پرورش ماهی در قفس یکی از شیوه‌های نوین آبزی‌پروری است که توسعه آن نیازمند حمایت بیشتر از سرمایه‌گذاران و رفع مشکلات و ابهامات پیرامون این صنعت نوپا است.
پرورش ماهی در قفس یکی از روش‌های متداول پرورش ماهی است که در سال‌های اخیر با توجه به مزایای آن مورد توجه کشورهای دنیا قرار گرفته است. در این روش، بنا به شرایط محیطی، منطقه‌ای و گونه‌های مدنظر، از قفس‌هایی با اشکال و جنس‌های مختلف استفاده می‌شود که در آن آب به صورت آزاد بین قفس و منبع آبی در جریان است.
در دنیا، سالیانه بیش از یک میلیون تُن انواع مختلف ماهیان دریایی تولید می‌شود که میزان قابل توجهی از آن از طریق قفس‌های دریایی تولید می‌شود. در ایران مطالعات امکان‌سنجی و پتانسیل‌یابی پرورش ماهی در قفس در سال ۱۳۸۰ توسط یک شرکت نروژی در استان‌های جنوبی کشور و در آب‌های خلیج فارس و دریای عمان آغاز و کم‌کم این نوع پرورش ماهی در دیگر نقاط کشور که منابع آبی قابل استفاده در این زمینه داشتند نیز اجرایی شد.
پرورش ماهی در قفس در ۲ دهه اخیر به عنوان یکی از ظرفیت‌های توسعه آبزی‌پروری کشور مورد توجه قرار گرفته است.
براساس گفته کارشناسان حوزه شیلات، از مزایای این روش می‌توان به پرورش در محیط طبیعی، نزدیک بودن طعم و مزه آبزیان تولید شده به ماهیان صید شده از منبع آب طبیعی، مقرون به صرفه بودن، مدیریت آسان‌تر و پایین بودن هزینه‌های ثابت نسبت به دیگر روش‌های پرورش آبزیان اشاره کرد.
چهارمحال و بختیاری که رتبه نخست تولید ماهی سردآبی در کشور را دارد، علاوه بر پرورش ماهی در استخرها، پرورش ماهی در قفس را نیز در دریاچه سد کارون۴ آغاز کرده است و به گفته مسئولان سالانه ۲ هزار و ۱۰۰ تن ماهی به این روش تولید می‌کند.
وجود پنج مزرعه پرورش ماهی در قفس در چهارمحال و بختیاری
مدیر شیلات و امور آبزیان سازمان جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری، پرورش ماهی در قفس را یکی از روش‌های نوین آبزی‌پروری برشمرد و گفت: پرورش ماهی در قفس بیشتر در منابع آبی پشت سدها و همچنین در دریا مورد استفاده قرار می‌گیرد.
پرویز منصوری در گفت و گو با بیان اینکه در حال حاضر حدود پنج مزرعه به صورت پرورش در قفس در سطح استان فعالیت می‌کنند، افزود: با توجه به محدودیت این منابع آبی نمی‌توان در سطح گسترده از این روش استفاده کرد بنابراین استقبال بهره‌برداران نیز از این روش کمتر است.
آب بها باید معادل میزان تولید از پرورش‌دهندگان ماهی در قفس گرفته شود
یکی از پرورش‌دهندگان ماهی در قفس با بیان اینکه شروع کار و گرفتن مجوزها را از سال ۹۲ آغاز کرده است، اظهار داشت: در سال ۹۵ و بعد از برنده شدن در مزایده، ساخت قفس‌ها را شروع کردیم و تاکنون نیز مشغول فعالیت در این حرفه هستیم.
محمد شهبازی، به مشکلات پیش‌آمده در مدت انجام این کار اشاره کرد و گفت: ما در این کار حمایت نشدیم، به گونه‌ای که در سال نخست به دلیل مشکلاتی که ایجاد شد، تسهیلات بانکی به دلیل تمدید نشدن قرارداد به ما پرداخت نشد.
وی با بیان اینکه تاکنون بیش از ۱۱۵ میلیارد ریال هزینه برای این کار انجام داده است، تصریح کرد: تجهیزات مورد نیاز این کار وابسته به مواد پتروشیمی و آهن است که وابسته به قیمت دلار هستند که این مساله قیمت را بالا می‌برد.
شهبازی، به میزان آب‌بهاء گرفته شده توسط شرکت آب منطقه‌ای از پرورش‌دهندگان ماهی در قفس اشاره و بیان کرد: آب‌بهاء باید معادل میزان تولید ما که توسط شیلات رصد می‌شود، تعیین شود ولی هم اینک آب‌بهاء براساس ظرفیت اسمی از ما گرفته می‌شود.
این پرورش‌دهنده با بیان اینکه قانون موجر و مستاجری در این خصوص به دلیل انجام کار تولیدی، قانون درستی نیست، تصریح کرد: اگر می‌دانستیم که قرار است براساس ظرفیت اسمی از ما آب بها گرفته شود در این مزایده شرکت نمی‌کردیم چون می‌دانستیم که فاکتورهای زیادی روی تولید موثر است و این ریسک کار را بالا می‌برد.
شهبازی ادامه داد: در برهه‌ای از زمان خوراک و بچه ماهی نبود و یک مرتبه هم قفس‌های ما به دنبال توفان آسیب دید، این مسائل تولید ما را تحت تاثیر قرار داد، خواسته همه پرورش‌دهندگان ماهی در قفس این است که آب‌بهاء معادل میزان تولید محاسبه شود.
وی به انعقاد قرارداد برای انجام این کار اشاره و خاطرنشان کرد: انتظار داریم در وهله اول قرارداد ما براساس اعداد کارشناسی و منصفانه تمدید شود، این کار، کاری نیست که قرارداد آن یک ساله تمدید شود.
این پرورش‌دهنده ماهی افزود: سرمایه‌گذاری که ما برای انجام این کار انجام می‌دهیم، سرمایه‌گذاری ثابت و دراز مدت است، قابل انتقال نیست که آن را به جای دیگر منتقل کنیم بنابراین باید قرارداد نیز بلندمدت و حداقل ۱۰ ساله باشد یعنی به میزان عمر قفس‌ها به ما اجازه فعالیت بدهند.
دو گونه‌پروری را برای ما آزاد کنند
شهبازی به ممنوعیت پرورش ۲ گونه آبزی‌پروری اشاره و خواستار آزاد شدن آن شد و گفت: ماهی قزل‌آلا چون جزو ماهیان سردآبی است، وقتی دما بالا برود ظرف چند ساعت دچار مشکل می‌شود، بنابراین ما پرورش این ماهی را از اواخر آبان تا اواخر اردیبهشت می‌توانیم انجام دهیم و در غیر از این بازه به دلیل دمای بالای آب پرورش ماهی سردآبی برای ما ممکن نیست.
وی بیان کرد: این یعنی نیمی از سال، کارگران ما باید بیکار و قفس‌ها نیز بیهوده در دریاچه رها باشند.
این پرورش‌دهنده ماهی در قفس ادامه داد: به ما می‌گویند ماهی قزل‌آلا و ماهی کپور با یکدیگر تضاد زیست محیطی دارند و نمی‌توانند کنار هم باشند، ما می‌گوییم این ۲ را با فاصله زیاد به طور مثال یک هزار متری قرار می‌دهیم، ولی اینکه فقط یک گونه پرورش دهیم، امکانپذیر نیست ضمن اینکه ماهی کپور نیز بومی دریاچه است و تاکنون مشکلی برای آنها ایجاد نشده است، بلکه به خاطر غذایی که ما به ماهی‌ها می‌دهیم جمعیت آنها افزایش یافته است.
شهبازی، مشکل دیگر را ندادن اجازه برای اسکان و امکان استفاده از امکاناتی مانند برق و جاده عنوان و خاطر نشان کرد: ما باید برای حمل غذای ماهی و بار از قایق پدالی و پارویی استفاده کنیم، یعنی حتی حق استفاده از قایق را هم نداریم، باید قوانین در این خصوص تغییر کند تا ما راحت‌تر به کار تولید بپردازیم.
نیازمند حمایت دولت هستیم
وی با بیان اینکه پرورش ماهی در قفس جز ارکان اصلی اقتصاد مقاومتی است، تصریح کرد: در بحث‌های مالیاتی و ارزش افزوده نیز به کمک نیاز داریم چرا که این کار یک پروژه نو است و ما هنوز دچار سعی و خطا هستیم در حقیقت با هزینه‌کردن داریم تجربه به دست می‌آوریم ما نیازمند حمایت دولت هستیم.
این پرورش‌دهنده ماهی در قفس بیان کرد: کار ما مانند فولاد یا نورد نیست که آب را تبخیر کند بلکه ما فقط از آب استفاده کیفی می‌بریم.
نتیجه حمایت نشدن تولیدکننده خروج سرمایه از کشور است
شهبازی بیان کرد: اگر تولید کننده حمایت نشود از گردونه کار خارج می‌شود در این صورت یکی از کارهایی که انجام می‌شود خروج سرمایه از کشور است، خود ما حتی طرح سرمایه‌گذاری پرورش ماهی در قفس در دریای سیاه را به سفارت کشور در گرجستان ارائه دادیم، که مسئولان کشور گرجستان بسیار استقبال کردند اما متاسفانه در کشور خودمان چوب لای چرخ تولیدکننده می‌گذارند.
وی به اشتغال ۳۵ نفر و به کارگیری ۴۰ قفس با میانگین تولید هشت تا ۱۲ تُن در پروژه خود اشاره و تاکید کرد: به دلیل مشکلاتی که برای ما ایجاد شد در ۲ سال نخست نه تنها به سود نرسیدیم بلکه ضرر مطلق نیز داشتیم.
این پرورش‌دهنده ماهی در قفس با اشاره به موضوع بیمه تصریح کرد: سال اول شروع به کار ما توفانی با سرعت ۱۱۰ کیلومتر در ساعت در دریاچه رخ داد که بیش از هفت تا هشت میلیارد ریال ماهی با رها شدن در دریاچه از دسترس ما خارج شد، ولی بیمه فقط ۴۰۰ میلیون ریال به ما پرداخت کرد.
شهبازی ادامه داد: زمانی که فاکتورها و مبانی تولید شاخص‌های نامشخصی باشند، نمی‌توان ریسک پروژه را بالا برد، یعنی نمی‌توانیم به آسانی سهم پرداختی خود را افزایش دهیم که بعد بیمه مبلغ بیشتری به ما پرداخت کند.
وی خوراک آبزیان را یکی دیگر از مشکلاتی که با آن دست و پنجه نرم می‌کنند عنوان و خاطرنشان کرد: در کشور دو تا سه شرکت استانداردها و مباحث کمی و کیفی را برای تولید خوراک آبزیان رعایت می‌کنند ما نیز برای کاهش وابستگی به دیگر شرکت‌ها، دور ماندن از سلایق آنها و همچنین به این دلیل که تکمیل زنجیره تولید یکی از شاخصه‌های کاری و هلدینگ ما است در شهرک صنعتی شهرکرد قطعه زمینی خریداری کرده و خط تولید خوراک آبزیان را نیز سفارش داده‌ایم، که اگر از ما حمایت شود می‌توانیم با سرعت بیشتری کار خود را آغاز کنیم.
کوتاه شدن دوره پرورش مزیت پرورش ماهی در قفس است
صادق خلیل طهماسبی دیگر پرورش‌دهنده ماهی در قفس پشت سد کارون۴ که کار خود را با اجاره قفس شروع کرده است، تصریح کرد: با توجه به دمای مناسب رشد ماهیان سردابی و بالا بودن دمای آب دریاچه سد در زمستان، دوره پرورش یک تا دو ماه کوتاه‌تر می‌شود همچنین در پرورش ماهی در قفس گل‌آلود شدن آب به دنبال بارش و شستن استخر نیز حذف می‌شود.
طهماسبی با بیان اینکه اکنون ماهی کپور در قفس پرورش می‌دهد، یادآور شد: قبل از شیوع کرونا، ماهی را به عراق می‌فرستادیم و شرایط و بازار خوب بود اما اکنون چون مرز شلمچه بسته است، متضرر شده‌ایم.
تاکنون مراجعه‌کننده‌ای برای بیمه ماهی در قفس نداشته‌ایم
مدیر صندوق بیمه محصولات کشاورزی چهارمحال و بختیاری، با تاکید بر اینکه تاکنون متقاضی برای بیمه ماهی در قفس به این صندوق مراجعه نکرده است، افزود: بیمه کردن ماهی در قفس به مدارک بیشتری در مقایسه با ماهی استخری احتیاج دارد.
احمد کریمزاده بیان کرد: در پروش ماهی در قفس علاوه بر پروانه بهره‌برداری معتبر، مجوز و گواهی سلامت ماهیان و آمار موجوی چنانچه آبزی‌پرور بخواهد قفس را نیز بیمه کند باید مدارک و مستندات مربوط به قفس‌ها مانند محل خرید و نوع سازه را نیز باید ارائه دهد.
پرورش همزمان دو گونه آبی در طرح پرورش ماهی در قفس امکانپذیر نیست
مدیرکل حفاظت محیط زیست چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه براساس قوانین کمیته آبزی‌پروری متشکل از سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان شیلات و دامپزشکی در خصوص این موضوع تصمیم‌گیری می‌کنند، تصریح کرد: در درجه اول برای پرورش ماهی در قفس سد نباید منبع تامین کننده آب شرب باشد، همچنین تعیین گونه‌ای که پرورش داده می‌شود با سازمان مرکزی حفاظت محیط زیست است.
شهرام احمدی تصریح کرد: متقاضیان این طرح برای پرورش ماهی قزل‌آلا مجوز پایلوت گرفته بودند، اما اینک تقاضای پرورش ماهی کپور دارند، سازمان محیط زیست نیز اعلام کرده است که پرورش باید به صورت صرف از گونه‌های بومی باشد.
وی با اشاره به نظر سازمان حفاظت محیط زیست، مبنی بر همزمان نبودن پرورش دو گونه آبزی، بیان کرد: پرورش همزمان ۲ گونه قزل‌آلا و کپور ممکن نیست، علاوه بر اینکه پرورش گونه غیر بومی کپور نیز امکانپذیر نیست.
محدودیتی برای پرورش غیر همزمان دو گونه آبزی در یک منبع آبی وجود ندارد
مسئول اداره بهداشت و مدیریت بیماری‌های آبزیان دامپزشکی چهارمحال و بختیاری با تاکید بر اینکه مطابق دستورالعمل پرورش، پرورش همزمان ۲ گونه آّبزی در یک منیع آبی قابل انجام نیست، اظهار داشت: پرورش غیر همزمان ۲ گونه آبزی با رعایت مسائل و شرایط بهداشتی قابل انجام است.
سیاوش اخوان طاهری افزود: پرورش‌دهندگان ماهی چنانچه بخواهند پرورش دو گونه آبزی را غیر همزمان انجام دهند باید زمانی که ماهی را جمع‌آوری و قفس‌ها را تخلیه کردند، شست و شو و آیش‌گذاری را انجام و برای پرورش گونه دوم آماده شوند.
وی با بیان اینکه پرورش همزمان ۲ گونه آبزی از لحاظ بهداشتی و بیماری‌ها ایجاد مشکل می‌کند، خاطرنشان کرد: پرورش غیر همزمان ۲ گونه آبزی در یک منبع، پس از رعایت اصول ذکر شده محدودیتی ندارد کما اینکه این موضوع به متقاضیان نیز اعلام شده است.
مسئول اداره بهداشت و مدیریت بیماری‌های آبزیان دامپزشکی چهارمحال و بختیاری گفت: ماهی کپور اگر چه یک ماهی گرمابی است، اما دمای پایین آب را نیز می‌تواند تحمل می‌کند در صورتی که قزل‌آلا یک ماهی سردابی است و هنگامی که دمای آب حدود ۲۰ درجه سانتیگراد شود، ماهی از نظر اکسیژن مشکل پیدا می‌کند و دریافت غذای آن با محدودیت مواجه و دچار یکسری بیماری نیز می‌شود، به همین دلیل در فصول گرم امکان رشد این ماهی وجود ندارد.
اخوان طاهری، با اشاره به تاثیر پارامترهایی مانند دمای آب، غذادهی، وزن ماهی و بیماری‌ها روی رشد ماهی، تصریح کرد: چنانچه آبزی‌پروران پس از پایان دوره پرورش قزل‌آلا ، ماهی کپور با وزن بیش از ۱۵۰ گرم بیاورند و غذادهی و مدیریت بهداشتی مناسب باشد، کپور می‌تواند در مدت تقریبی پنج ماه به وزن فروش برسد و آماده عرضه به بازار شود.
وی تاکید کرد: اما اگر بچه ماهی کپور با وزن کمتر از این میزان باشد در بازه زمانی ذکر شده به وزن مناسب برای عرضه در بازار نمی‌رسد.
مسئول اداره بهداشت و مدیریت بیماری‌های آبزیان دامپزشکی چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه صدور مجوز تولید با مدیریت شیلات جهادکشاورزی و صدور پروانه بهداشتی با دامپزشکی است، ادامه داد: اگر واحد متقاضی شرایط و ویژگی‌های لازم و مدنظر سازمان دامپزشکی را داشته باشد پروانه و اجازه پرورش به آنها داده می‌شود.
هزینه ثابت پرورش ماهی در قفس کمتر از مزارع آبراهه‌ای است
مدیر شیلات و آبزیان چهارمحال و بختیاری هزینه مورد نیاز برای ساخت هر قفس را بسته به ابعاد و جنس قفس‌ها متفاوت دانست و بیان کرد: این هزینه می‌تواند برای هر قفس ۲۰ تُنی بین ۱۵۰ تا ۲۵۰ میلیون تومان متغیر باشد.
منصوری با بیان اینکه در حال حاضر به طور تقریبی ۸۰ درصد از تجهیزات مربوط به قفس در استان تولید می‌شود، تصریح کرد: با توجه به مقایسه هزینه‌های ثابت در مزارع پرورش ماهی آبراهه‌ای (بتنی) و قفس می‌توان گفت که هزینه پرورش ماهی در قفس در مقایسه با استخرهای بتنی کمتر است.
وی تاکید کرد: در مطالعات انجام شده برای پرورش ماهی در قفس در دریاچه سد کارون۴، ظرفیت اولیه تولید حدود چهار هزار تن محاسبه شد که تاکنون سه هزار و ۲۰۰ تن از آن به افراد حقیقی و حقوقی واگذار شده است و ۸۰۰ تن باقیمانده آن نیز از طریق مزایده از طرف شرکت آب منطقه‌ای واگذار خواهد گردید.
مدیر شیلات و آبزیان چهارمحال و بختیاری یادآور شد: در حال حاضر فقط مجوز پرورش ماهی سردآبی در قفس صادر شده است، اما مکاتبات و رایزنی‌هایی با اداره کل دامپزشکی و حفاظت محیط زیست استان در خصوص پرورش ماهیان گرمابی نیز صورت گرفته است.
مدت یک هفته از آماده‌سازی این گزارش برای انتشار گذشت، اما با توجه به ضرورت گفت و گو با مسوولان شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری به منظور پاسخگویی به برخی سوالات و دغدغه‌های پرورش‌دهندگان ماهی تا زمان تنظیم این گزارش، این شرکت مسیر گفت و گو با خبرنگار ایرنا را هموار نکرد.
اگر چه اساس دولت تدبیر و امید تاکید بر شفاف‌سازی و اطلاع‌رسانی دقیق است اما مدیران آب منطقه‌ای استان با وجود مسئولیتی که در این رابطه دارند، در این زمینه پاسخگو نبودند.
خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) به عنوان یک رسانه رسمی کشور آماده دریافت پاسخ مسوولان وزارت نیرو نسبت به دغدغه‌های پرورش‌دهندگان ماهی در قفس است.
به گزارش ایرنا، سالانه یک میلیون و ۵۰۰هزار تن انواع محصولات کشاورزی در استان تولید می‌شود که حدود ۲۳ هزار تن آن در بخش شیلات و ماهیان سردآبی است.