اقتصاد بنگلادش که اتکای زیادی به گردشگری و صادرات پوشاک دارد هرچند از مزیت های جهانی سازی و فعالیت شرکت های بزرگ بین المللی پوشاک به دلیل مقرون به صرفه بودن تولید در این کشور بهره زیادی برده اما با شیوع کووید ۱۹ بسیاری از سفارشات برای تولید کالا از سوی شرکت های چند ملیتی پوشاک لغو و باعث به شماره افتادن نفس اقتصاد این کشور شده است.
به گفته کارشناسان از آنجایی که دولت ها در سراسر جهان برای جلوگیری از گسترش ویروس کرونا قرنطینه اعمال می‌کنند ،بازارهای جهانی با بدترین بحران اقتصادی از سال ۲۰۰۸ میلادی تاکنون مواجه شده اند.
اولین مورد ابتلا به کرونا در کشور ۱۶۴ میلیون نفری بنگلادش در روز هشت مارس(۱۸ اسفند) گزارش و هم اکنون براساس گزارش مرکز بهداشت این کشور ۲۶۱ هزار نفر مبتلا به کرونا شده اند که سه هزار و ۴۳۸ نفر از آنان فوت شده اند.
پیش از این برخی منابع از جمله مجمع جهانی اقتصاد هشدار داده بودند که کووید-۱۹ ممکن است یک بحران انسانی در بنگلادش ایجاد کند. تنها ۱۵ درصد از کارگران بنگلادش بیش از ۶ دلار در روز درآمد دارند و تعطیلی شرکتها و کاهش فعالیتهای اقتصادی به علت کرونا زندگی میلیونها نفر را در این کشور تهدید می کند.
ساجید آمیت از دانشگاه لیبرال آرتس بنگلادش، در خصوص چگونگی تاثیر کرونا بر اقتصاد این کشور می گوید جهانی سازی مزیت های زیادی برای پوشاک بنگلادش به ارمغان آورده است. شرکت های بزرگ و بین المللی پوشاک به دنبال مراکز مقرون به صرفه ای برای تولیدات و تامین به موقع محصولات فروشگاه‌ها هستند. با این حال کووید ۱۹ زنجیره عرضه متقابل کشور را در معرض آسیب پذیری و عواقب منفی قرار داده است.
وی می افزاید:تاثیر منفی کووید ۱۹ بر اقتصاد بنگلادش به مدت زمان این بحران بستگی دارد. ممکن است به دنبال قرنطینه در سراسر جهان آلودگی در موج های بعدی حتی در مقادیر محدود بازگردد که تاثیرات اقتصادی داشته باشد.
کارشناسان بر این باورند که رکود جهانی بالقوه تا اواخر سال ۲۰۲۰ میلادی ادامه خواهد داشت. صندوق بین المللی پول معتقد است که رکود اقتصادی بدتر اما کوتاه تر از رکود بحران اقتصادی جهان در سال ۲۰۰۸ میلادی خواهد بود.
مدت زمان ماندگاری کرونا برای بنگلادش حایز اهمیت است چرا که سرنوشت اقتصادی آن رابطه تنگاتنگی با سرنوشت کشورهایی دارد که اقتصاد بنگلادش را به دو دلیل پوشاک آماده و حواله‌های ارزی متاثر می‌کنند.
پوشاک آماده و حواله‌های ارزی
شرکت های پوشاک آماده که از بنگلادش خرید می‌کنند در حال بستن درهایشان در سراسر اروپا و آمریکا هستند. فروشگاههایی مانند H&M ، GAP ، Zara ، Marks & Spencer ، Primark که خریداران عمده ای دارند؛ بسته شده اند. خرید کاهش یافته است. از سویی دیگر هراس از مواد اولیه ای که از منبع چین تهیه شده است وجود دارد. از ۲۳ مارس ۲۶۴ کارخانه پوشاک بنگلادش با فسخ معاملات روبه رو شده اند. شرکت H&M یکی از بزرگترین خریداران پوشاک بنگلادش مجبور شده است سفارشات جدید را به طور موقت متوقف کند.
خانم روبانا حق رئیس BGMEA پیش بینی کرده است که تاثیر به تعویق افتادن یا لغو سفارش به حدود یک و نیم میلیارد دلار برسد که تقریبا ۵۰درصد متوسط درآمد صادراتی بنگلادش در یک ماه است. اگر ویروس ادامه داشته باشد تاثیر آن بر زنجیره عرضه جهانی، تقاضای خریدار، سلامت و امنیت کارگران تا اواخر ۲۰۲۰ ضرردرآمدهای صادراتی حتی می‌توان به چهار میلیارد دلار برسد. این تعجب آور نیست، چراکه کند شدن اقتصاد ایالات متحده آمریکا و اروپا بر اقتصاد بنگلادش تاثیر چشمگیری خواهد داشت.
کاهش رشد تولید ناخالص داخلی
آژانس بین‌المللی رتبه بندی اعتبار Moody انتظار دارد که بخش پوشاک آماده بنگلادش تا پایان سال مالی با غلبه بر شوک های زنجیره تامین و بهبود تقاضا خود را بازیابی کند و بهبود یابد.
ستون فقرات اقتصاد بنگلادش، حواله‌های ارزی ارسالی توسط کارگران مهاجر، ضربه اجتناب ناپذیری خواهد خورد. بنگلادش میلیونها کارگر در سراسر جهان دارد که بیشتر آنها در خاورمیانه، آمریکا، بریتانیا و مالزی هستند. محدودیت های مسافرتی نیز چون کاهش سرعت اقتصادی در کشورهای میزبان در عربستان سعودی، امارات، قطر، کویت، مالزی، ایالات متحده و کشورهای اروپایی به این معنی است که کارگران دستمزد خود را از دست می دهند.
از سویی دیگر قیمت نفت به شدت کاهش یافته است. که انتظار می رود کارگران مهاجر را نیز متاثر سازد. قیمت نفت غالبا یک شاخص برجسته و موثر در انتقال حواله ارزی است. تاریخ نشان می دهد که افت قیمت نفت تاثیر تاخیری در حواله‌های ارزی بنگلادش دارد. در حال حاضر قیمت جهانی نفت به دلایل مختلف و متاثر از بحران جهانی کرونا از جمله کاهش تقاضای خرید نفت به دلیل تعطیلی و کاهش حمل و نقل، جنگ قیمت نفت میان روسیه و عربستان سعودی کاهش یافته است.
به طور کلی، کاهش درآمد صادراتی، اخراج کارگران بخش پوشاک آماده و کاهش جریان حواله‌های ارزی بر تقاضای مصرف کننده‌های شهری و روستایی اقتصاد بنگلادش تاثیر خواهد گذاشت.
تاثیر قیمت نفت و حواله های ارزی بر تقاضای مصرف کننده
طبق آخرین گزارش ها، کارخانه‌های بخش پوشاک آماده در حال تعطیل شدن است و کارگران به روستاها و خانه‌هایشان باز می‌گردند. این فشار بر اقتصاد روستایی در شرایطی ایجاد می‌شود که پیوندهای اقتصادی شهری و روستایی نیز به شدت مختل شده است. مراکز خرید در شهرها بسته شده و یا در حال بسته شدن هستند و تنها فروشگاههایی که کالاهای اساسی روزانه، داروخانه‌ها و فروشگاه‌های مواد غذایی برای باز بودن مجاز هستند.
تاثیر کرونا بر مشاغل کوچک
در بحران‌های اقتصادی، کسب و کارهای کوچک و شرکت ها نوپا (استارتاپ ها) بدترین ضربه را می خورند. جمع آوری بودجه برای کسب و کارهای کوچک و نوپا دشوار است. بانک ها تمایلی به ارائه تسهیلات با نرخ سود ۹ درصد ندارند. امید است که دولت نوعی بسته حمایتی و محرک را برای این نوع از کسب و کارها فراهم آورد.
جمع آوری کمک مالی برای شرکت های نوپا حتی در محیط سالم نیز دشوار است. در زمان بحران ویروس کرونا سرمایه گذاری در این بخش ماه‌های آینده ضربه قابل توجهی خواهد خورد. این ویروس همچنین ممکن است پیامدهای ناخواسته ای را در جهت ارتقاء سطح حمایت اجتماعی و واکنش های اضطراری بنگلادش را به همراه داشته باشد.
خسارت ۱.۶ میلیارد دلاری بخش گردشگری
وزارت گردشگری و هوانوردی بنگلادش اعلام کرد که شیوع فراگیر ویروس کرونا بیش از ۱۴ هزار کرور تاکا (بیش از ۱.۶ میلیارد دلار) به بخش گردشگری این کشور خسارت وارد کرده است .
بخش گردشگری کشور بنگلادش به دلیل شیوع ویروس کرونا در وضعیت کاملاً آشفته ای قرار دارد. با توجه به گزارش انجمن گردشگری بنگلادش، تاکنون چهار میلیون نیروی انسانی مرتبط با این بخش به دلیل شیوع بیماری کووید - ۱۹ بیکار شده اند و دستکم ۱۵ میلیون نفر وابسته به این صنعت نیز بطور جدی در معرض خطر قرار دارند. تحقیقات بعمل آمده حاکی از آن است که حدود ۷۰ درصد از نیروی انسانی وابسته به بخش گردشگری بنگلادش که تعدادشان بالغ بر چهار میلیون نفر است که در خصوص گذران عمر و وضعیت معیشتی خود عمیقاً نگران می‌باشند.
رئیس انجمن تورگردانان بنگلادش به خبرنگاران اظهار داشت: « برای غلبه بر این وضعیت فاجعه بار توجه ویژه دولت ضروری است. بیش ازچهارماه است که تمامی امور مربوط به گردشگری تعطیل شده اما هزینه‌های اجرایی از قبیل بهره بانکی، اجاره ملک، حقوق کارمندان، قبوض برق و گاز و ... همچنان باید پرداخت شوند. در این شرایط بسیاری از افراد شغل خود را تعطیل کرده و به روستاها رفته اند. برخی نیز مجبور به تغییر شغل شده اند.
بر اساس گزارش انجمن سیاحتی اقیانوس آرام، صنعت گردشگری بنگلادش از ماه ژانویه تا ژوئن ۲۰۲۰ کسب و کار با ارزش حدود ۱.۲ میلیارد دلاری را از دست داده است.
در عین حال قائم مقام وزارت گردشگری و هوانوردی بنگلادش تاکید نمود که مراکز گردشگری و تفریحی کشور بزودی بازگشایی خواهند شد لیکن قبل از این اقدام می‌باید خط مشی مشخصی در زمینه روش خدمات دهی در این مراکز به ویژه هتل ها و رستوران‌ها تدوین شود.
سازمان‌های مرتبط با بخش گردشگری بنگلادش نیز با انتقاد از سیاست دولت خانم شیخ حسینه، اعلام کردند با وجود رکود چند ماهه در بخش گردشگری، هیچ دستورالعمل مشخصی از سوی دولت در این زمینه ارائه شده است و در بودجه ملی اخیر نیز هیچ تلاشی برای پایداری این بخش صورت نگرفته است.
شایان ذکر است که در بودجه ۵۶۸ هزار کرور تاکایی(حدود ۶۷ میلیارد دلاری) سال مالی ۲۱- ۲۰۲۰، تنها مبلغ ۳۶۸۸ کرور تاکا(حدود ۴۳۴ میلیون دلار) برای بخش حمل و نقل هوایی و گردشگری اختصاص داده شده است که حدود ۸۰ درصد از این تخصیص برای بخش هواپیمایی کشوری و بقیه یعنی ۷۲۵ کرور تاکا(حدود ۸۵ میلیون دلار) برای بخش گردشگری کشور اختصاص یافته است.
درهمین حال، دکتر شمشاد نورین، استاد دانشگاه داکا در رشته مدیریت جهانگردی و هتلداری اظهار داشت: «بخش های زیادی از اقتصاد با صنعت گردشگری مرتبط می‌باشد. بنابر این نمی‌توان این بخش را دستکم گرفت.
وی به دولت توصیه کرد تا هر چه زودتر دستورالعملی را تدوین کند تا مراکز گردشگری و سیاحتی بتوانند با حفظ امنیت بهداشتی کسب و کار خود را ادامه دهند. زیرا اگر سرمایه گذاران این بخش بیمه می‌شدند و یا مشوق های خاصی برای آنها در نظر گرفته می‌شد، در این صورت امکان حفظ معیشت بسیاری از مردم وجود داشت.
آنچه که در شرایط کنونی کشور بنگلادش بیش از هر چیزی مشهود است، این است که ویروس کرونا بیش از جان مردم، نفس اقتصاد نیمه جان این کشور فقیر را به شماره انداخته است.
· Long Read: Coronavirus and the Bangladesh economy: Navigating the global Covid-۱۹ shutdown, Sajid Amit, ۲۰۲۰