ادارات دولتی، بانک ها، بنگاه های اقتصادی، بیمارستانها، کلینیک های تخصصی کانون مکان‌های و فعالیت هایی هستند که مردم بیشتر ارتباط را با آنها دارند، که با ارائه خدمات الکترونیک میتوان تا حدود زیادی از تجمعات کاهش ارائه خدمات الکترونیک گامی که با شعار دولت الکترونیک از گذشته آغاز شده است و با شیوع کرونا شدت گرفت.
با ارائه خدمات بصورت الکترونیک، اگر چه در برخی امور گشایش حاصل شد و دستاوردهای مناسبی به ارمغان آورد اما کافی نیست نمونه بارز آن ازدحام مراجعین بانک ها و دفاتر خدمت رسانی، مطب پزشکان و رستههای خدماتی است که عملا خدمات الکترونیکی مناسب ارائه نداده اند و مدیریت هوشمندی در ساماندهی مراجعین وجود ندارد.
یکی از خدماتی که سال هاست از آن بحث می شود، دولت الکترونیک است که چشم اندازش استفاده بهینه و حداکثری از تمامی بسترها و زیرساخت های فناوری اطلاعات است. حوزه دولت الکترونیک به عنوان یکی از حوزه های زیر مجموعه فناوری اطلاعات، امروزه این امکان را برای دولت بوجود آورده است تا با استفاده از فناوریهای نوین اطلاع رسانی، اطلاعات و خدمات مورد نیاز جامعه را به سادگی، به سرعت و به شیوه ای کارآمد در حداقل زمان و با کمترین هزینه ارائه نمایند. اینترنت بهترین شیوه برای ارائه خدمات و اطلاعات است.
برنامه ششم توسعه و خدمات الکترونیکی
به استناد قانون برنامه پنج ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور(۱۴۰۰-۱۳۹۶) بخش ۱۳ مربوط به اطلاعات و فناوری تکالیف دستگاه های خدمت رسان را در ماده ۶۷ بند ب بیان داشته است؛ دستگاههای اجرائی موظفند نسبت به الکترونیکی کردن کلیه فرآیندها و خدمات با قابلیت الکترونیکی و تکمیل بانکهای اطلاعاتی مربوط، تا پایان سال سوم اجرای قانون برنامه اقدام کنند.
دستگاههای اجرائی می توانند به منظور الکترونیکی کردن فرآیندها و خدمات از مشارکت بخش خصوصی استفاده نمایند. دستگاههای اجرائی مکلفند کلیه خدمات قابل ارائه در خارج از محیط اداری خود و قابل واگذاری یا برونسپاری را به دفاتر پستی و دفاتر پیشخوان خدمات دولت و دفاتر ارتباطات و فناوری اطلاعات (ICT) روستایی حسب مورد واگذار کنند.
در بند یک ماده ۶۷ توجه خاصی به مناطق روستایی شده و بیان می دارد: در توسعه زیرساخت های خدمات الکترونیکی در مناطق محروم و روستایی سرمایه گذاری نماید به گونه ای که امکان ارائه حداقل چهار خدمت الکترونیکی اصلی دولت (سلامت، آموزش، کشاورزی و بانکی) در هشتاد درصد (۸۰ %) روستاهای بالای بیست خانوار کشور امکان پذیر شود.
کرونا تحول بنیادی در روابط اقتصادی
اقتصاد خانوار و جامعه زیر بنای روابط اجتماعی و پویایی جامعه است. با نگاهی به سبک زندگی در دوران کرونا شاهد تحولات بنیادی در روابط اقتصادی هستیم.از خرید های روزمره مورد نیاز که به شیوه الکترونیک صورت می گیرد و دوری از تبادل اسکناس تا خرید دیجیتال و ثبت سفارش کالا و مراودات بانکی که تحت تاثیر کرونا به سمت الکترونیکی شدن گرایش یافت.
اما تعطیلی مراکز تولید، توزیع و مصرف از یک سو و محدویت های اجتماعی از سوی دیگر توام با زیر ساخت های سنتی بازار باعث خسارت به اقتصاد کلان و بسیاری از مشاغل شد در این رویکرد دولت بواسطه حمایت از مشاغل آسیب دیده تسهیلاتی را از طریق بانک ها در نظر گرفته و بیشتر از همیشه بانک ها کانون تجمع شدند.
بانک های الکترونیک و خدمات سنتی
توسعه و گسترش بانکداری الکترونیکی در سال های اخیر بخش مهمی از خدمات بانکی را آسان کرده است و در بسیاری از موارد ، عملیات بانکی در منزل انجام می شود ؛ عملیات بانکی همچون؛ پرداخت قبوض،انتقال وجه،خرید و پرداخت آنلاین از جمله این موارد است .
اما بسیاری از امور به ویژه اخذ تسهیلات امروز در ایام کرونا ، بیشترین موارد نیاز به مراجعه به بانک ها است ؛ روند اداری سخت و دشوار، اخذ تضمینات ضامن، فرم های متعدد، حضور فیزیکی، اخذ اثر انگشت با استامپ های آبی یا خودکار ثابت دیجیتال،دریافت پیامک و مواردی دیگر که الزاما" پای مشتری را به بانک هایی با ساختار کوچک و نامناسب باز می کند که همه این موارد منجر به ایجاد محیطی خطرناک برای گسترش کرونا می شود.
چشم انداز حرکت بسوی اقتصاد هوشمند
علی عبداللهی، رئیس مرکز فناوری اطلاعات و توسعه اقتصاد هوشمند وزارت اقتصاد و دارایی در جلسه کمیسیون عالی تنظیم مقررات مرکز ملی فضای مجازی با اشاره به جهش دیجیتالی دنیا به دلیل همه‌گیری ویروس کرونا گفت: وزارت امور اقتصادی و دارایی در راستای چشم‌انداز و حرکت به سمت اقتصاد هوشمند، به‌دنبال تسهیل در ارائه خدمات، کاهش مراجعات حضوری و در نهایت تحقق دولت الکترونیک که از تاکیدات شورای‌عالی فضای مجازی کشور است.
بنا بر گفته وی ، ارائه تسهیلات به کسب‌وکارهای آسیب‌دیده به‌دنبال همه‌گیری ویروس کرونا را طبق مصوبه دولت وکمیته ملی مبارزه با کرونا در اولویت برنامه‌های خود قرار داده است. برای ارائه تسهیلات به متقاضیان باید در مرحله نخست احراز هویت صورت گیرد و پس امضای قرارداد فی‌مابین طرفین، تضامین ارائه شود که با توجه به فرآیند طولانی و نیاز به مراجعات متعدد و همچنین مستندسازی مدارک ارائه سفته الکترونیکی برای متقاضیان درنظر گرفته شد.
کرونا و لزوم خدمات الکترونیکی اجتماعی
کرونا علاوه بر دگرگونی در بخش اقتصادی حوزه های فرهنگی- اجتماعی را تحت تاثیر قرار داده است . لایه های اجتماعی و فرهنگی در حوزه الکترونیک هم سهم بسزایی داشت بطوریکه در ایام کرونا موفقیت هایی به ویژه در حوزه آموزش دیجیتال توسط آموزش و پرورش با راه اندازی مدرسه تلویزیونی و نرم افزار شاد رقم زده شد.
اما حوزه سلامت به ویژه خدمات درمانی کانون تجمعاتی است که علیرغم وجود زیرساخت های لازم برنامه اجرایی الکترونیکی نظامند جایگاهی ندارد؛ مطلب پزشکان، کلینیک ها،آزمایشگاه و مراکز سی تی اسکن در ایام کرونا به شدت نیازمند الکترونیکی شدن با استفاده از نرم افزارهای خاص هستند.
در این خصوص باید یادآور شد که؛ بنا بر برنامه توسعه اقتصادی،اجتماعی،فرهنگی ششم در ماده ۷۴ تکالیف متعددی را برای نظام سلامت تعیین کرده و در بند ث وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی مکلف است در اجرای «نظام خدمات جامع و همگانی سلامت» با اولویت بهداشت و پیشگیری بر درمان و مبتنی بر مراقبتهای اولیه سلامت، با محوریت نظام ارجاع و پزشک خانواده با به کارگیری پزشکان عمومی و خانواده، گروه پرستاری در ارائه مراقبت های پرستاری در سطح جامعه و منزل، سطح بندی خدمات، پرونده الکترونیک سلامت ایرانیان، واگذاری امور تصدی گری با رعایت ماده (۱۳) قانون مدیریت خدمات کشوری و پرداخت مبتنی بر عملکرد مطابق قوانین مربوطه و احتساب حقوق آنها اقدام نماید.
دولت و رویکرد تحقق دولت الکترونیک
آنچه که در خصوص دولت الکترونیک همواره مورد توجه و تاکید دولت و رئیس جمهور قرار داشته است این است که ؛ اکثر اطلاعات باید برخط ارائه شود و در دسترس عموم باشد تا همگان بتوانند از آن استفاده کنند البته برخی اطلاعات که بنا به دلایلی نمی تواند برخط ارائه شود و دارای طبقه بندی است، برای افراد ویژه و خاص در دسترس باشد. یک نکته مهم در کنار خدمات دولت الکترونیک وجود دارد که چندان ارتباطی با الکترونیکی شدن خدمات ندارد و آن پیچیده بودن بسیاری از فرایندها است که در ادارات ما برای صدور مجوزها و استعلام‌های تشریفات غیر ضروری و طولانی وجود دارد که هم مردم را دچار سردرگمی می‌کند و هم زمان زیادی برای ارائه خدمات در برمی‌گیرد. از این نظر دستگاه های مرتبط با جدیت تمامی فرایندها و تشریفات خدمات را مورد بازنگری قرار دهند که موارد غیر ضروری و غیر لازم شناسایی و حذف شود.
نکته دیگری که رئیس جمهور بر آن تاکید دارد این است که ؛ در تحقق دولت الکترونیک نقش‌آفرینی رسانه‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد چرا که در دولت الکترونیک ما با یک تغییر اساسی در سبک زندگی اجتماعی مردم مواجه هستیم و لذا دستگاه‌ها می بایست با کمک و مساعدت رسانه‌ها خدمات آنلاین خود را برای مردم معرفی کننند و آموزش‌ها و اطلاع‌رسانی‌های لازم را انجام دهند.
به هر روی آنچه که مسلم به نظر میرسد این است که ؛ خدمات الکترونیکی و دولت الکترونیک یک رابطه دو طرفه بین دولت و مردم است که اگر به خوبی پیاده شود، به معنی کارآمدتر شدن دولت با هزینه ای کمتر برای مردم خواهد بود.دولت الکترونیک، هزینه تعاملات میان مردم و حکومت و نیز میان سطوح مختلف حکومتی را کاهش می دهد تجربیات سال های اخیر نشان داده است که دسترسی مردم به اطلاعات دولتی از طریق شبکه ، هزینه دولت ها را به طور قابل توجهی کاهش داده است.
در حالیکه کرونا همچنان سایه سنگینی بر جامعه دارد ، بهترین راه مبارزه با آن استفاده از ماسک، شست وشوی دست ها و رعایت فاصله اجتماعی است و بهترین راه حل اجرای برنامه های اقتصادی، اجتماعی بهره مندی از خدمات الکترونیکی است که بسترهای مناسبی برای آن فراهم شده است.