براساس منابع موجود بنای این مسجد به تاریخ ۱۱۳۲ قمری حدود ۳۰۰ سال پیش برمی گردد که زیربنای اولیه آن ۲۶ متر مربع بوده ، و در سال ۱۳۷۲ هجری قمری نیز مابقی مسجد ساخته شده و به شکل امروز درآمده است.
به گزارش ایرنا، این مسجد نزد مردم شاهرود از اهمیت بالایی برخوردار بوده و محبوب است. افرادی از هر قشر با هر تفکر و گرایشی برای یک‌بار هم که شده حتی برای ادای نذر سری به آن زده اند. سادگی از در و دیوارش پیداست.
عصر هر پنجشنبه بانوان بسیاری برای برگزاری آیین روضه خوانی در آن اجتماع و در پایان تکه‌های کوچک نان دورچین سینی رویی قدیمی می‌شود که در سمت دیگر آن سطل ماستی قرار گرفته تا بین پا منبری‌ها تقسیم شود. غروب تاسوعای هر سال هم با همین نان و ماست از سوگواران اباعبدالله (ع) پذیرایی می شود.
این مکان در غروب تاسوعا هم به بانوان اختصاص پیدا می‌کند به طوری که کمتر بانوی شاهرودی را می‌توان یافت که شب عاشورای اینجا را تجربه نکرده باشد.
این مکان در بافت تاریخی شهر هم‌جوار تکیه زنجیری ها در بافت سنتی چهار سوق قرار دارد که برای رفتن به آن‌جا باید شیب تند کوچه ای باریک را به سمت در سبز رنگ بلند آن طی کرد. ساختمانی متشکل از خشت خام که طول آن ۲۷ و عرض آن ۱۷ قدم است. مسجدی با ۱۴ ستون که پیشینه اش به سال ۱۱۳۲ هجری قمری باز می گردد و ۲۴۰ سال بعد بازسازی شد و به شکل امروزی اش درآمد.
یک مسجد و ۲ دغدغه
در روزهای گذشته مطالبی از سوی برخی رسانه ها و فضای مجازی شهرستان شاهرود پیرامون مقاوم سازی مسجد امام حسن عسگری (ع) منتشر شد. مطالبی که بیانگر وجود ۲ نوع طرز فکر متفاوت اما با یک هدف است. برخی بر این باورند که مرمت باید به گونه ای باشد که خللی در بافت تاریخی سازه ایجاد نشود و برخی دیگر نیز می گویند می توان ظاهر تاریخی را حفظ کرد اما با استفاده از روش های بروز به استحکام بنا پرداخت. با وجود این اما همه در یک عقیده مشترکند و آن حفظ این بنای ارزشمند و تاریخی است.
رییس هیات امنای مسجد امام حسن عسگری (ع) در گفت و گو با ایرنا با بیان اینکه بعد از تحویل گرفتن مسجد از هیات امنای قبلی در آذر ۹۸ نخستین نشست رسمی با امام جمعه و رییس اداره اوقاف و امور خیریه شاهرود در راستای ساماندهی وضعیت ایمنی مسجد برگزار شد، افزود: در این نشست مقرر شد تا مرمت سقف مسجد به منظور مقاوم‌سازی و حفظ جان نمازگزاران به سرعت و با نظارت کارشناسان عمرانی اوقاف و با رعایت حفظ ظاهر تاریخی مسجد انجام شود.
محمد جواد قهابی با اشاره به نامه درخواست اعزام کارشناسان فنی به اداره اوقاف و امور خیریه در تاریخ ۲۰ آذر ۹۸ به منظور جلوگیری از هدر رفت هزینه، افزود: در پاسخ به این نامه سه کارشناس مجرب دادگستری معرفی شدند و نظر خود را نیز اعلام کردند اما با شیوع کرونا مواجه شدیم.
وی ادامه داد: ششم اسفند پارسال در نامه ای خطاب به دادستان شاهرود درباره خطرات احتمالی ریزش سقف به دلیل نبود ستون و آسیب موریانه و بازی با جان مردم به ویژه مردمی که از این محل رفت و آمد می کنند، نگرانی خود را اعلام کردیم.
تخریب مسجد صحت ندارد
قهابی به نامه اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شاهرود خطاب به هایت امنای مسجد در تاریخ ۱۶ دی پارسال نیز اشاره کرد و گفت: محتوای نامه از تخریب مسجد خبر می‌داد اما چنین چیزی صحت ندارد و ما فقط نگران جان مردم هستیم و تاکنون یک آجر هم جابجا نکرده‌ایم.
وی اضافه کرد: تیرماه امسال نشستی را با حضور امام‌جمعه شاهرود، رییس اداره اوقاف و امور خیریه، کارشناسان فنی، امام جماعت مسجد و اعضای هیات امنا تشکیل دادیم و به تشریح فنی وضعیت کنونی مسجد پرداختیم.
رییس هیات امنای مسجد یادآور شد: در این نشست مصوب شد با احترام به میراث معنوی و حفظ عناصر فرهنگی و مدنظر قرار دادن مطالبات اداره میراث فرهنگی، چون این بنا در بافت تاریخی شهر قرار دارد با مقاوم سازی بنای بیرونی مسجد حفظ و مرمت شود.
وی افزود: همچنین با توجه به مطالعات و مشاهدات و معاینه فنی وضع موجود سازه مسجد به دلیل مقاومت کم و نبود یکپارچگی و انسجام لازم در دیواره‌ها، خطرات سقف طاق ضربی موجود، آسیب پذیر بودن سازه در برابر بارهای جانبی به منظور حفظ امنیت جانی مردم ، مقرر شد از داخل بنا سازه ای کامل با محاسبات علمی روز شامل ستون‌ها و سقف جدید اجرا شود.
قهابی با بیان اینکه پس از اجرای کامل سازه و سقف جدید با رعایت اصول معماری ایرانی اسلامی، معماری داخلی و نازک‌کاری انجام می شود، اضافه کرد: به منظور رعایت قوانین فنی و ایمنی مقرر شد پیش از تخریب سقف موجود پروانه تعمیراتی از شهرداری و بیمه کامل حوادث ساختمانی دریافت شود.
وی ادامه داد: به پیشنهاد رییس اداره اوقاف به منظور جذب اعتبارات مصوب این طرح به عنوان طرح نیمه‌تمام به فرمانداری معرفی شود.
قهابی به زمان تحویل گرفتن مسجد از هیات امنای قبلی هم اشاره کرد و گفت: پس از تحویل قالیچه های صادراتی و عتیقه که متعلق به دوره صفوی است مشخص شد که به دلیل نبود نظارت و توجه کافی، بیشتر این قالیچه ها دچار بیدزدگی شده و پودر گشته اند.
وی تأکید کرد: این کار بدون تردید خیانت در امانت بیت المال به شمار می رود و به دادگستری برای فرستادن کارشناس رسمی و تهیه گزارش و برآورد خسارت درخواست دادیم که تا کنون هیچ جوابی دریافت نکرده ایم.
امام جماعت مسجد نیز در گفت و گو با ایرنا با تأکید بر اینکه هیچ یک از اعضای هیات امنای قدیم و جدید قصد تخریب مسجد را نداشتند، افزود: تنها تفاوت اختلاف سلیقه آن ها در نحوه مقاوم سازی بوده است.
حجت الاسلام محمد تقی بذرکار ابراز کرد: تخریب مسجد جدا از بار حقوقی بار شرعی هم دارد و جایز نیست چرا که تا مسجد برقرار است و نماز اقامه می شود هیچ کس اجازه تخریب ندارد.
مسجد فقط مقاوم سازی می شود
رییس اداره اوقاف و امور خیریه شاهرود نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا تخریب مسجد امام حسن عسگری (ع) را شایعه ای منتشر شده در فضای مجازی دانست و گفت: در حفظ بناها و آثار تاریخی اداره میراث فرهنگی به طور جدی نظارت دارد که شکل تاریخی مسجد حفظ شود چون فرقی ندارد بنای مذهبی باشد و یا بقعه و کاروان سرا بلکه اداره میراث فرهنگی اجازه تخطی به کسی نمی دهد.
حجت الاسلام رضا حاجی حسینی یادآور شد: مسجد امام حسن عسگری (ع) در سامانه جامع اداره اوقاف و امور خیریه به ثبت رسیده است و به همین دلیل ما موظفیم از آن حفاظت کنیم.
وی با بیان اینکه هیات امنای قبلی ۲ تا از ستون های مسجد را حذف و در یک مرحله مقاوم سازی انجام دادند، ابراز داشت: بنا ممکن است فشارهای عمودی و افقی را تحمل کند اما تحمل فشار های جانبی را ندارد.
رییس اداره اوقاف و امور خیریه شاهرود تأکید کرد: کنار هم قرار دادن مسجد با منارجنبان اصفهان که در فضای مجازی مطرح شد یک مقایسه نادرست است چرا که خطر جانی هزاران نفر از عزاداران و نمازگزارانی که زیر سقف مسجد برای دعا می نشینند بسیار زیاد است و حفظ جان مردم برای ما در اولویت است.
وی اضافه کرد: چرا زمانی که هیات امنای قبلی ۲ ستون مسجد را حذف کردند کسی معترض نشد و این کارها هم در ادامه همان مقاوم سازی پیشین انجام می شود و همه نگرانی از این بابت است که مقاوم سازی اصولی و کافی نبوده است.
حاجی حسینی اظهار داشت: به هیات امنای مسجد نیز تاکید شده است همه اقدامات عمرانی در راستای مقاوم سازی مسجد زیر نظر کارشناسان میراث فرهنگی انجام شود.
مسجد تاریخی امام حسن عسگری (ع) دیگر نمی تواند در فهرست آثار ملی ثبت شود
اما رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان شاهرود در گفت و گو با ایرنا، با بیان اینکه مسوولیت حفاظت از این بنا به دلیل قرار نداشتن در فهرست آثار تاریخی کشور بر عهده این اداره نیست، افزود: مسوولیت این کار را اداره اوقاف و امور خیریه بر عهده دارد و اداره میراث فرهنگی فقط به دلیل اینکه مسجد در بافت تاریخی قرار گرفته است می تواند بر حفظ ظاهر تاریخی آن نظارت کند.
حمیدرضا حسنی همچنین هفته گذشته در یادداشتی در پاسخ به مطالب مطرح شده در فضای مجازی نوشت: بنای ارزشمند مسجد امام حسن(ع) در دهه های گذشته با دخل و تصرف بسیار و انجام تغییرات کالبدی توسط هیات امنای وقت از فهرست بناهای با قابلیت ثبت در فهرست آثار ملی خارج شد ولی به لحاظ نمای آجری زیبا و تزئینات فاخر در کنار باورهای مذهبی و آیینی شهروندان و محبان اهل بیت(ع) واجد ارزش بوده و در زمره بناهای ارزشمند در بافت تاریخی شاهرود به شمار می رود.
در پایان اما همچنان یک پرسش در ذهن باقی است. توجه به بافت تاریخی به معنای توجه به هویت یک شهر است. اگر بناهای تاریخی را به موقع دریابیم و با مرمت و بازسازی های اصولی آنان را از گزند بلایای طبیعی و یا دخل و تصرف های انسانی دور کنیم، شاید هیچ گاه با وضعیت یک بام و ۲ هوای بناهایی چون مسجد امام حسن عسگری (ع) رو به رو نشویم. بنایی که از تاریخ فقط ظاهرش را به یادگار دارد.