کلی ۴۱۸ کیلومتر با سرعت طرح ۱۶۰ کیلومتر بر ساعت با عرض مسیر ۶ متری در سال ۸۴ مطالعات آن انجام و عملیات اجرایی آن در هشت قطعه از سال ۸۵ شروع شد.
طول مسیر راه آهن تهران - همدان ۲۶۸ کیلومتر است بود که نوروز ۹۶ به بهره‌برداری رسید اما ادامه مسیر (همدان - سنندج) ۱۵۰ کیلومتر است که عملیات زیرسازی قطعه یک و دو آن در حال اجراست اما عملیات زیرسازی قطعه سه به اتمام رسیده و در حال اجرای عملیات روسازی است.
این ۱۵۰ کیلومتر در حوزه مدیریت ۲ استان همدان و کردستان قرار دارد که حدود ۹۰ کیلومتر آن هم اکنون از سوی مسوولان استان کردستان پیگیری می‌شود که پیشرفت فیزیکی این قسمت شامل ۷۲ درصد در بخش زیرسازی و ۳۵ درصد در بخش ساختمان و ابنیه‌ها است.
هزینه ۹۰۰ میلیارد تومان اعتبار برای تکمیل راه‌آهن سنندج - همدان
رییس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کردستان به خبرنگار ایرنا گفت: راه آهن همدان ـ سنندج در قالب طرح تهران سنندج به طول ۴۲۰ کیلومتر است که قسمت مربوط به استان کردستان پس از اتصال همدان به شبکه ریلی کشور شدت گرفته و از سال ۹۶ تا کنون ۹۰۰ میلیارد تومان اعتبار گرفته است.
بهرام نصراللهی‌زاده افزود: در قانون بودجه سال ۹۶ و ۹۷ بخشی از اعتبارات این طرح تامین شد اما از سال ۹۸ عملیات اجرایی آن فعال تر شد و در بودجه ۲ سال گذشته ۷۴۰ میلیارد تومان برای آن اعتبار ابلاغ شد.
راه آهن همدان ـ سنندج در قالب طرح تهران سنندج به طول ۴۲۰ کیلومتر است که قسمت مربوط به استان کردستان پس از اتصال همدان به شبکه ریلی کشور شدت گرفته و از سال ۹۶ تا کنون ۹۰۰ میلیارد تومان اعتبار گرفته است.
وی اظهار داشت: این اعتبارات با پیگیری و نگاه ویژه رییس جمهوری و ریاست سازمان برنامه و بودجه کشور تخصیص یافته که سهم سال ۹۸ حدود ۳۹۰ میلیارد تومان و سال ۹۹ نیز ۳۵۰ میلیارد تومان است.
وی با بیان اینکه امسال عملیات اجرایی احداث ایستگاه سنندج راه آهن همدان سنندج آغاز شده است، یادآور شد: در طول ۱۵۰ کیلومتر این مسیر ایستگاه‌های متعددی احداث خواهد شد که مطالعه برخی اتمام و برخی نیز در دست افدام است.
نصرالهی زاده گفت: باشماق دومین مرز تزانزیتی کشور است که شبکه ریلی بیشترین نقش را در تزانزیت آن دارد و از گزینه های جدی مورد مطالعه است که اقلیم کردستان را به بندر لازقیه در سوریه متصل می‌کند و به نفع کشورمان است که کریدور اقتصادی بین المللی را ایجاد کند.
رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی کردستان تاکید کرد: تسهیل در حمل و نقل مسافر و کالا و از همه مهمتر اتصال به شبکه ریلی کشور و تردد مقرون به صرفه برای شهروندان کردستانی از مهمترین اهداف این پروژه است.
زیرسازی راه آهن همدان سنندج ۶۵ درصد پیشرفت فیزیکی دارد
معاون عمرانی استاندار کردستان در بازدید از این طرح اظهار داشت: این طرح از سال ۸۲ تعریف شد و طول آن ۱۵۱ کیلومتر است که ۶۰ کیلومتر آن در استان همدان و مابقی در کردستان بوده و هدف از اجرای آن اتصال سنندج به شبکه سراسری راه‌آهن، تامین رفاه حال مسافران، کاهش تصادفات جاده‌ای و توسعه گردشگری در منطقه است.
شهرام ملکی با بیان اینکه این خط آهن شامل هفت ایستگاه، ۲۰ دهنه پل، ۲۹ تقاطع تعریف شده با ۶۴۰ متر طول است، یادآور شد: راه‌آهن همدان - سنندج، شامل سه قطعه بوده که قطعه اول ۶۵ کیلومتر طول و ۷۱ درصد پیشرفت، قطعه دوم ۵۶ کیلومتر طول و ۴۱ درصد پیشرفت و قطعه سوم نیز ۳۰ کیلومتر با ۱۰۰ درصد پیشرفت است، ضمن اینکه زیرسازی این طرح در مجموع ۶۵ درصد پیشرفت دارد.
وی اظهار داشت: ۳۵۰ میلیارد تومان اعتبار تخصیص یافته به پروژه راه‌آهن در سال شامل ۲۴۹ میلیارد تومان نقدی و ۱۰۰ میلیارد تومان از استاد خزانه است و مشکلی از لحاظ اعتبارات نقدی نداریم.
طول مسیر راه آهن تهران - همدان ۲۶۸ کیلومتر است بوده که نوروز ۹۶ به بهره‌برداری رسیده و اما ادامه مسیر (همدان - سنندج) ۱۵۰ کیلومتر است که عملیات زیرسازی قطعه یک و دو آن در حال اجراست اما عملیات زیرسازی قطعه سه به اتمام رسیده و در حال اجرای عملیات روسازی است.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار کردستان افزود: برای پیشرفت در اجرای این پروژه، کار ریلگذاری از سمت ایستگاه سنندج به صورت دستی آغاز شده و تاکنون ۱۱ کیلومتر آن انجام شده است، ضمن اینکه عرصه ایستگاه تشکیلاتی سنندج ۵۲ هکتار وسعت دارد.
ملکی به انجام مطالعات برای اجرای قطعه چهارم این پروژه اشاره و اضافه کرد: قرار است در قالب قطعه چهارم، راه‌آهن تا ورودی شهر سنندج نیز ادامه یابد و برای انجام آن جانمایی ایستگاه سنندج نیز مصوب شده است.
وی با بیان اینکه اتصال راه‌آهن همدان - سنندج به مرز باشماق نیز در حال بررسی است، تاکید کرد: این طرح به وزارت راه و شهرسازی پیشنهاد شده است که قرار است تصمیم نهایی در وزارتخانه گرفته شود.
راه‌آهن همدان - سنندج تا پایان دولت تکمیل می‌شود
معاون ساخت و توسعه راه‌آهن، بنادر و فرودگاه‌های کشور نیز چندی پیش در بازدید از این طرح گفت: با فراهم کردن تجهیزات لازم و تامین ریل از کارخانه ذوب‌آهن اصفهان عملیات ریلگذاری راه‌آهن همدان- سنندج در حال انجام است و تلاش می‌شود این مسیر ریلی تا پایان دولت دوازدهم تکمیل شود.
عباس خطیبی احداث این خط‌آهن را گامی دیگر در اتصال مراکز استان‌ها به شبکه ریلی کشور اعلام کرد و افزود: راه‌آهن همدان - سنندج قسمتی از محور ریلی تهران - همدان - سنندج است که بخش تهران تا همدان در اردیبهشت ماه سال ۹۶ به شبکه ریلی پیوست.
وی از تامین ریل مورد نیاز این پروژه از کارخانه ذوب‌آهن اصفهان خبر داد و اضافه کرد: با تامین فولاد مورد نیاز تا کنون ۱۳ کیلومتر از این مسیر از سمت سنندج ریلگذاری، ۲۵ کیلومتر بالاست ریزی و ۱۷ کیلومتر نیز تراولس گذاری شده است.
معاون ساخت و توسعه راه‌آهن، بنادر و فرودگاه‌ها یادآور شد: تجهیزات لازم ریلگذاری مانند ریل، تراورس و ادوات لازم تامین شده است تا فرآیند ریلگذاری در بخش‌هایی از مسیر که زیرسازی کامل شده است تسریع یابد.
هم اکنون مسیر خط آهن راه آهن همدان - سنندج در سه قطعه به پیمان واگذار شده که قطعه اول از بهار همدان تا دوسر قروه به طول ۶۴ کیلومتر، قطعه دوم از دوسر قروه تا نزدیکی دهگلان به طول ۵۶ کیلومتر و قطعه سوم از دهگلان تا ایستگاه پایانی سنندج به طول ۳۰ کیلومتر احداث شده ولی بخش هایی از آن هنوز در دست اجرا است.
راه‌آهن تهران - همدان - سنندج از سال ۱۳۸۵ تاکنون برای اینکه در ۲ استان سوت قطار شنیده شود سه دولت را پشت سر گذاشت و در نهایت با عزم دولت تدبیر و امید همدانی‌ها سال ۱۳۹۶ شاهد مسافرگیری قطارهای شرکت رجا در استان خود شدند و اکنون دولت در صدد است این خدمت تا پایان آخرین سال قرن ۱۴ شمسی در استان مرزی کردستان نیز به سرانجام برسد و مطالبه به حق مردم این منطقه محقق شود.