پس از ادغام سه مؤسسه خانه کتاب، بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان و موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی که زیر معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعال بودند ایوب دهقانکار، به مدیریت موسسه تازه شکل گرفته به نام موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران منصوب شد. روند ادغام موسسات یادشده از اواخر سال گذشته آغاز شده بود و ابتدای سال جاری با هدف چابک‌سازی معاونت فرهنگی به سرانجام رسید.
دهقانکار در هفته گذشته و در نخستین گفت‌وگوی بلند خود در جایگاه مدیرعامل موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران با ایرنا از نمایشگاه کتاب مجازی، نشر الکترونیک و نشر فیزیکی، وضعیت کتابفروشان، ادامه یافتن جایزه جلال و شرکت در نمایشگاه‌های کتاب خارجی از جمله نمایشگاه کتاب فرانکفورت سخن گفت.
جامعه نشر کشور فداکاری کرد
وی درباره برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب گفت: نمایشگاه کتاب تهران مشتاقان زیادی دارد و اخبار آن را ناشران، کتابفروشان و مخاطبان پیگیری می‌کردند. این نمایشگاه مثل یک جشنواره بزرگ فرهنگی مخاطبان ویژه خود را داشت، این روزها نمایشگاه مجازی کتاب هم مثل نمایشگاه کتاب تهران پیگیری می‌شود.
دهقانکار افزود: در شورای سیاست‌گذاری مجبور شدیم نمایشگاه را لغو کنیم. در این شورا نمایندگان صنوف مختلف؛ به ویژه ناشران نیز حاضر بودند و شورای سیاست‌گذاری با اظهار تاسف رای داد نمایشگاه کتاب امسال برگزار نشود. وظیفه خودم می‌دانم از جامعه نشر کشور برای این فداکاری تشکر کنم؛ چون با تن در دادن و پیروی از مصوبات ستاد ملی کرونا در واقع سلامت مردم را بر برگزاری نمایشگاه کتاب تهران ترجیح دادند. این نکته، همراهی بزرگ صنعت نشر را با مردم نشان می دهد.
وی با بیان این که نمایشگاه کتاب مجازی نیز مخاطبان و خریداران نمایشگاه کتاب حضوری را دارد اضافه کرد: ورود به عرصه مجازی، برای ما ضرورت است. گاهی اوقات دنیای مجازی، بزرگ‌تر از دنیای واقعی می‌شود. در نمایشگاه کتاب تهران شاهد برگزاری نشست یا رونمایی و بخش‌های مختلفی هستیم که مخاطبان آن رویداد ۵۰ تا ۲۰۰ نفر هستند. چون سالن‌های اجتماعات، ظرفیت و محدودیت خاص دارد؛ اما در فضای مجازی نشست‌ها و برنامه‌هایی برگزار می‌شود که اگر می‌خواستیم در فضای واقعی آن را برگزار کنیم، عملا امکان‌پذیر نبود یا شاید نیاز به یک ورزشگاه چند هزار نفری داشتیم.
اگر در فضای مجازی نباشیم، قافیه را می‌بازیم
در همین روزهای کرونایی نشستی برگزار می‌شود که ۱۰ هزار بازدید کننده دارد و این فرصت مغتنم است. نگاه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید پیشتاز و رو به‌جلو باشد. اگر در عرصه‌های فضای مجازی حضور فعال نداشته باشیم، امکان دارد که قافیه را ببازیم و نسبت به باقی کشورها از قافله عقب بمانیم. نگاه ما در حوزه فضای مجازی به چشم یک نقطه قوت و یک فرصت است.
دهقانکار با اعلام این که کارهای مطالعاتی برگزاری نمایشگاه مجازی انجام شده، اظهار داشت: در بخش نرم‌افزار، زیرساخت‌ها، اینترنت، توزیع، کیفیت حضور ناشران و نحوه هماهنگی‌ها، گفت‌وگو زیاد شده است و اکنون این بضاعت را داریم و نوید می‌دهیم اگر نمایشگاه کتاب مجازی برگزار شود، هیچ مشکلی به وجود نیاید. اما چیزی که ذهن ما را مشغول کرده است بحث پشتیبانی و پسانمایشگاهی است که کتاب‌هایی را که مردم در بازدید از نمایشگاه مجازی خریدند، چگونه با بهترین کیفیت و در کمترین زمان به دست‌شان برسانیم. این کار نیازمند زیرساخت‌های فیزیکی است و از بحث نرم‌افزاری خارج می‌شود و نیاز به شرایط و امکاناتی دارد که باید فراهم شود.
وی اضافه کرد: اینکه فروشگاه مجازی داشته باشیم یا یک انبار اختصاصی تهیه کنیم، بخشی از ایده‌هاست. سناریوهای مختلف را بررسی می‌کنیم و با همه صاحب نظران، ذی‌نفعان و جامعه نشر کشور گفت و گو کرده‌ایم. امیدواریم کار مطالعاتی ما در خصوص نمایشگاه کتاب مجازی تهران حداکثر تا یک ماه آینده به نتیجه روشن و ملموس برسد.
دهقانکار در پاسخ به این که اتحادیه ناشران پیش از این گفته بود نمایشگاه کتاب مجازی، کتابفروشی ها را از بین می‌برد، گفت: بخش عمده‌ای از نمایشگاه کتاب تهران بخش فروش است و به رغم انتقادات مبنی بر اینکه وجهه نمایشگاهی این رویداد ضعیف است و وجهه فروشگاهی آن قوی‌تر است، نباید از تاثیر بخش فروشگاهی بر ناشران غافل شویم. امسال که نمایشگاه کتاب تهران برگزار نشد، از لحاظ اقتصادی ناشران خسارت قابل توجهی دیدند.
مدیر موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران افزود: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و به طور خاص معاونت فرهنگی وظیفه دارد همه حلقه‌های زنجیره نشر را حمایت کند. از حلقه اول که صاحب فکر و اندیشه است یعنی نویسنده و مولف و مترجم تا حلقه نهایی که ویترین کتابفروشان و مخاطبان هستند. برگزاری نمایشگاه کتاب چه مجازی و چه فیزیکی، بیشتر به معنای حمایت از ناشران است؛ اما ما فعالیت‌های دیگری را هم در معاونت فرهنگی در نظر داریم که حلقه‌های دیگر را حمایت کند.
مشخصات بسته‌های حمایتی را معاونت فرهنگی اعلام کرده است و تلاش شده به حلقه‌های دیگر و به خصوص صنف کتاب فروش در تسهیلات پرداختی توجه شود. به عنوان نمونه طرح تابستانه کتاب که همزمان با عید غدیر آغاز شد، به کتابفروشان توجه دارد و ما با بضاعت بودجه‌ای که داریم، ۵۰ درصد اعتبار طرح را افزایش داده‌ایم تا کتابفروشان هم بتوانند از این شرایط کرونایی آسان‌تر بگذرند. درصدد هستیم یارانه طرح تابستانه کتاب در حداقل زمان ممکن بازپرداخت شود و با بیشترین سرعت پول به چرخه کتابفروشی‌ها برگردد.
سرنوشت جایزه جلال و کتاب سال؟
دهقانکار درباره زمزمه‌هایی مبنی بر احتمال ادغام جایزه ادبی جلال آل احمد با جایزه جلال گفت: جایزه جلال آل‌احمد، مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی را دارد و چون این مصوبه لازم الاجراست، ما تابع قانون و موظف به اجرای آن هستیم. می‌خواهیم خیال مخاطبان در حوزه شعر و ادبیات و در همه حوزه‌های مربوط با کتاب و نشر، برای خدماتی که به آن‌ها ارائه می‌شود راحت باشد.
وی تاکید کرد: سعی می‌کنیم این ادغام آسیبی برعملکرد این سه موسسه نزند. فراخوان جایزه کتاب سال هفته گذشته منتشر شد و به زودی اعضای هیئت علمی جایزه جلال نیز معرفی می‌شود و همزمان این کارها را پیش می‌بریم.
مدیرعامل موسسه خانه کتاب و ادبیات ایرانی، برنامه های آتی این موسسه را چنین تشریح کرد: در این موسسه چند رویکرد اصلی داریم، هر کدام از این موسسات زمانی که تاسیس شدند مسئولیت‌هاییضروری را بر عهده داشتند وآغاز به کار آن‌ها اقدام خوب و پسندیده‌ای بوده است. اکنون هم ما با همان نگاه اما با رویکرد جدیدی به وظایف نگاه می‌کنیم.
مثلاً در حوزه فناوری‌های نوین فرهنگی، موسسات ما تاکنون کاری نکردند البته طبیعی هم بود چون اقتضای زمانی نداشت. اکنون با استارتاپ های فرهنگی رو به رو هستیم هر روز با پدیده‌های جدیدی در حوزه فرهنگ مواجه می‌شویم و در حوزه کتاب، نمایشگاه‌های دیجیتال و مجازی را می‌بینیم. در حوزه نشر کتاب با نشر الکترونیک روبرو هستیم و اکنون نیز کتاب‌های دارای ارزش افزوده روی کار آمده‌اند. ضرورت دارد همان نگاه خدمت به حوزه فرهنگ را داشته باشیم اما رویکردها و برنامه‌های مطابق با شرایط روز پیش برویم.
وی افزود: در حوزه بین‌الملل نیز برنامه‌های ویژه‌ای خواهیم داشت. شعر، ادبیات و کتاب ایران ظرفیت زیادی دارد که خارج از کشور، معرفی شایسته‌ای شود. یکی از رویکردهای ما، ارتقای دیپلماسی فرهنگی خواهد بود و بسیار تلاش می‌کنیم از بضاعت‌های موجود در حوزه فرهنگ، آن‌طور که شایسته است برای معرفی به جهان استفاده کنیم.
حمایت از استارتاپ‌های فرهنگی و دمیدن روح جدیدی در حوزه کتاب
دهقانکار ادامه داد: در حوزه فناوری‌های نوین حمایت از استارتاپ‌های فرهنگی را در برنامه داریم. دو طبقه از ساختمان سرای اهل قلم را به این موضوع اختصاص داده‌ایم و تفاهم‌نامه‌ای با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری امضا کرده‌ایم تا از ظرفیت این معاونت بهره ببریم که روح جدیدی در حوزه کتاب و فرهنگ دمیده شود.
وی در توضیح روند شفاف‌سازی انتشار و فروش کتاب گفت: اطلاعاتی که اکنون در اختیار خانه کتاب است، تنها مربوط به انتشار کتاب می‌شود و اطلاعات فروش را تاکنون در اختیار نداشته‌ایم. یکی از راه‌هایی که سال گذشته در نمایشگاه سی و دوم به آن فکر کردیم و اولین گام آن ساماندهی یارانه نشر بود.
مدیر موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران افزود: در این زمینه به بخشی از داده‌های فروش، آن هم تنها در نمایشگاه کتاب دسترسی داشتیم اما اینکه بخواهیم کل اطلاعات فروش کتاب در کشور را ساماندهی کنیم، نیازمند فعالیت جامع‌تری است که در آن اطلاعات کتابفروشی‌ها به عنوان ویترین فروش و مراکز پخش را به خانه کتاب متصل کنیم. این روند نیازمند کار فنی پیچیده‌ای است، از این جهت که صحت اطلاعات تا ۹۵ درصد احراز شود و قابل استناد باشد.
دهقانکار ادامه داد: نکته دیگر هم پدیده مذموم قاچاق کتاب است که باعث می‌شود با وجود ایجاد هماهنگی و اتصال میان همه کتابفروشی‌ها و موسسه خانه کتاب، ناشرنمایانی با سوء‌استفاده از یک عنوان پرفروش و برند یک ناشر، کتاب‌هایی را بفروشند که مصداق بارز سرقت ادبی است.
البته در این زمینه نیز کارگروه صیانت زیر مجموعه معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تشکیل شده است و محوریت آن با مدیرکل توسعه کتابخوانی است. تلاش‌هایی نیز در این زمینه صورت گرفته و توفیقاتی نیز به دست آمده که مستلزم همراهی همه نهادهاست و همکاری های میان وزارت کشور و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را در پی دارد.
وی با لازم دانستن فرهنگ‌سازی در این زمینه گفت: فرهنگ‌سازی که در حوزه سینما به‌درستی انجام شد و مردم دی وی دی‌های (لوح‌های فشرده) غیرمجاز نمی خریدند در حوزه کتاب نیز باید روی دهد و این اطلاع‌رسانی صورت گیرد. یکی از برنامه‌های ما با همکاری سازمان صدا و سیما این است که مردم را تشویق و ترغیب کنیم کتاب را از خود ناشران تهیه کنند، شاید این گونه بتوانیم جلوی ضرر و زیانی را که مافیای قاچاق کتاب به صنعت نشر تحمیل می‌کند بگیریم.
نشر الکترونیک نباید نشر فیزیکی را از بین ببرد
دهقانکار با توضیح اقداماتی که در دوران کرونا توسط موسسه خانه کتاب و ادبیات ایرانی انجام شده است گفت: این رویداد برای ما مثل همه بخش‌های دیگر ناگهانی و ناشناخته بود. ما در عید پویش کتاب-خانه را برگزار کردیم که در راستای شعار در خانه بمانیم و کتاب بخوانیم بود، در این پویش دوازده‌روزه ۲۳۶ هزار نسخه کتاب الکترونیک به فروش رفت، با توجه به اینکه این همه‌گیری منجر به تعطیلی کتابفروشی‌ها شد و در این ایام بیشتر صنوف به جز داروخانه‌ها و فروشگاه‌های مواد غذایی و کالاهای اساسی بسته بودند، نمی‌توانستیم این پویش را برای کتابفروشی‌های فیزیکی برگزار کنیم. بنابراین تسهیلاتی را در اختیار کتابفروشی‌های عرضه‌کننده کتاب الکترونیکی قرار دادیم و نتیجه گرفتیم.
مدیرعامل موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران اضافه کرد: همان تسهیلاتی را که برای نشر کاغذی داریم، برای نشر الکترونیک نیز ایجاد کرده‌ایم؛ اما نباید شرایط به گونه‌ای باشد که حرکت ناگهانی ما ناشران فیزیکی کتابفروشان فیزیکی را از بین ببرد. تقویت ناشران الکترونیکی نباید به ورشکستگی ناشران و کتابفروشان کاغذی منجر شود، باید هر دو طرف را حفظ کنیم و این نکته باید جا بیفتد که نشر الکترونیکی و نشر فیزیکی مکمل یکدیگرند و تقابلی با هم ندارند.
دهقانکار درباره حضور در نمایشگاه کتاب فرانکفورت نیز گفت: بنای ما حضور در این نمایشگاه است اما برگزارکنندگان هنوز نتیجه نهایی را اعلام نکرده‌اند، این نمایشگاه اگر مجازی یا حضوری باشد در هر صورت در آن حاضر خواهیم شد. حتی اگر اجازه پرواز نداشته باشیم از ظرفیت رایزنی‌های فرهنگی استفاده خواهیم کرد.