البرز با گسترده پنج هزارو ۸۰۰ کیلومتر مربع و بیش از ۲.۵ درصد رشد جمعیتی، سالانه رقمی حدود ۱۰۰ هزار نفر به جمعیت آن افزوده می شود، اکنون جمعیت این استان حدود سه میلیون نفر است که بیش از۲۰ برابر جمعیت دهه ۵۰ حوزه جغرافیایی البرز برآورد شده است.
این درحالی است که مهاجرت ها در البرز متفاوت از بخش عمده استان ها است، این خطه پذیرای مهاجرانی از گوشه وکنار کشور بوده که حتی گوی سبقت را از زیر ساخت ها مانند طرح های آبرسانی ربوده اند.
در این میان تامین آب آشامیدنی برای جمعیت فراوان البرز همواره یکی از دغدغه های مسوولان در مناطق شهری و روستایی استان البرز است .
استان البرز دارای ۱۷ شهر و حدود ۲۸۰ روستا بوده که کلانشهر کرج با حدود ۲ میلیون نفر پرجمعیت ترین منطقه استان به شمار می رود.
در عین حال برخی روستاهای استان البرز نیز به واسطه مهاجرت ها ، جمعیت آنها با برخی شهرهای کشور برابری یا حتی بیشتر است، به عنوان مثال روستاهای ملک آباد ، عرب آباد و مهدی آباد هر یک دارای جمعیتی بالای ۱۵ هزار نفر بوده که از شاخص جمعیت شهری (رقم پنج هزار نفر) بیشتر است .
با این وجود هرچند در سال های گذشته بیشتر مناطق استان البرز براثر خشکسالی و کم بارشی ها دچار مشکل کم آبی شده اما تلاش براین بوده تا با اجرای طرح های آبرسانی این مشکل اساسی به حداقل برسد.
وضعیت بارندگی ها در البرز
میزان بارندگی استان البرز در دوره طولانی مدت سالانه ۳۹۵ میلی متر ثبت شده که در سه دهه اخیر به استثنای سال های آبی ۹۸-۹۷ و ۹۹- ۹۸ این بارش ها حتی به ۲۴۰ میلی متر کاهش یافت.
کاهش بارش ها از یک سو و برداشت بی رویه از سفره های آب زیر زمینی از سوی دیگر سبب شد تا میزان دسترسی به آب های زیر زمینی استان از حدود ۲۰ تا ۴۰ متر در اوایل دهه ۷۰ به ۳۰۰ متر در سال ۹۹ برسد که به گفته کارشناسان امور آب دغدغه ای بزرگ برای این استان محسوب می شود.
با این حال میزان بارش ها در سال های زراعی ۹۸-۹۷ و ۹۹-۹۸ به ترتیب ۴۹۳ میلی متر و ۵۱۴ میلی متر اعلام شد که نویدبخش وضعیتی بهتر از گذشته است اما نتوانسته کمک شایانی به سفره های زیر زمینی بکند.
طبق آمار موجود ۸۰ درصد آب آشامیدنی استان البرز از منابع زیر زمینی است و۲۰ درصد دیگر از۲ سد طالقان و امیر کبیر به شبکه ها تزریق می شود.
مهاجرت ها و محدودیت های آبی در البرز
همانطور که اشاره شد مهاجرت های بی رویه از یک سو و محدودیت های آبی از سوی دیگر سبب شد تا استان البرز در بیشتر مواقع چالش آب را تجربه کند و گاهی از مرز بحران بگذرد اما مدیریت بحران با توسعه زیر ساخت ها مهمترین مقوله ای بوده که در این سال ها مورد توجه قرار گرفته است.
در کنار افزایش جمعیت ، حفاری چاه های غیر مجاز در استان البرز همواره از مشکلات عمده در این استان بوده و سبب شده تا همه ساله میزان دسترسی به سفره های زیر زمینی آب بیشتر شود.
طبق آمار وجود افزون بر ۱۱ هزار حلقه چاه غیر مجاز با مصارف کشاورزی و مورد استفاده در ساخت و سازهای ویلایی و غیرمجاز همواره به دغدغه بزرگی برای مسوولان ۲ شرکت آب منطقه ای و شرکت آبفای استان البرز تبدیل شده است.
همچنین توسعه شهرنشینی ، ساخت ۸۵ هزار واحد مسکن مهر و بیش از ۱۰۰ هزار واحد انبوسازی مسکن طی سال های اخیر از مواردی است که در کنار رشد حاشیه ها و سکونتگاه های غیر رسمی همواره برای بخش تامین آب استان مشکل ساز بوده است.
مدیریت بحران با توسعه شبکه ها و بازچرخانی پساب
امروزه استان البرز طرح های مختلفی در زمینه مدیریت آب در پیش گرفته که توسعه و نوسازی شبکه ها و جایگزینی پساب های تصفیه شده برای تامین آب فضاهای سبز و باغات به عنوان راهکاری علمی و عملی اجرایی شده است.
احداث تصفیه خانه های فاضلاب در مناطق مختلف استان از جمله اقداماتی است که توسط شرکت آبفا و برخی شهرداری ها مانند شهرداری کرج به اجرا درآمده است.
طرح های توسعه آبرسانی و تصفیه خانه های فاضلاب شهری طی هفت سال گذشته در استان البرز رشد حدود ۲ برابری نسبت به پیش از آن داشته است.اجرای طرح های شبکه فاضلاب با هدف جمع آوری آب های سطحی و فاضلاب های شهری از مهمترین اقدامات در هفت سال گذشته به شمار می رود.
طرح هایی برای تقویت سفره های زیر زمینی البرز
شرکت آب منطقه ای استان البرز در ۲ سال اخیر با اجرای طرح های جهادی بیش از ۲۰ میلیون متر مکعب آب به سفره های زیر زمینی تزریق کرد.
بارش های سیل آسا در فروردین ۹۸ و ۹۹ موجب شد تا شرکت آب منطقه ای البرز با به کارگیری ماشین آلات سنگین مانند لودر سیلاب ها را به شن چاله های ساوجبلاغ ، نظرآباد و شهرستان فردیس هدایت کند.
به گفته داود نجفیان مدیر عامل شرکت آب منطقه ای البرز، تزریق سیلاب ها به سفره های زیر زمینی تجربه جدیدی در کشور بوده که برای نخستین بار در البرز اجرایی شد.
وی اظهار داشت: انتقال سیلاب رودخانه خروشان کردان به شن چاله های معدنی ساوجبلاغ و نظرآباد حرکتی علمی و عملی بود که افزون بر جلوگیری از تخریب خانه های مردم ، موجب تقویت سفره های آب زیر زمینی شد.
وی با بیان اینکه در کنار این طرح ، اقداماتی برای هدایت آب های جاری به سفره های زیر زمینی البرز انجام شده ، گفت : هرچند که منابع آبی استان در سال های گذشته به سبب برداشت بی رویه آسیب کلی دیده اما تلاش ها بر احیای این منابع است.
مدیر عامل شرکت آب منطقه ای استان البرز افزود: تلاش ها بر این است تا با فرهنگسازی برای مصرف بهینه آب ، از نابودی سفره های زیر زمینی جلوگیری شود.
وی اظهار داشت : اکنون طرح های مختلفی مانند احداث سیل بند در بستر رودخانه های فصلی و دائمی استان البرز در دست اقدام است تا از هدر روی آب های جاری جلوگیری شود.
صرف ۱۳۰۰ میلیارد تومان برای پروژه های آبفا در البرز
مدیرعامل شرکت آبفای استان البرز با اشاره به خدمات دولت تدبیر و امید در هفت سال گذشته گفت : یک هزارو۳۰۰ میلیارد تومان در این مدت برای اجرای پروژه های آبرسانی و فاضلاب استان هزینه شده است.
ذوالفقار مهدی زاده اظهار داشت: از این رقم ۶۴۰ میلیارد تومان در بخش آبرسانی و ۵۶۰ میلیارد تومان دربخش فاضلاب بوده است.
وی ادامه داد: ۳۰ درصد این اعتبارات از محل درآمدهای عمومی ، ۱۳ درصد سرمایه گذاری بخش خصوصی و ۵۷ درصد از محل منابع داخلی شرکت آبفا هزینه شده است.
وی به اجرای پروژه ها در بخش آب اشاره کرد و گفت : احداث تصفیه خانه در کرج با آبدهی یک هزار لیتر برثانیه ، اجرای طرح انتقال آب سد طالقان به میزان ۳۵ میلیون مترمکعب در سال ، ساخت و بهره برداری از ۹۵ هزار متر مکعب مخزن آب ، حفر و تجهیز ۱۰۳ حلقه چاه آب ، احداث ایستگاه آب شیرین کن اشتهارد به میزان ۵۰۰ مترمکعب در شبانه روز، انتقال آب از تصفیه خانه شماره ۲ کرج به مهرشهر و کمالشهر با احداث ۹ کیلومتر شبکه از جمله پروژه ها است .
مهدی زاده افزود: ایجاد سامانه انتقال و توزیع آب تصفیه شده در شهرجدید هشتگرد با هدف تامین آب شرب مسکن مهر و سایر بخش های شهری از دیگر پروژه ها به شمار می رود.
با بهره برداری از پروژه های آبرسانی تعداد شهرهای با تنش آبی البرز از پنج شهر به ۲ شهر کاهش یافته است.
پروژه های بخش فاضلاب شهری البرز
مدیرعامل آبفای استان البرز گفت : در بخش فاضلاب با افزایش ظرفیت تصفیه خانه فاضلاب در شهرهای کرج ، هشتگرد و نظرآباد برای تحت پوشش قرار دادن ۲۰۰ هزار نفر جمعیت اقدام شده است.
توسعه شبکه فاضلاب به طول ۴۶۰ کیلومتر در البرز و انتقال فاضلاب شهرک ابریشم از دیگر پروژه ها در این بخش است ضمن آنکه خط انتقال و ایستگاه های پمپاژ فاضلاب چهارباغ و مهدی آباد برای پوشش جمعیت ۲۰ هزار نفری در دست اقدام است .
با احداث شبکه های فاضلاب در استان البرز شاخص بهره برداری از شبکه فاضلاب شهری استان از ۱۶ درصد در اوایل سال ۹۲ به ۳۲ درصد در اواخر سال ۹۸ رسیده است.
تامین آب روستایی در البرز
طبق بررسی های آماری ۴۶ هزار مشترک در روستاهای استان البرز تحت پوشش شبکه آبرسانی آبفا قرار دارند ،در عین حال بخشی از روستاهای استان البرز توسط شرکت های آبرسانی خصوصی تامین آب می شود.
سال گذشته همزمان با هفته دولت ۲۲ پروژه آبرسانی با حضور رضا اردکانیان وزیر نیرو در روستاهای استان البرز بهره برداری شد که مشکلات کم آبی در این روستاها کاهش یافت .
اما در این میان وجود شرکت های آبرسانی خصوصی یکی از موانع تامین آب روستائیان در استان البرز است که تلاش شرکت آبفای استان عهده داری مسوولیت این شرکت ها شده است.
بنا به گفته برخی مسوولان آبفای استان البرز تعدادی از روستاهای استان به دلیل فعالیت شرکت های آبرسانی خصوصی با مشکل کم آبی مواجه هستند.
به عنوان مثال از ۵۶ روستای شهرستان کرج تنها آبرسانی ۲۲ روستای آنها دولتی است و مابقی برعهده شرکت های آبرسانی خصوصی است .
البته آبرسانی های خصوصی فقط مختص مناطق روستایی نیست بلکه در کلانشهر کرج و فردیس هنوز برخی مناطق تحت پوشش این نوع آبرسانیها بوده که مشکلاتی برای مردم و شرکت آبفا ایجاد کرده و مسوولان استانی درصدد رفع این مشکلات هستند.
وضعیت کلی آب مناطق شهری و روستایی استان البرز
بنا برگزارش های رسمی بیش از ۹۹ درصد جمعیت شهری و حدود ۷۰ درصد جمعیت روستایی استان تحت پوشش شرکت آبفا قرار دارند که در بخش شهری از مجموع ۱۷ شهر استان ، ۱۵ شهر مشکل آبرسانی با وجود محدودیت منابع آبی کاهش یافته اما شهر اشتهارد و منطقه مهر شهر کرج دارای تنش آبی هستند.
همچنین در مناطق روستایی استان البرز از مجموع حدود ۲۸۰ روستا ، بیش از ۹۵ درصد جمعیت روستایی استان دارای شبکه آب سالم و بهداشتی است و بخش عمده آبرسانی روستاها در اختیار شرکت آبفای استان قرار دارد.
آبرسانی به مناطق شهری و روستایی استان تا اواخر سال گذشته بر عهده ۲ شرکت آبفای شهری و روستایی بود که امسال این ۲ شرکت ادغام و در قالب آبفای استان فعالیت خود را در بخش شهری و روستایی ادامه داد.
اکنون تعدادی از روستاها و برخی مناطق شهری استان البرز به خصوص در شهرستان های اشتهارد و کرج با مشکل کم آبی مواجه هستند که تلاش ها بر رفع این مشکل معطوف شده است.
با این حال احداث بیش از ۸۵ هزار واحد مسکن مهر در کنار ساخت بیش از ۱۰۰ هزار واحد انبوه سازی طی ۱۰ سال گذشته تاکنون از مواردی است که موضوع تامین آب را در اولویت قرار داده است.
طبق آمارهای رسمی بیش از ۹۰ درصد مسکن مهر و انبوه سازی البرز از آب آشامیدنی سالم و بهداشتی برخوردار بوده و طرح های آبرسانی در این بخش ادامه دارد.
تامین آب مناطق حاشیه نشین از مواردی است که شرکت آبفا با سرعت در انجام آن اهتمام داشته است.
برنامه های سال ۹۹ آبفای البرز
مدیرعامل آبفای البرز گفت : امسال نیز با حفر چاه های فلمن در حاشیه رودخانه کرج و کردان ، احداث مدول سوم تصفیه خانه آب شماره ۲ کرج ، مقدار ۷۵۰ لیتر برثانیه به منابع آبی استان اضافه می شود.
مهدی زاده افزود : در بخش فاضلاب ۲ تصفیه خانه کرج و شهرجدید هشتگرد برای پوشش جمعیت ۳۸۰ هزار نفری داریم که در هفته دولت سال ۱۴۰۰ بهره برداری می شود.