به گزارش ایرنا، خشکسالی پدیده‌ای بلند مدت محسوب می‌شود و آثار آن را به مرور زمان می‌توان مشاهده کرد که در سال‌های اخیر بخش‌های مختلف صنعت، زندگی و کشاورزی را با مشکلاتی عدیده‌ای مواجه کرده است.
کارشناسان معتقدند که مشکلات خشکسالی و حفره‌های آبی که از سال‌های گذشته با تبخیر و تعرق، گرمایش و مصرف بیش از حد در صنعت، زندگی و کشاورزی ایجاد شده، با بارش‌های جزیی مدیریت نشده که بیشتر به صورت روان آب و مخرب است، برطرف نخواهد شد و در این شرایط نمی‌توان اعلام کرد که از خشکسالی رهایی یافته و وارد ترسالی شدیم.
بی شک یکی از مهم‌ترین عوامل توسعه پایدار دسترسی به منابع سرشار آب است که بودنش موجب حیات و گردش چرخ‌های زندگی است و نبودش فقر و نیستی، مهاجرت و تنگدستی را در بردارد.
به گفته کارشناسان و استادان دانشگاه‌های استان اصفهان افزایش جمعیت باعث کاهش منابع آب در دسترس شده است که بر اساس منابع موجود دو سوم جمعیت جهان از سال ۲۰۲۵ با مشکل کم آبی مواجه خواهند بود.
استفاده بهینه از منابع آب به عنوان یک سرمایه راهبردی ملی و ودیعه‌ای برای نسل‌های آینده، مستلزم بهره برداری حساب شده و هوشمندانه از منابع آب است که بسیاری از مناطق واقع بر کمربند خشک جهان با آن مواجهند.
طبق برآورد سازمان ملل تا سال ۲۰۲۵ میلادی ۳۰ کشور با مشکل جدی کم آبی روبرو خواهند بود که ۱۸ مورد آن در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا جای گرفته و ایران نیز یکی از این کشورهاست.
براساس آمارهای اعلام شده تا سال ۲۰۳۰ میلادی ۴۷ درصد از مردم جهان در مناطقی زندگی خواهند کرد که با مشکل جدی کم آبی روبرو هستند.
قرارگیری قسمت اعظم استان اصفهان و کشور ایران در منطقه خشک و نیمه خشک جهان، رشد جمعیت و نیاز به تأمین امنیت غذایی، استقرار صنایع آب بر در مناطق کم آب کشور، خشکسالی‌های مکرر، کاهش ذخایر برف مناطق کشور، بهره برداری بیش از حد از منابع آب زیرزمینی و مدیریت غیر سیستمی منابع آب کشور باعث بروز منازعات اجتماعی، تخلیه روستاها و افزایش حاشیه نشینی شهرهای بزرگ شده است.
عمده شهرهای بزرگ ایران در مناطقی واقع شده‌اند که دسترسی آنها به منابع آب‌های سطحی کم بوده و بیشتر از آب‌های زیرزمینی استفاده می‌کنند.
۶۹.۱ درصد مساحت استان اصفهان درگیر خشکسالی است
مدیرکل هواشناسی اصفهان گفت: ۶۹.۱ درصد از مساحت این استان درگیر خشکسالی است و بقیه شرایط عادی یا ترسالی متوسط دارد.
اصفهان ۲۴ شهرستان دارد.
حمیدرضا خورشیدی در گفت و گو با ایرنا با بیان اینکه درجه‌های خفیف تا بسیار شدید خشکسالی دراز مدت، بسیاری از مناطق استان را فراگرفته است، اظهارداشت: از مجموع مقدار مساحت درگیر خشکسالی، ۱۷ درصد خفیف، ۲۴.۲ درصد متوسط، ۱۴.۳ درصد شدید و ۱۳.۶درصد بسیار شدید مواجه است.
وی ادامه داد: تحلیل شاخص SPEI در دوره ۱۰ ساله تا پایان خرداد ماه ۹۹ بیانگر آن است که درجات خفیف تا بسیار شدید خشکسالی بلند مدت بسیاری از مناطق حوضه گاوخونی را فرا گرفته به گونه‌ای که ۶۵.۷ درصد از مساحت آن درگیر خشکسالی بوده و تنها ۳۴.۳ درصد از مساحت این حوضه شرایط نرمال و ۲.۳ درصد شرایط ترسالی ضعیف و متوسط را داشته است.
خورشیدی افزود: از مجموع مساحت حوضه گاوخونی که درگیر خشکسالی است ۲۳.۵ درصد دارای خشکسالی خفیف، ۲۸.۴ درصد خشکسالی متوسط، ۱۰.۱درصد خشکسالی شدید و ۳.۶ درصد خشکسالی بسیار شدید دارد.
به گفته وی مجموع خشکسالی در زیر حوضه‌های بن - سامان، چادگان، چهل خانه، دامنه، کرون، مهیار شمالی و یان چشمه، ۱۰۰ درصد است که نسبت به ماه‌های گذشته تغییری نکرده است.
وی با بیان اینکه با وجود و استمرار خشکسالی بلند مدت (هیدرولوژیک) مدیریت مصرف و صرفه جویی آب در بخش های مختلف ضروری است،خاطرنشان کرد: با توجه به پیش بینی فصلی دمای فراتر از نرمال در تابستان ۱۳۹۹ و تاخیر بارش‌های پاییزه امسال و پایین تر از نرمال بودن آن، انتظار می رود که با افزایش میزان تبخیر و تعرق، مصرف آب در بخش‌های مختلف از جمله صنعت، کشاورزی، خدمات و مصارف آشامیدنی افزایش یابد.
بارش‌های پاییز ۹۹ در اصفهان با تاخیر و کمتر از معمول خواهد بود
خورشیدی با بیان اینکه بارش‌های پاییز ۹۹ در این استان با تاخیر و کمتر از نرمال خواهد بود، گفت: بارش‌ها در حوضه زاینده‌رود به ویژه در مناطق سرچشمه آبی این حوضه متمایل به کمتر از طبیعی است که به تشدید خشکسالی هیدرولوژیکی روی استان منجر می‌شود.
وی اظهارداشت: بارش‌های امسال نسبت به سال گذشته ۱۷ درصد کاهش دارد و در مقایسه با بلند مدت چهار درصد افزایش نشان می‌دهد از سوی دیگر بیشترین افزایش بارش‌های فراتر از نرمال در نیمه شمالی استان بوده است که سهمی در روان آب زاینده رود ندارد.
مدیرکل هواشناسی اصفهان افزود: الگوهای جوی بیانگر این است که بارش‌های پاییز ۹۹ با تأخیر رخ خواهد داد و میانگین آن کمتر از نرمال است.
به گفته وی وضعیت بارش در زمستان نسبت به پاییز مساعدتر خواهد بود اما جبران کننده نیست.
وی با بیان اینکه میزان بارش‌ها در اصفهان در سال زراعی پیش رو تنها در ۲۷ درصد مساحت استان در حد نرمال خواهد بود، ادامه داد: بارش‌ها در حوضه زاینده رود به ویژه در مناطق سرچشمه آبی این حوضه متمایل به کمتر از طبیعی است که این موضوع می‌تواند سبب تشدید خشکسالی هیدرولوژیکی (منابع آبی) روی استان شود.
مدیرکل هواشناسی استان اصفهان گفت: با وجود کمبود بارش‌ها، میزان تبخیر در حوضه زاینده رود در تابستان امسال قابل توجه است که خود عامل مهمی در تشدید شرایط خشکسالی خواهد بود.
خورشیدی تصریح کرد: با توجه به شرایط موجود از جمله افزایش دمای فراتر از نرمال در تابستان، افزایش میزان تبخیر و بارش‌های کمتر از نرمال در سرچشمه‌های حوضه آبریز زاینده رود و همچنین افزایش مصرف آب به دلیل شیوع کرونا و ذخیره آب موجود در منابع آب استان، تشدید خشکسالی هیدرولوژیکی در منابع اصفهان را در ماه‌های پیش رو شاهد خواهیم بود از این رو ضروری است که همه برنامه‌ریزی‌های استان بر اساس خشکسالی انجام شود.
وارد دوره ترسالی نشده ایم
به اعتقاد مسوولان و کارشناسان با وجود بارش‌های بسیار خوب زمستان گذشته و بهار امسال، همچنان منابع آبی سطحی و زیرزمینی در حال آب رفتن هستند و سایه سنگین خشکسالی همچنان پابرجاست.
آنها معتقدند هنگامی می‌توانیم بگوییم وارد دوره ترسالی شده‌ایم که بعنوان مثال پنج سال مداوم این اتفاق رخ دهد که تاکنون در تاریخ ایران چنین دوره‌ای وجود نداشته است.
مدیرکل هواشناسی استان اصفهان در این ارتباط معتقد است سناریوهای مختلفی درباره تغییرات اقلیمی وجود دارد، برخی سناریوها نشان می‌دهد ایران برای چند دوره وارد ترسالی شود اما صحت آن نیازمند بررسی‌های بیشتر است در حالی که تغییرات اقلیمی نشان داده ایران دچار خشکسالی است و کشورمان بیشتر به سمت خشکسالی می‌رود.
وی با بیان اینکه اصفهان با مشکلات آبی روبرو است و سرشاخه‌های آب این استان در استان دیگری قرار دارد، خاطرنشان کرد: تغییرات اقلیمی استان چهارمحال و بختیاری نشان می‌دهد که بارش‌های سال‌های آینده در این مناطق خوب نیست از این رو حتی برپایه برخی سناریوها مبتنی بر اینکه ایران چند سالی بارش‌های خوبی خواهد داشت ولی به نظر می رسد شامل استان اصفهان نباشد.
خورشیدی به شدت خشکسالی در مناطق مختلف این استان اشاره کرد و افزود: بررسی‌ها در یک دوره ۱۰ ساله تا پایان خرداد سال جاری و بر اساس شاخص SPEI نشان می‌دهد که ۷۳ درصد مساحت اصفهان تحت تأثیر خشکسالی قرار دارد به طوری که در ۱۴.۳ درصد مساحت آن خشکسالی شدید و ۲۴.۲ درصد خشکسالی متوسط مشاهده می‌شود و ۱۳.۶ درصد این استان درگیر خشکسالی بسیار شدید است.
شاخص SPEI خشکسالی بیلان آبی را با درنظر گرفتن دما و تبخیر و تعرق برآورد می کند.
وی با بیان اینکه خشکسالی بسیار شدید در مناطق مرکزی، شرق و جنوب استان اصفهان است، خاطرنشان کرد: به علت کاهش بارش‌ها، افزایش دما و در نتیجه افزایش تبخیر نسبت به بلند مدت، شدت خشکسالی و گسترش پهنه‌های مناطق درگیر خشکسالی در نواحی شمال اصفهان و مناطق همجوار با کویر استان‌های سمنان، قم و یزد افزایش پیدا کرده است به طوری که جدا شدن خاک از سطح زمین با سرعت‌های پایین‌تر به آسانی رخ می‌دهد.
خورشیدی ادامه داد: این شرایط در ماه‌های تابستان با توجه به وزش باد گرد و خاک را به آسانی به شهرستان‌های واقع در شمال، شرق و مرکز استان منتقل می‌کند؛ به طور عمده ماه‌های خرداد، تیر و مرداد شرایط شکل‌گیری طوفان‌های گرد و خاک بر روی استان محیا است و این گرد و خاک از محل شکل‌گیری به شهرستان‌های نائین، اردستان، اصفهان و شرق اصفهان به راحتی منتقل می‌شود که با توجه به شرایط اقلیمی حاکم بر منطقه احتمال تکرار آن در سال‌های آتی وجود دارد.
مدیرکل هواشناسی استان اصفهان اظهارکرد: با توجه به تغییر اقلیم در سال‌های اخیر افزایش خشکسالی و تغییر نوع بارش را شاهد هستیم؛ پیش‌تر سیلاب با حجم زیاد رخ نمی‌داد که گل و لای ته نشین و پس از مدتی به کانون گرد و غبار تبدیل شود اما در سال‌های اخیر کانون‌های گرد و خاک جدید تشکیل شده و مرتب اضافه می‌شود از این رو در سال‌های آینده نیز درگیر گرد و غبار خواهیم بود این موضوع به مدیریت بحران استانداری اصفهان اعلام شده است و اداره کل منابع طبیعی استان کنترل کانون‌های گرد و غبار را پیگیری می‌کند.
خورشیدی با بیان اینکه تالاب گاوخونی به دلیل وجود رطوبت هنوز به کانون گرد و غبار تبدیل نشد، گفت: اگر گاوخونی خشک شود به طور مسلم یکی از کانون‌های گرد و غبار خواهد بود، کانون گرد و غبارهای موثر بروی شهر اصفهان در ۲ سال گذشته جنوب استان سمنان و شمال استان اصفهان بوده است.
پیش‌بینی پاییزی کم بارش برای استان اصفهان
مدیرکل هواشناسی استان اصفهان گفت: سال خوبی پیش‌رو نداریم بویژه اینکه پاییزی کم بارش را برای این استان پیش‌بینی می‌کنیم و علاوه بر کم‌بارشی، به هنگام نبودن بارندگی‌ها و کم بودن بارش‌ها را در پاییز امسال خواهیم داشت.
به گفته وی سال گذشته بارندگی در مجموع کل استان بویژه شهرستان‌های شرقی و شمالی، وضعیت بارش‌ها بهتر بود اما در غرب استان اصفهان شاهد پایین‌تر بودن میزان بارش‌ها بودیم.
مدیرکل هواشناسی استان اصفهان با یادآوری اینکه این استان از نظر اقلیمی در شرایط مطلوبی قرار ندارد و به سمت خشکسالی پیش می رود، تصریح کرد: تحقیقات تخصصی در زمینه اقلیم خشکسالی و هواشناسی کاربردی استان انجام می‌شود و هر ماه یک تحقیق خشکسالی برای اصفهان ارائه می‌شود.
خورشیدی ادامه داد: هوشمندسازی ایستگاه‌های هواشناسی یکی از سیاست این اداره کل در مسیر ارتقاء جمع‌آوری، استانداردسازی داده‌ها و کیفیت بخشی به تولید محصولات متنوع برای کاربران مختلف ضروری است.
وی به جمع‌آوری اطلاعات هواشناسی در گذشته توسط عامل انسانی و ادوات سنتی اشاره کرد و افزود: این امر خالی از خطا نبود و بطور قطع هوشمندسازی و بکارگیری تجهیزات مدرن و روز دنیا کمک قابل توجهی به صدور پیش بینی‌ها و پیش آگاهی‌ها می‌کند.
مدیرکل هواشناسی استان اصفهان با بیان اینکه طبق سیاست‌های برنامه ششم توسعه باید تمام ایستگاه‌های هواشناسی به فناوری‌های نوین مجهز شود، اضافه کرد: هوشمندسازی ایستگاه‌های هواشناسی، ارتقا سطح خدمات‌رسانی مطلوب به مسوولان و مردم را در بر خواهد داشت.
سال آبی آینده با کاهش بارش و بارش های دیرهنگام روبرو خواهیم بود
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با اعلام کاهش میزان بارش در سال آبی آینده اظهارداشت: با توجه به پیش بینی‌های هواشناسی در سال آبی آینده که از مهرماه آغاز می‌شود با کاهش میزان بارش و همچنین بارش دیرهنگام در استان اصفهان روبرو خواهیم بود.
منصور شیشه فروش با اشاره به اینکه بارش‌های استان اصفهان یک سوم بارش‌های کشور و یک هشتم بارش‌های جهان است، ادامه داد: میزان بارندگی سالانه در این استان بین ۱۲۰ تا ۱۲۵ میلی‌متر است.
وی با اشاره به اینکه بیش از ۸۰ درصد از مساحت استان تحت تأثیر اثرات خشکسالی و کم بارشی است، بیان کرد: بارش‌های اتفاق افتاده از اوایل سال زراعی گذشته تاکنون بیشتر در مناطق شرق و شمال شرق بوده است و مناطقی که بالای حوزه آبخیز رودخانه زاینده‌رود بوده کمتر بارش دریافت کرده است.
لزوم راه اندازی پارلمان آب در استان‌های مرتبط با خشکسالی و زاینده رود
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اصفهان راه اندازی یک پارلمان آب در استان های مرتبط با خشکسالی و زاینده رود را خواستار شد و تاکید کرد: قبل از انقلاب صدای مراجع تقلید با هر بحران و موضوعی حاد در کشور، شنیده می‌شد و اکنون نیاز هست که علما نسبت به شرایط فعلی و ناحقی ها در موضوع آب لب به سخن بگشایند و خود سعی کنند جلودار مردم برای جلوگیری از تضییع حق شوند.
ناصر حاجیان پایبندی به قانون را راه حل برون رفت از مشکلات دانست و اضافه کرد: باید از وزیرانی مانند وزیر نیرو و جهاد کشاورزی خواست که یک سری کارشناس خبره و آگاه در استان ها برای تجمیع شرایط موجود و ارسال آن به وزارتخانه داشته باشند.
وی با اشاره به اهمیت استفاده از تجارب کشورهای دیگر که شرایط مشابه ما دارند، تصریح کرد: استفاده علمی و عملی هرچه بیشتر از دیپلماسی آب راه را برای نیل به اهداف بیش از گذشته هموار می کند.
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اصفهان به تهیه پایگاه داده های معتبر علمی و فنی و تحلیل آنها برای حوضه های آبریز زاینده رود اشاره کرد و گفت: استفاده از طرح هایی که قرن ها در این منطقه اجرا شده و هیچ مشکلی نداشته که طومار شیخ بهایی بهترین آن به شمار می رود ضروری و مهم است.
این پژوهشگر آب، شفاف سازی و ارائه اطلاعات روزانه رودخانه های زاینده رود و کارون را مفید برشمرد و خاطرنشان کرد: این امر به افزایش آگاهی شهروندان کمک شایانی خواهد کرد.
زاینده رود بزرگترین رودخانه منطقه مرکزی ایران به طول بیش از ۳۸۰ کیلومتر است که از کوه‌های زاگرس مرکزی بویژه زرد کوه بختیاری سرچشمه گرفته و در کویر مرکزی ایران به سمت شرق حدود ۲۰۰ کیلومتر پیش می رود و در نهایت به تالاب گاوخونی در شرق اصفهان می ریزد.
حوضه آبریز زاینده رود از اصفهان و چهارمحال و بختیاری تشکیل شده که ۹۳ درصد از مساحت و ۹۸ درصد از جمعیت تحت پوشش این حوضه در استان اصفهان و هفت درصد از مساحت و ۲ درصد از جمعیت زیر پوشش آن در استان چهارمحال و بختیاری قرار دارد.
این رودخانه در دهه های اخیر بدلیل خشکسالی های متوالی، تراکم جمعیت و افزایش برداشت، به یک رودخانه فصلی تبدیل و در پایین دست در بیشتر ایام سال و به ویژه در فصول گرم با خشکی مواجه می شود.
افت شدید منابع آبی سطحی و زیر سطحی در سال های اخیر در ایران به عنوان یک چالش اساسی مطرح است و نمی توان بارش های زمستان و بهار گذشته را جبران کننده شرایط نامطلوب قبلی دانست.
منابع آبی به عنوان یک سرمایه ملی تنها متعلق به نسل فعلی نیست و نسل‌های آینده نیز به آن نیاز دارند و همه در قبال آیندگان مسوولیم و باید همواره در نظر داشته باشیم که کشور ایران در مسیر خشکسالی قرار دارد و باید به هر نحو مانع خسارات و بلایای ناشی از این موضوع بر زندگی و جامعه مان شویم.
کارشناسان و محققان خشکسالی را بر خلاف سیل و دیگر بلایای طبیعی همچون زلزله، پدیده‌ای آرام و خزنده می دانند که به تدریج محیط را تسخیر و به یک بلای طبیعی تبدیل می‌گردد و از همین رو باید همیشه از آن ترسید و آماده مقابله بود.
پدیده ای که به آرامی سلامت و امنیت جامعه، محیط زیست و اقتصاد و به تبع آن آرامش جامعه را مورد هدف قرار می دهد و جوامع بشری را با چالش های بسیاری مواجه می کند.
در این شرایط همه باید خود را مالک آب بدانیم و در صرفه جویی و مصرف بهینه این سرمایه حیاتی تلاش کنیم.
از سویی دیگر باید طرح های عملیاتی و کاربردی از سوی دستگاه های متولی و مسوول با توجه به ظرفیت های موجود برای حل این مشکل اجرا شود.
طرح هایی بدون شبهه آسیب به محیط زیست در کنار اصلاح الگوی کشت در بخش کشاورزی و صرفه جویی در مصرف آب از سوی مردم می تواند تا حدودی مرهمی بر درد کم آبی باشد.
آب نقش بسیار مهم و حیاتی در توسعه دارد و نبود مشکل در تامین آب چه در بخش آشامیدن و چه در بخش کشاورزی، می تواند راهگشای افزایش تولید، خودکفایی و تحقق اهداف برنامه اقتصاد مقاومتی باشد و از همین رو باید توجه و تاکید بیشتری نسبت به این موضوع وجود داشته باشد.