در سال‌های آغازین پس از پیروزی انقلاب اسلامی بود که رژیم بعث، مرزهای مختلف ایران را آماج حمله و تجاوز خود قرار داد. با این تجاوز، جنگ تحمیلی در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ آغاز شد. این جنگ که هشت سال به طول انجامید، یکی از طولانی‌ترین جنگ ها در سده بیستم به شمار می‌رفت. "از بعد نظامی رژیم بعث با استفاده از عنصر غافلگیری در ابتدای جنگ موفق شد، بخش‌هایی از خاک ایران از جمله خرمشهر را اشغال کند اما ایران در سال‌های دوم و سوم جنگ توانست، بیشتر مناطق اشغالی از جمله خرمشهر را آزاد کرده و از سال ۱۹۸۴ جنگ را به داخل خاک عراق بکشاند. جنگ تحمیلی از دیدگاه استراتژیک یکی از مهم‌ترین برخوردهای نظامی دوران معاصر بود، که منافع تقریباً همه کشورهای جهان را بدون استثنا تهدید کرد و تأثیر مستقیم آن بر کشورهایی وارد شد که بیشترین ذخایر نفتی جهان را داشتند. (۱)
اعلام قطعنامه ۵۹۸
با به درازا کشیده شدن جنگ تحمیلی، قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت در ٢۹ تیر ۱۳۶۶، برای پایان دادن به جنگ میان ایران و عراق صادر شد. این قطعنامه از طرف عراق پذیرفته شد و امام خمینی(ره) در پیامی در ۲۹ تیر ۱۳۶۷ پذیرش قطعنامه را رسما اعلام کردند. پذیرش این قطعنامه هرچند به معنای پذیرش آتش‌بس از طرف ایران بود اما عراق همچنان به حملات خود ادامه داد تا اینکه جنگ در نهایت ۲۹ مرداد ۱۳۶۷ رسما پایان یافت.
پیام امام خمینی (ره)
در پی اعلام قبول قطعنامه ۵۹۸ از طرف ایران، امام خمینی (ره) در پیامی که به بهانه سالروز کشتار زائران ایرانی در مکه منتشر شده بود، به تشریح سیاست جدید جمهوری اسلامی در قبال جنگ تحمیلی و دلایل پذیرش قطعنامه پرداختند. در این پیام آمده بود: «اما در مورد قبول قطعنامه که حقیقتاً مساله بسیار تلخ و ناگواری برای همه و خصوصاً برای من بود، این است که من تا چند روز قبل معتقد به همان شیوه دفاع و مواضع اعلام شده در جنگ بودم و مصلحت نظام و کشور و انقلاب را در اجرای آن می دیدم؛ ولی به واسطه حوادث و عواملی که از ذکر آن فعلًا خودداری می کنم و به امید خداوند در آینده روشن خواهد شد و با توجه به نظر تمامی کارشناسان سیاسی و نظامی سطح بالای کشور که من به تعهد و دلسوزی و صداقت آنان اعتماد دارم با قبول قطعنامه و آتش‌بس موافقت نمودم و در مقطع کنونی آن را به مصلحت انقلاب و نظام می‌دانم و خدا می‌داند که اگر نبود، انگیزه‌ای که همه ما و عزت و اعتبار ما باید در مسیر مصلحت اسلام و مسلمین قربانی شود، هرگز راضی به این عمل نمی‌بودم و مرگ و شهادت برایم گواراتر بود. اما چاره چیست که همه باید به رضایت حق تعالی گردن نهیم و مسلّم ملت قهرمان و دلاور ایران نیز چنین بوده و خواهد بود. من در اینجا از همۀ فرزندان عزیزم در جبهه های آتش و خون که از اول جنگ تا امروز به نحوی در ارتباط با جنگ تلاش و کوشش نموده‌اند، تشکر و قدردانی می‌کنم و همۀ ملت ایران را به هوشیاری و صبر و مقاومت دعوت می‌کنم. در آینده ممکن است، افرادی آگاهانه یا از روی ناآگاهی در میان مردم این مساله را مطرح نمایند که ثمرۀ خون‌ها و شهادت‌ها و ایثارها چه شد. این‌ها یقیناً از عوالم غیب و از فلسفۀ شهادت بی‌خبرند و نمی‌دانند شخصی که فقط برای رضای خدا به جهاد رفته است و سر در طبق اخلاص و بندگی نهاده است، حوادث زمان به جاودانگی و بقا و جایگاه رفیع آن لطمه ای وارد نمی‌سازد.» ( ۲)
تشکیل کمیته حقیقت‌یاب
بعد از تصویب قطعنامه ۵۹۸ در جهت اجرای بند ۶ قطعنامه، یک هیات بلژیکی انتخاب و مسوول شد که متجاوز جنگ را شناسایی و به دبیرکل سازمان ملل متحد معرفی کند. ایران اصرار داشت، زمان شروع به کار این هیات قبل از پذیرش قطعنامه از جانب ایران باشد که در نهایت این‌گونه عمل نشد. این هیات در نهایت در ۱۸ آذر ۱۳۷۰ در گزارشی به دبیرکل وقت سازمان ملل متحد عراق را به عنوان متجاوز جنگ معرفی کرد.(۳)
پس از این، دبیرکل وقت سازمان ملل متحد این گزارش را در یک جلسه رسمی به شورای امنیت ارایه کرد. اکبر هاشمی رفسنجانی در خاطرات خود در ۱۳۷۰ می‌نویسد: آقای خاویر پرز دکوئیار دبیرکل سازمان ملل پذیرفته است که در مقابل کمک ایران به آزادی گروگان‌های غربی در لبنان به اجرای بند ۶ قطعنامه ۵۹۸ که مربوط به معرفی متجاوز است، حق ما را ادا کند و عراق را متجاوز معرفی کند." (۴)
گزارش دکوئیار در نقض جدی حقوق انسانی توسط رژیم بعث
گزارش دکوئیار در روزهای آخر کارش به عنوان دبیرکل سازمان ملل به شورای امنیت در خصوص متجاوز شناختن رژیم بعث در جنگ از سندهای معتبر و قابل استناد است. همچنان که از جملات این سند سازمان ملل استنباط می‌شود، وی از آغاز با اطلاعات دقیقی که داشت و گزارش‌ها، تجزیه و تحلیل‌هایی که دریافت می‌کرد، عراق را آغازکننده این جنگ می‌دانست. او درباره نقض جدی حقوق انسانی توسط نیروهای رژیم بعثی گفت: من به درخواست یک یا هر ۲ طرف در موارد متعددی هیأت‌های کارشناسی برای تحقیق درباره موارد نقض از قبیل استفاده از تسلیحات شیمیایی، حمله به مناطق غیرنظامی و بدرفتاری با اسرای جنگی به صحنه نبرد، اعزام کردم. با کمال تاسف این گزارش‌ها حاکی از وجود شواهدی از موارد نقض جدی حقوق انسانی است. در یک مورد موظف بودم با تأسف عمیق این یافته کارشناسان را شاهد باشم که سلاح شیمیایی علیه غیرنظامیان در جمهوری اسلامی ایران در منطقه‌ای در نزدیکی یک شهر (سردشت) عاری از هر گونه حفاظت در برابر این حملات به کار رفته بود. (۵)
استراتژی امام (ره) حفظ اسلام و مصالح مسلمین بود و برای دفاع از این استراتژی اگر دشمنان با ابزار نظامی به جنگ می‌آمدند، لزوما باید با ابزار نظامی مقابله کرد و اگر با ابزارهای فرهنگی و سیاسی به میدان بیایند، باید از ابزار فرهنگی و شیوه‌های سیاسی مناسب استفاده کرد. امام خمینی (ره) با قبول قطعنامه، موقعیت نظام جمهوری اسلامی را در شرایط به وجود آمده حفظ کرد و پس از هشت سال مبارزه، دشمن را از اشغال حتی یک وجب خاک ایران ناامید کرد که در تاریخ جنگ‌ها بی‌سابقه است، لکن این تصمیم به منزله پایان مبارزه نبود، بلکه تغییر استراتژی و اتخاذ شیوه جدیدی از مبارزه در جبهه سیاسی بوده است. ایشان با اشاره به اینکه باید برای دفع تجاوز احتمالی دشمن آماده و مهیا باشیم. می‌فرماید: "من در میان شما باشم و یا نباشم، به همه شما وصیت و سفارش می‌کنم که نگذارید انقلاب به دست نااهلان و نامحرمان بیفتد." (۶)
پی‌نوشت:
۱- ابوغزاله، عبدالحمید (۱۳۸۰ ( جنگ عراق و ایران، ترجمهٔ نادر نوروزشاد، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، صفحه، ۱۸۶.
۲- صحیفه امام، جلد ۲۱، صفحه ۹۲
۳- مروری بر آخرین صفحه جنگ تحمیلی، ناگفته‌ای از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ باقی نمانده است، خبرگزاری مهر
۴- سازندگی و شکوفایی، کارنامه و خاطرات هاشمی رفسنجانی ۱۳۷۰، دفتر نشر معارف انقلاب، خاطرات چهارشنبه ۲۳ مرداد، صفحه ۲۶۹
۵- آغاز آتش‌بس رسمی میان ایران و عراق، خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، ۲۹ مردادماه ۱۳۹۶
۶- صحیفه امام، جلد ۲۱، صفحات ۹۳ - ۹۴