در پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی در مورد تعریف بافت فرسوده شهری آمده که شکل گیری برخی از محلات و مناطق شهرهای بزرگ بنا به دلایل متعدد به گونه‌ای است که با ضوابط و معیارهای شهرسازی و معماری امروز به ویژه در کلان شهرها مغایرت دارد، این بافت به مرور زمان فرسوده‌تر شده و علاوه بر فرسودگی بناها ، شبکه تاسیسات شهری آنها نیز فرسوده شده و کارکردهای شهری خود را از دست می دهد.
دلایل زیادی وجود دارد که مردم ترجیح می‌دهند منازل خود را در این بافت‌ها، نوسازی نکنند، نوسازی و بهسازی این نوع بافت‌ها، توجه و اهتمام ویژه دولت و شهرداری‌ها و همکاری مردم را می‌طلبد و و بافت‌های فرسوده شهری، محله های فرسوده‌ای در فضای شهری است که مسائل و پیچیدگی‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و شیوه خاص خود را دارد.
در این مطلب تاکید شد که بافت‌های فرسوده به سه دسته شامل دارای میراث فرهنگی ،بافت‌های شهری (بدون میراث فرهنگی) و بافت‌های حاشیه‌ای (سکونتگاه‌های غیررسمی) تقسیم می شود که انواع مداخله در این بافت‌ها براساس میزان وفاداری به گذشته در سه گروه بهسازی، نوسازی و بازسازی قرار می‌گیرد که هر یک تعاریف خاص خود را دارد و اقدامات ویژه‌ای را می‌طلبد.
به گزارش ایرنا، بافت فرسوده در محله‌های قدیمی بافق به ویژه در هسته مرکزی شهر در اطراف امامزاده عبدالله بن موسی کاظم(ع) به عنوان کانون استقرار جمعیت و مرکز تجاری سکونتگاه های ارزشمندی با غنای فرهنگی، اجتماعی و معماری بوجود آورده است.
و از طرف دیگر به دلیل فرسودگی بالا ، نبود دسترسی مناسب به خدمات شهری و بهداشتی، وجود مشکلات اجتماعی و امنیتی و آسیب‌پذیری در برابر زلزله، سیل و آتش سوزی و نداشتن تطبیق با زندگی امروز شهری و شهرسازی مدرن دارای مشکلات روبنایی و زیرساختی زیادی است.
پیدایش سکونتگاه جمعیتی در اطراف امامزاده عبدالله
قبل از اینکه بافق قدیم در گذرزمان بر اثر وزش باد و حرکت شن‌های روان رفته رفته در تلی از شن های روان مدفون شود مردم تصمیم می‌گیرند بعد از قرن سوم هجری قمری محل زندگی خود را اطراف امامزاده یادشده بنا کنند.
آن زمان «قصبه طیبه» بافق کنونی شکل می‌گیرد و مردم در خانه‌هایی متناسب با سبک معماری آن زمان زندگی خود را در خانواده هایی از نوع گسترده مدت‌ها با پدر، مادر و برادرانش پس از ازدواج زندگی می‌کردند تا پسر قادر به ساخت خانه مسکونی شود و زندگی مستقلی را آغاز کند.
گلایه شهروندان
رضا تفکری شهروند ۸۵ ساله بافقی که اهل شعر و ادب پارسی است در گفت و گو با گزارشگر ایرنا ، گریزی به گذشته های دور زد و با بیان اینکه علاقه زیادی به تاریخ و سبک زندگی پیشینیان دارد به نقل از پدر بزرگ خود گفت: شغل اغلب مردم منطقه ابتدا کشاورزی و دامپروری بود.
وی اضافه کرد: تعدادی هم در کسب و کارهای آن زمان و گروهی در مشاغل فنی متناسب با نیاز مردم آن روزگار مانند آهنگری، نجاری، پنبه زنی ، حصیربافی ، مسگری و لحاف دوزی فعالیت داشتند.
به گفته او با گسترش قصبه طیبه( بافق قدیم) اندک ،اندک ۲ خیابان معروف در محله لُرد ( بلوار مهدی) و قلعه( خیابان راه آهن) شکل می‌گیرد که ساکنان آن با یکدیگر درگیر رقابت های محلی بودند و اوج این رقابت ها در ماه محرم نمود زیادی پیدا می کرد که هیات عزاداری فلان محله برای سینه زنی در سوگوار سالار شهیدان امام حسین (ع) باید اول وارد حرم مطهر امامزاده عبدالله شود.
تفکری افزود: هم اینک این قبیل اختلافات با گذشت قرن‌ها هنوز در برخی مواقع در نسل کنونی خود را نشان می دهد، البته دامنه این قبیل مسائل نسبت به روزگار گذشته بسیار ناچیز است.
در حال حاضر بیشترین بافت فرسوده بافق در اطراف امامزاده عبدالله و ۲ محله یادشده به چشم می‌خورد که بخشی از آن بتدریج در طرح تعریض خیابان قرار گرفت و اینک وجود خارجی ندارد و یا بعضا تعدادی از آنها هنگام تخریب و بازسازسازی احیا شد، اما هنوز بخشی از بافت فرسوده وجود دارد که ساکنان آن از مشکلات موجود گلایه دارند.
به گفته یکی از ساکنان بافت فرسوده بافق ، سطح خدمات، کیفیت زندگی، وضعیت رونق اقتصادی، شرایط بهداشتی و مسائل زیست محیطی و دوام پایداری کالبدی از متوسط شهر پایین‌تر است و مردم این مناطق از این بابت رنج می‌برند.
محمد حیدری افزود: عرض کم معابر، طولانی بودن امکان دسترسی به خدمات و وسایل نقلیه اضطراری از قبیل ماشین‌های آتش‌نشانی و آمبولانس در مواقع ضروری بر ناکارآمدی و نابسامانی این مناطق افزوده است که نفوذ ناپذیری در محلات امکان دسترسی به خدمات را کاهش داده و ساکنان آن را با مخاطره جدی روبه رو کرده است.
آسیب پذیری ساختمان‌ها در برابر بلایای طبیعی
شهروند دیگری غیرمقاوم بودن بناها و فرسودگی ساختار محله را از اصلی‌ترین مشکلات بافت فرسوده ذکر کرد و یادآور شد: ناپایداری بناها و ساختمان‌ها حتی هنگام زلزله با مقیاس کوچک، جاری شدن روان آب و آتش سوزی، تهدیدی برای ساکنان در بافت فرسوده است.
به گفته وی فرسودگی کالبدی، این مناطق را به آسیب‌پذیرترین عرصه در مواجهه با بلایای طبیعی تبدیل کرده که خود خسارت غیرقابل جبرانی را به دنبال دارد.
حسین تفکری اظهار کرد: کمبود خدمات بهداشتی، فقر امکانات شهری، نارسایی شبکه‌های تاسیساتی موجود ، کمبود یا اصولا نبود فضای سبز، آلودگی‌های صوتی و سایر نارسایی‌های زیست محیطی این عرصه‌های شهری را به محیطی غیربهداشتی با پایین‌ترین سطح سلامت برای ساکنان آن مبدل کرده است.
احیا بافت فرسوده نیازمند نقدینگی و حمایت دولت
وی خاطرنشان کرد: برای احیا و استحکام بخشی بافت و حفظ ارزش‌های تاریخی و سنتی آن نیازمند طراحی نقشه مناسب و پرداخت تسهیلات کم بهره بانکی است در صورت تامین نقدینگی بسیاری از هم محله‌ای‌ها آمادگی دارند با همان سبک معماری ایرانی - اسلامی و حفظ ارزش‌های به جا مانده از پیشینیان، بناها موجود در بافت سنتی را مرمت ، احیا و مستحکم کنند تا موجب توسعه و ایجاد جاذبه‌های گردشگری شود.
مدیرکل امور هماهنگی استانداری یزد و فرماندار سابق بافق اواخر سال ۹۸ گفته بود : متقاضیان در بافت فرسوده برای ساخت و ساز هر واحد مسکونی می توانند ۴۰۰ میلیون ریال وام بدون سپرده گذاری با بهره ۹ درصد تسهیلات بانکی دریافت کنند.
محمد زاده رحمانی با بیان اینکه مردم اطلاعی از پرداخت تسهیلات کم بهره برای ساخت و ساز مسکن و یا طرح های بازآفرینی شهری ندارند، افزود: مالکانی که در محدوده بافت فرسوده زمین داشته باشند می توانند از تسهیلات کم بهره بدون سپرده گذاری تا سقف ۷۰۰ میلیون ریال بهره مند شوند.
خبرنگار ایرنا پرداخت وام مورد نظر به افراد واجد شرایط را پیگیری کرد ،مسوولان مربوطه اعلام کردند سال ۹۸ پرداخت تسهیلات در دستور کار اداره راه و شهرسازی بود برای سال جاری هنوز برنامه و بخشنامه‌ای ابلاغ نشده است.
۳۰ هکتار بافت فرسوده شهر بافق ارزش تاریخی دارد
همچنین به گفته شهردار بافق ۳۰ هکتار از ۳۹۰ هکتار بافت فرسوده و قدیم مرکز این شهرستان ارزشمند و ارزش تاریخی دارد.
سید علی نوروززاده افزود: یکی از رویکردهای اصلی شهرداری، احیا و بازآفرینی بافت فرسوده با هدف ایجاد امید و امنیت در فضایی پر از شور و نشاط زندگی است و سال‌های اخیر یکی از برنامه هایی که در دستور کار شهرداری و شورای شهر قرار دارد، احیای بافت‌های تاریخی با همکاری دستگاه های متولی در قالب اقدام جامع مشترک بوده و هست.
وی، بافت تاریخی را میراث گذشتگان دانست و اظهار کرد: حفظ و مرمت و بهسازی بافت تاریخی باعث جذب گردشگر و رونق صنعت گردشگری می‌شود و پارسال مجموعه تاریخی حوض بازو ( شامل چند اثر) با ۱.۵ میلیارد ریال و با همکاری میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بافق مرمت شد.
همه بناهای تاریخی در دستور کار بازآفرینی قرار دارد
شهردار بافق تصریح کرد: محور تاریخی حاشیه حمام ملامراد با توجه به قدمت و ارزش فرهنگی در دستور بازآفرینی ، مرمت، بهسازی و احیا قرار دارد و همچنین بازآفرینی بافت فرسوده میدان خان که اطراف امامزاده عبدالله (ع) واقع است ،احیا آن از سال ۹۷ با پیش بینی ۲ میلیارد ریال هزینه آغاز شده و هم اینک شاهد مراحل پایانی اجرای طرح احیا و بازآفرینی این اثر تاریخی ارزشمند هستیم.
بازسازی بافت قدیم اولویت شهرداری است
شهردار بافق اضافه کرد: با بازسازی محله‌های تاریحی و بافت فرسوده،کالبد شهر کارآمدتر خواهد شد و زندگی به نحو مطلوب و بهتری استمرار پیدا می‌کند و نوسازی بافت‌های فرسوده برای توسعه شهری ضروری است ضمن اینکه وسعت بازسازی محدوده تاریخی و فرسوده شهر از ۲۲ هکتار به ۱۶۰ هکتار افزایش می‌یابد.
وی تصریح کرد: نوسازی و بهسازی بافت فرسوده برای ساماندهی مبلمان شهری و مدیریت حوادث غیرمترقبه ، خصوصا این شهر که بر روی گسل زلزله قرار دارد، بسیار ضروری و حایز اهمیت است.
به گفته نوروززاده یکی از مهمترین اهداف و برنامه‌های شهرداری توجه به محله‌های کمتر توسعه یافته است، ایجاد پارک مظفریه و روکش آسفالت این محله، نمونه‌ای از این رویکرد بشمار می‌رود.
شهردار بافق، ایجاد سه مجموعه پارک در محله‌های مختلف شهر، راه اندازی فضاهای فرهنگی، مرمت محور تاریخی از آستان امامزاده عبدالله(ع) تا میدان و بازارچه خان، ترمیم حوض بازو و محدوده بازارچه صنایع دستی و سوغات در محل میدان خان را مهمترین برنامه‌ها این نهاد، با مشارکت اداره میراث فرهنگی در حوزه احیا بافت تاریخی ارزشمند برشمرد.
بازآفرینی بافت فرسوده با هدف توسعه صنعت گردشگری
رییس شورای اسلامی شهر بافق هم گفت: در تلاش هستیم با همکاری دستگاه‌های عضو ستاد بازآفرینی با مدیریت شهرداری، بافت تاریخی شهر بهسازی شود تا رونق و استحکام به بناهای ارزشمند باستانی، باز گردد.
حسن محمدی افزود: با تلاش و پیگیری شهرداری، تمامی معابر بافت تاریخی در دستور کار قرار دارد و قسمت‌هایی که در محدوده هدف بازآفرینی است معابر آن اصلاح ،بهسازی، روسازی و آسفالت می شود.
وی احیای بافت تاریخی و سنتی بافق با هدف توسعه و ایجاد جاذبه های گردشگری را خواستار شد و به برنامه های شاخص شهرداری در سال‌جاری اشاره کرد و گفت: با توجه به بازنگری طرح جامع شهر ،اهداف بازآفرینی با هدف بهسازی بافت فرسوده و تاریخی در راستای توسعه پایدار صنعت گردشگری مورد توجه است.
بازآفرینی شهری فرصتی برای حیات تاریخ و فرهنگ
همچنین به اظهار رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بافق ، بازآفرینی بافت تاریخی شهری و روستایی تدبیری نو در بازسازی بافت‌های تاریخی و فرهنگی است که در دولت یازدهم و دوازدهم در دستور کار قرار گرفت، تا در کنار مناسب سازی محیط شهری و روستایی برای زیست بهتر شهروندان، مرهمی بر پیکر کهنسال این بافت‌ها با حفظ ضوابط اجتماعی و مناسبات فرهنگی باشد.
لیلا رنجبر افزود: اجرای طرح بازآفرینی شهرها می‌تواند در رفع تهدیدهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بافت‌های فرسوده و تاریخی و کارآمدی این مناطق موثر باشد از سوی دیگر بافت‌های تاریخی در جُستار مطالعه فرهنگی و تاریخی یک دیار صِفتی ممتاز محسوب می‌شود.
وی با بیان اینکه فرهنگ و تاریخ ۲ مقوله در هم تنیده در بافت تاریخی و ملاک هویت هر شهر است که با ویژگیهای ممتاز آن را متبلور میکنند، بیان کرد: بافت‌های تاریخی با گذر زمان دستخوش تغییراتی در کاربری و عملکردها شده است و همگام با این تحولات متناسب با نیازها، باورها و افکار عمومی جامعه، اشکال و قالب های متنوعی را به خود دید.
از ۳۹۰ هکتار بافت فرسوده شهر بافق حدود ۸۰ درصد در شعاع ۶ کیلومتری امامزاده عبدالله (ع) و مسجد جامع شهر قرار دارد و ۳۰ درصد هم بافت ارزشمند و اثر تاریخی است.
استان یزد در حال حاضر با ۱۰ شهرستان ۲۴ شهر دارد که اغلب این شهرها بافت فرسوده و قدیم دارد که ۸۷ درصد جمعیت یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفری آن در شهرها سکونت دارند.
مرکز شهرستان ۵۰ هزار نفری بافق در فاصله ۱۱۰ کیلومتری جنوب شرق شهر یزد واقع است.