مقامهای روس چه در زمانی که آمریکا در برجام شرکت داشت در قالب گروه ۱+۵ و چه پس از خروج این کشور از برجام، از اردیبهشت ماه سال ۹۷ به این طرف برای حفظ برجام در قالب گروه ۱+۴ تلاش و برنامه ریزی کردند.
در واقع در سال ۲۰۱۵ که برجام امضا شد، روسیه از پیشگامان برای تصویب قطعنامه ای برای تایید برجام بود و به این ترتیب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت تصویب شد.
روسیه و چین دو کشوری بودند که در اجرای برجام بین کشورهای عضو گروه ۱+۵ و پس از خروج آمریکا از این توافق بین المللی، بیشترین همراهی را با جمهوری اسلامی ایران داشته اند.
از اظهارات مقامهای روس در پنج سال امضای برجام، می توان اهدافی را که روسها در حمایت از برجام و جلوگیری از فروپاشی آن به دلیل اقدامات غیرقانونی آمریکا ازجمله بازگرداندن تحریم های علیه ایران دنبال می کردند، شناخته و آن را برشمرد.
حفظ ثبات راهبردی و جلوگیری از برهم خوردن موازنه راهبردی ازسوی آمریکا
روسیه به شدت نگران تلاش های آمریکا برای استقرار تسلیحات تهاجمی راهبردی خود در نقاط مختلف جهان است و بارها به واشنگتن در مورد پیامدهای استقرار موشک های دارای توانایی حمل کلاهک های هسته ای در نقاط جدید جهان هشدار داده اند.
روسیه بویژه نگران استقرار اجزای سامانه پدافند موشکی آمریکا در لهستان و ژاپن است.
زیرا که با استقرار اجزای این سامانه در لهستان، بخش عمده مناطق اروپایی روسیه در تیررس موشک های آمریکا قرار می گیرد و با استقرار موشک های جدید آمریکا در ژاپن، خاور دور روسیه در تیررس قرار می گیرد.
برای این منظور روسها با آمریکا مذاکره می کنند و تاکنون چند دور مذاکرات روسیه و امریکا در مساله ثبات راهبردی بی حاصل بوده است.
روسیه بخوبی می داند که با فروپاشی و از بین رفتن برجام که امریکا برای آن تلاش می کند کشورهای بیشتری بخاطر نگرانی از مقاصد آمریکا یا با دستاویز قرار دادن آن برای دستیابی به سلاح هسته ای تلاش می کنند.
از این منظر روسها برجام را برای حفظ پیمان منع انتشار سلاح هسته ای یا ان پی تی بسیار مهم می دانند.
رئیس جمهوری روسیه ازجمله مقامهای روس است که بارها بر لزوم حفظ برجام و اجرای آن ازسوی همه شرکت کنندگان ازجمله آمریکا (در دوره قبل از خروج از برجام) تاکید کرده است.
پوتین در یکی از گفت وگوهای تلویزیونی خود، با تاکید بر حمایت از برجام و لزوم اجرای کامل آن، اعلام کرد: توافق هسته ای با ایران جلوگیری از انتشار سلاح هسته ای در منطقه را تضمین می کند.
پوتین که در تیرماه ۹۷ پس از نخستین دیدار خود با دونالد ترامپ رئیس جمهوری با شبکه اول تلویزیون روسیه گفت وگو می کرد، درباره این مذاکرات خاطرنشان کرد که در این دیدار موضوع برجام مورد بررسی قرار گرفته است.
پوتین تصریح کرد: موضع روسیه درباره برنامه هسته ای ایران تغییری نکرده است و برجام را ابزاری برای جلوگیری از انتشار سلاح هسته ای از جمله در سطح منطقه ای می داند، ایران بیشترین بازرسی های آژانس بین المللی انرژی اتمی را داشته است.
پوتین با تاکید بر اهمیت برجام گفت: باعث تاسف است که این ابزار از دست برود.
«لئونید ایواشف» رئیس مرکز مطالعات مسایل ژئوپلیتیک روسیه نیز در مورد اهمیت برجام، گفت: ایران و جامعه جهانی با اجرای برجام یکی از پیچیده ترین مسایل ۱۰ سال اخیر در عرصه بین المللی را حل کردند.
دیمیتری کونیوخوف معاون مرکز انرژی و امنیت روسیه و از کارشناسان مطرح این کشور در حوزه هسته ای معتقد است که برجام توانست همزمان با پایان دادن به بهانه های ضد ایرانی برخی کشورهای منطقه از جمله توجیه برای ساخت سلاح اتمی، راهبرد ایران هراسی غرب را نیز در مقطعی ناکام کند.
به گفته این کارشناس روس، مهم ترین دستاورد دیگر برجام تقویت نظام ان.پی.تی و جلوگیری از گسترش سلاح هسته ای در عرصه بین المللی است و ایران با مشارکت در این طرح سهم بزرگی در حفظ امنیت جهانی ایفا کرد.
مقابله با یکجانبه گرایی آمریکا
باور عمومی در روسیه بر این است که آمریکا برای اعمال سلطه بر کشورهای جهان و نظام تک قطبی جهانی مورد ادعایی آمریکا یکجانبه گرایی می کند.
به عقیده روسها، آمریکا پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی باتوجه به اینکه هیچ رقیب ژئوپلیتیکی برای مقابله با این کشور در عرصه جهانی باقی نماند به یکجانبه گرایی روی آورد و سعی دارد در حل مسائل مهم جهانی فقط دیدگاههای خود را اعمال کند.
دولتمردان روس از این موضوع ناراحت هستند که مقامهای آمریکایی در هر مساله ای اعم از جهانی یا منطقه ای، فقط به منافع کشور خود توجه دارند و در بسیاری موارد دیدگاههای کشورهای دیگر حتی قدرت هایی همچون روسیه و چین را نادیده می گیرند.
سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه که بارها از رویکرد آمریکا در مورد برجام انتقاد کرده و آن را نشانه یکجانبه گرایی ترامپ در راس حکومت آمریکا در عرصه بین المللی دانسته است به تازگی از رفتار آمریکا در مساله خروج از برجام را بسیار نگران کننده خواند.
ماریا زاخارووا در یک کنفرانس اینترنتی در کلوب دیپلماتیک مسکو در پاسخ به خبرنگاران به خروج آمریکا از قراردادهای بین‌المللی ازجمله برجام اشاره کرد و این اقدام را بسیار نگران کننده خواند که منجر به هرج و مرج در عرصه مناسبات بین‌المللی به ویژه تامین ثبات راهبردی شده است.
زاخارووا تصریح کرد که آمریکا بطور یکجانبه و غیرقانونی از برجام خارج شد.
به گفته وی در اجرای برجام هیچکس مقصر نبود و بنابراین هیچ دلیل و بهانه‌ای هم برای خروج آمریکا از آن وجود نداشت.
وی ادامه داد: دولت آمریکا درباره این توافق بین‌المللی گفت که این توافق دیگر برای آنان (آمریکا) سودمند نیست و این معامله را برای خود مناسب و شایسته نمی‌داند، این برای ما بسیار نگران کننده بود.
«سرگئی تسکوف» عضو کمیسیون امور بین‌الملل شورای فدراسیون (مجلس سنای روسیه) با انتقاد از اعمال تحریم بر ایران از سوی آمریکا و یکجانبه گرایی واشنگتن در مورد برجام گفت: تحریم‌های یکجانبه و فشارهای دائمی آمریکا بر کشورهای مستقل تنها منجر به کنار گذاشتن واشنگتن از حل مسائل بین‌المللی توسط جامعه جهانی می‌شود.
وی افزود: سیاست فشار که معمولا توسط واشنگتن بکار گرفته می‌شود منجر به آن خواهد شد که جامعه جهانی همه مسائل کلیدی را بدون توجه به مواضع ایالات متحده حل و فصل کند.
تسکوف گفت: در عرصه بین‌المللی نوعی خستگی و ستوه از عدم انعطاف سیاست‌های آمریکا مشاهده می‌شود و واشنگتن نشان می‌دهد که توانایی برای مذاکره ندارد.
وی درباره فشار آمریکا بر ایران گفت: ایران کشوری نیست که بتوان آن را مجبور به انجام کاری کرد بویژه اینکه تحت فشار تحریم‌های غیرقانونی قرار گیرد.
مقام پارلمانی روس خاطرنشان کرد: تهران به دقت همه تعهدات برعهده گرفته را اجرا کرد اما چنین چیزی را در مورد آمریکا نمی‌توان گفت؛ واشنگتن به صورت غیرقانونی از معامله هسته‌ای (برجام) خارج شد.
برجام تنها نقطه اشتراک نظر روسیه و تروئیکای اروپایی در مقابل آمریکا
در سالهای اخیر بویژه پس از سرنگونی حکومت ولادیمیر یانوکوویچ در اوکراین که سیاست های نسبتا طرفدار روسیه داشت و حکومت غربگرا در کییف بر سر کار آمد، روابط روسیه و کشورهای غربی ازجمله کشورهای اروپایی تیره شد.
اتحادیه اروپا همانند آمریکا چندین بسته تحریم های اقتصادی و مالی در مورد روسیه وضع کرد و مسکو نیز به این تحریم ها با وضع تحریم خرید مواد غذایی و محصولات کشاورزی از اروپا پاسخ داد.
این وضع ادامه داشت تا اینکه پس از امضای برجام فرصتی برای همکاری روسیه با کشورهای اروپایی برای حفظ و اجرای این توافق بین المللی بدست آمد.
همکاری میان روسیه و تروییکای اروپایی شامل فرانسه، انگلیس و آلمان پس از خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت ماه سال ۹۷ ابعاد گسترده تری داشت زیرا که این کشورها با تحریم های آمریکا علیه ایران و کارشکنی واشنگتن مواجه شدند و برای حفظ برجام اقدامات گسترده تری انجام دادند.
این اقدامات در کمیسیون مشترک برجام که از سوی اتحادیه اروپا مدیریت می شود و هر از چند گاهی برای رسیدگی به مسائل پیش آمده در اجرای برجام نشست برگزار می کند، هماهنگ می شود.
روسیه در شورای امنیت نیز با تروییکای اروپایی برای حفظ برجام همکاری می کند به گونه ای که این تعامل طرف های برجام به تازگی مانع از تمدید محدودیت تسلیحاتی ایران و شکست آمریکا در رای گیری برای پیش نویس قطعنامه ای در این زمینه در شورای امنیت شد.
البته گاهی اوقات هم روسیه از اقدامات تروییکای اروپایی انتقاد کرده است.
یکی از نمونه های این انتقاد مربوط به تلاش سه کشور اروپایی برای بکارگیری مکانیسم ماشه در مورد ایران بود که در پاسخ به کاهش تعهدات داوطلبانه ایران در برجام در ژانویه سال جاری صورت گرفت.
سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه در یک نشست خبری با انتقاد از اقدام سه کشور اروپایی شامل فرانسه، المان و انگلیس برای راه اندازی مکانیسم ماشه، اظهار داشت: این وضعیت نگران کننده است، اوضاع پیرامون برجام سیر خطرناک پیدا کرده است.
نماینده دائمی روسیه در آژانس بین المللی انرژی اتمی تاکید کرد: کشورهای اروپایی تحت فشار آمریکا، تعهدات خود در برجام را اجرا نکردند.
میخاییل اولیانوف در مطلبی در شبکه اجتماعی فیس بوک نوشت: گروه تروییکای اروپا علت تلاش برای راه اندازی اسنپ بک را نگرانی از کاهش تعهدات تهران در برجام می خوانند.
اولیانوف در ادامه مطلب خود با اشاره به غیرموجه بودن تصمیم سه کشور اروپایی درباره ساز و کار حل و فصل اختلافات درباره برجام و توجیه مقامهای اروپایی در مورد این اقدام خود نوشت: اما کشورهای اروپایی نخست تحت فشار آمریکا از اجرای تعهدات اقتصادی خود (در برابر ایران) خودداری کردند.
امکان میانجی گری میان ایران و کشورهای عربی و همسایه
روسیه امیدوار است که از طریق برجام و اجرای آن می تواند زمینه را برای میانجی گری میان ایران و کشورهای عربی و همسایه فراهم کند.
در واقع برجام به حل و فصل تنش ها در منطقه کمک می کند و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس که دائما تحت تاثیر القائات واشنگتن و طرح ایران هراسی قرار دارند، امکان برای اطمینان یافتن از مقاصد صلح جویانه تهران را می یافتند.
مسکو به این تاثیر مثبت برجام اطمینان داشت و برای این منظور، یک سال پیش روسیه طرح امنیت خلیج فارس را پیشنهاد کرد.
روسیه مرداد ماه سال گذشته در نامه ای به شورای امنیت، این طرح را به این شورا و مجمع عمومی سازمان ملل ارائه کرد.
در این طرح بر قبول تعهدات متقابل، شفافیت در حوزه نظامی (گفت وگو در مورد دکترین‌های نظامی، جلسات منطقه‌ای وزرای دفاع، ایجاد خطوط داغ، تبادل اعلان‌های اولیه در مورد برگزاری رزمایش‌های نظامی و پرواز هوایی، تبادل ناظران، خارج ساختن دائمی گروه‌های فراملی، تبادل اطلاعات در مورد خرید تسلیحات و نیروهای مسلح) تاکید شده است.
کارشناسان روس بر این باورند که ایده ایجاد یک سیستم امنیتی در منطقه خلیج فارس می‌تواند نقش کلیدی در تحکیم فعالیت‌های سیاسی و دیپلماتیک در منطقه ایفا کند.
دولت روسیه برای تحقق این ایده تلاش کرد و امیدوار بود که همه کشورهای منطقه خلیج فارس شامل ایران و کشورهای عربی این منطقه با مشارکت اعضای دائمی شورای امنیت و نیز سازمان های منطقه ای همچون اتحادیه عرب در پشت میز مذاکره می توانند مسائل را مطرح و برای حل و فصل آن اقدام کنند.
میخاییل بوگدانف نماینده رئیس جمهوری روسیه در امور خاورمیانه و شمال آفریقا در این مورد خاطرنشان کرد که کشورش خواهان برگزاری نشست شورای امنیت برای بررسی اوضاع در منطقه خلیج فارس به منطقه جلوگیری از تشدید تنش‌ها در این منطقه است.
اما تلاش های آمریکا در یک سال اخیر که حول محور طرح سیاه نمایی ایران در منطقه بود، شانس چندانی را برای تحقق طرح امنیتی روسیه برای خلیج فارس که در واقع همراستا با طرح تنگه هرمز ایران پیشنهاد شده از حسن روحانی رئیس جمهوری اسلامی ایران بود، باقی نگذاشت.
آمریکا در واقع برای سالانه دهها میلیارد دلار تسلیحات که به کشورهای منطقه می فروشد و تضمین حضور خود در منطقه خاورمیانه از هیچ تلاشی فروگذار نیست و به همین دلیل از هر راهی برای ایجاد اختلاف میان ایران و همسایگانش بویژه در منطقه خلیج فارس خودداری نمی کند
روسیه امیدوار به توسعه همکاری ها با ایران
مقامهای روس بارها بر عزم کشور خود برای گسترش همه جانبه همکاریها با ایران تاکید کرده اند و برجام زمینه برای تحقق این همکاریها را فراهم کرده بود.
سرگئی ریابکوف معاون وزیر خارجه و مذاکره کننده ارشد هسته ای روسیه در تازه ترین اظهارات خود درباره ایران، روز پنجشنبه بر عزم کشورش برای ادامه همکاری ها با ایران تاکید کرد و گفت که تهدیدهای امریکا به روسیه و چین در مورد پیامدهای همکاری با ایران بی اساس است.
ریابکوف در گفت وگو با ریانووستی گفت: هیچ گونه تهدیدی که ما همینک از واشنگتن می شنویم مبنی بر اینکه روسیه و چین باید در مورد پیامدها فکر کنند و به شیوه این کشور بیان می شود، نمی تواند موضع ما را تغییر دهد.
مذاکره کننده ارشد هسته ای روسیه با بیان اینکه مسکو اقدامات آمریکا در خصوص بازگرداندن تحریم های علیه ایران را محکوم می کند، تصریح کرد: تصمیمات واشنگتن شورای امنیت را وارد بحرانی جدی می کند.
سرگئی میخییف رییس مرکز فناوری های سیاسی روسیه در این مورد معتقد است که مسکو و تهران می توانند با توسعه همکاری های اقتصادی خود که هنوز بطور کامل گسترش نیافته منافع زیادی را به دست آورند.
در دوره اجرای برجام پس از سال ۲۰۱۵ ایران و روسیه، کار ساخت بلوک های دوم و سوم نیروگاه هسته ای بوشهر را آغاز کردند.
از طرح های انرژی می توان به ساخت نیروگاه برق حرارتی اشاره کرد و روسیه در چارچوب قرار داد امضا شده با جمهوری اسلامی ایران، چهار واحد نیروگاه بخار در بندرعباس با توان تولید ۱۴۰۰ مگاوات می سازد.
روسیه همچنین در برقی کردن خط اهن مشکین شهر -تبریز مشارکت داشت و پروژه برقی کردن خطوط راه آهن برخی مناطق شمال ایران با مشارکت روسها نیز در دستور کار قرار دارد.
روسها همچنین امیدوار بودند که با اجرای برجام و لغو تحریم ها بتوانند هواپیماهای مسافربری توپولف-۲۰۴ و سوپرجت-۱۰۰ و ام.اس-۲۱ به ایران بفروشد.
اجرای برجام همچنین دورنمای خوبی برای توسعه همکاریهای فنی-نظامی بین ایران و روسیه بوجود آورده بود و مقامهای دو کشور ابراز امیدواری کرده بودند که حجم مبادلات بازرگانی دو کشور در آینده به ۱۰ میلیارد دلار در سال برسد.
این شاخص باتوجه به ایجاد محدوده تجاری آزاد میان ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا که روسیه عضو برجسته آن محسوب می شود، قابل دسترس شده است.
در نهایت می توان گفت مسکو برای گسترش همکاریها با ایران امید فراوانی دارد و تهران نیز چنین عزمی را ازخود نشان می دهد و دو کشور در انتظار فراهم امدن شرایط برای گسترش ساختار همکاریها در عرصه های مختلف و توسعه همکاریها در عرصه بین المللی و منطقه ای هستند که همکاری در مبارزه با تروریست ها در سوریه و عراق و مشارکت با ترکیه در این عرصه نمونه بارز این تعامل محسوب می شود.