مارمولک‌ها از لحاظ اکولوژیک یکی از گونه‌های بسیار ارزشمند برای محیط زیست و طبیعت هستند و نقش مهمی در کنترل عنکبوتیان، حشرات و بندپایان دارند اما به نظر می‌رسد هنوز بخش زیادی از دنیای وسیع آنها کشف نشده و این نگرانی وجود دارد که قبل از شناخته شدن، به علت تخریب زیستگاه‌ها و سایر عوامل از بین بروند.
استان کردستان با قرار گرفتن در امتداد رشته کوه‌های زاگرس و تنوع زیستگاه‌های خشکی و آبی و توپوگرافی‌های منحصر به فرد از تنوع زیستی بالای برخوردار است، البته به دلایل مختلف این تنوع زیستی در معرض خطر است که باید تمامی مردم در حفظ و نگهداشت این سرمایه‌های ژنتیکی تلاش کنند.
باورهای اشتباهی از این گونه جانوری همچون سمی بودن آن (وجود سیانور در دُم آن) در بین مردم جامعه ما ایجاد شده که به گفته کارشناسان امر هیچ مارمولک سمی در کشور وجود ندارد هر چند دو گونه سمی آن در دنیا شناسایی شده ولی تاکنون در ایران این گونه‌ها مشاهده نشده است.
تاثیر مارمولک‌ها در مبارزه بیولوژیک
رییس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست کردستان به خبرنگار ایرنا گفت: مارمولک‌ها (سوسمارها) گروهی از مهره داران هستند که به مانند سایر خزندگان موجوداتی خونسردند این بدان معنی است که دمای بدن آنها تابع درجه حرارت محیط بوده و با هر تغییری در درجه حرارت محیط اطراف تغییر می‌کنند.
حیدر ویسی اضافه کرد: این گونه جانوری در درجه حرارت های پایین بویژه در پاییز و زمستان به خواب زمستانی و در روزهای گرم تابستان به خواب تابستانی فرو می‌روند.
وی با اشاره به اینکه مارمولک‌ها بواسطه دو ویژگی خون سرد بودن و پوشیده شدن بدنشان از پولک و یا صفحات شاخی از سایر مهره داران جدا می شوند، افزود: سوسمارها دارای چهار دست و پا هستند، برخلاف دوزیستان فاقد مرحله لاروی آبزی هستند و بیشتر تخم گذارند و تخم آنها دارای پوسته محافظی است که آنها را قادر می سازد در مکان‌های خشک نیز تخم‌گذاری کنند.
رییس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست کردستان اظهار داشت: مارمولک ها در دنیا از اندازه ۲ سانتی متر (گکوهای پلنگی) تا حدود ۵/۳ متر (اژدهای کومودو) دیده می‌شوند.
ویسی یادآور شد: نباید مارمولک هایی مانند اژدهای کومودو را که دارای اندازه درشتی هستند با تمساح و کروکودیل اشتباه گرفت ضمن اینکه تقریبا سوسمارها در همه جای ایران پراکندگی دارند.
وی با بیان اینکه بیشتر سوسمارها حشره خوارند و بسته به اندازه و جثه‌شان از بندپایان و گاهی جوندگان تغذیه می‌کنند، گفت: از آنجایی که مارمولک‌ها از بندپایان تغذیه می‌کنند، بنابراین یکی از فاکتورهای طبیعی کنترل کننده جمعیت بندپایان به حساب می‌آیند.
رییس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست کردستان تاکید کرد: از لحاظ اکولوژیکی در هرم انرژی دارای ارزش بالایی هستند و انسان با از بین بردن مارمولک‌ها از چرخه طبیعت یکی از فاکتورهای اصلی را حذف خواهد کرد.
ویسی گفت: امروزه متخصصان علوم کشاورزی و محیط زیست به این نتیجه رسیده‌اند که دیگر از سموم آفت کش برای مبارزه با حشرات آفت استفاده نکنند زیرا این سموم آثار مخربی را بر محیط زیست وارد می‌کند از این رو به فکر پرورش و استفاده از انواع مختلف بندپایان، مارمولک ها و پرندگانی مانند جغد به قصد مبارزه با آفات مزارع افتاده‌اند.
رییس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست کردستان با اشاره به اینکه این روش مبارزه باع نوان مبارزه بیولوژیک امروزه در بسیاری از کشورها رواج پیدا کرده است، افزود: مارمولک‌ها با کنترل جمعیت حشرات، بشر را در جهت برداشت محصول بیشتر و سالمتر از زمین یاری می‌کنند.
ویسی اضافه کرد: در استان کردستان طبق مطالعات انجام شده تاکنون ۱۸ گونه سوسمار (مارمولک) شناسایی شده که با توجه به تنوع زیستی استان این آمار بیشتر هم خواهد بود.
وی در موررد خطرات این گونه‌های زیبا و مفید در حیات وحش گفت: انقراض پدیده‌ای طبیعی است که به طور منظم در میان گونه‌ها رخ می‌دهد، اما فعالیت‌های انسانی ممکن است سرعت آن را افزایش دهد.
تخریب زیستگاه مهمترین عامل کاهش جمعیت حیات وحش است
رییس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست کردستان تاکید کرد: مهمترین خطراتی که سوسمارهای استان را تهدید می‌کند فعالیت‌های انسانی از جمله تخریب مراتع و جنگل‌ها، شکار و امور کشاورزی است.
ویسی اظهار داشت: تغییر، تخریب و قطعه قطعه شدن زیستگاه مهمترین عامل کاهش جمعیت حیات وحش از جمله سوسمارها در سطح جهانی است و حتی در برخی موارد باعث انقراض گونه ها در سطح منطقه ای شده است.
این کارشناس محیط زیست با بیان اینکه انواع زیادی از مواد آلاینده محیط زیست مانند فلزات سنگین، سموم و پسماندهای رادیو اکتیو اثرات مستقیم و غیر مستقیم زیادی بر روی خزندگان دارند، افزود: تاثیراین آلاینده‌ها به خصوص بر روی لاک پشت ها و کروکودیل‌ها شناسایی شده و تخم های بزرگ آنها شانس بیشتری برای آلوده شدن دارد.
ویسی اضافه کرد: همچنین کیسه‌ها و ورقه‌های پلاستیکی در آب ممکن است توسط لاک پشت های دریایی یا عروس دریایی که یکی از غذاهای اصلی آنهاست اشتباه گرفته و بلعیده شود
این کارشناس محیط زیست با اشاره به اینکه شکار و برداشت خزندگان از طبیعت از دیگر عوامل تهدیدکننده حیات وحش است، گفت: بسیاری از مردم بدلیل ترس از مارها و سوسمارها به محض مشاهده آنها را می‌کشند و این در حالیست که تقریبا تمام سوسمارها و بیشتر مارها کاملا بی خطر هستند.
۱۴ آگوست مصادف با ۲۴ مرداد به عنوان روز جهانی مارمولک نامگذاری شده است، تاکنون بیش از ۶ هزار و ۶۰۰ گونه مارمولک در دنیا شناخته شده و در ایران نیز حدود ۱۶۶ گونه مارمولک وجود دارد که نسبت به سایر خزندگان، تعداد بیشتری را شامل می‌شود.
کردستان دارای پنج منطقه حفاظت شده شامل منطقه چلچمه و سارال، منطقه حفاظت شده بیجار با وسعت ۳۲ هزار هکتار، منطقه بدر و پریشان قروه با وسعت ۴۳ هزار هکتار، منطقه حفاظت شده شاهو و کوسالان با وسعت ۵۷ هزار هکتار و منطقه عبدالرزاق سقز با وسعت ۳۹ هزار هکتار و پناهگاه حیات وحش زریوار وسعت سه هزار هکتار و چندین منطقه شکار ممنوع است که این استان را در زمره منحصربفرد ترین نقاط کشور به لحاظ تنوع گونه های جانوری و گیاهی قرار داده است.