کتاب و کتابخوانی از آن دست مسائل کلان حوزه فرهنگ است که برای همه دولت‌ها اهمیت ویژه‌ای داشته است، والبته در این میان، دولت تدبیر و امید، توانست در این هفت‌سال که از عمر آن می‌گذرد، خوش بدرخشد. ازجمله آنکه توانست کتاب‌های مهمی که در دولت‌های نهم و دهم، پشت در مانده و مجوز دریافت نکرده بود را در اختیار مخاطبان قرار دهد. اعداد و ارقام انتشار کتاب در این هفت‌سال، که در این گزارش می‌خوانید، بر عملکرد مثبت دولتِ حاضر در این عرصه صحّه می‌گذارند.
کتاب در سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۸
«محمدحسین صفار هرندی» که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت نهم شد، آمار انتشار کتاب به‌شکل قابل ملاحظه‌ای کاهش پیدا کرد. این در حالی بود که در هشت سال پیش از آن، کتاب رونق منحصر به‌فردی پیدا کرده بود. در این دولت اما سرعت‌گیرهای بسیار قدرتمندی ایجاد شد تا راه انتشار کتاب دشوار و دشوارتر شود، چنان‌که وقتی صفارهرندی، کلید اتاقش را تحویل داد، آمار کتاب تفاوت چندانی با روزی‌که احمد مسجدجامعی، وزارت ارشادِ دولت اصلاحات را به پایان رساند، نداشت. بر این اساس، در سال هشتادوهشت، ۶۰هزار و ۸۲۷ عنوان به چاپ رسید که تنها هفت‌هزار عنوان به نسبت به آمار سال هشتادوچهار افزوده شده بود. مولفان نیز ۴۱هزار و ۷۵۵ نفر هستند که یازده‌هزار و ۲۶۱ نفرِ آنها، زن بود و فقط، چهارهزار نفر اضافه شده بود.
کتاب در سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲
در دولت دهم، «سیدمحمد حسینی»، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی شد. این سال‌ها اگرچه کتاب، کمی وضعیت بهتری را تجربه کرد اما در بر همان پاشنه می‌چرخید و آمار، در کنار رونق تولید الکترونیکی کتاب با ظهور دستگاه‌های چاپ جدید، چندان چشم‌گیر به‌شمار نمی‌آید. در دوره وزارت او، فضای فرهنگ کمی گشوده می‌شود و آثار متنوع‌تری عرضه می‌شوند. دو وزیر از یک دولت، در امتداد یکدیگر کار نکردند و ارقام به روشنی نشان می‌دهند. دلیلی هم ندارد دو وزیر در دولت محمود احمدی‌نژاد به هم شباهتی داشته باشند. اگرچه او هم گل طلایی وارد دروازه نکرد و با عددِ ۶۸هزار و ۸۳۵ عنوان کتاب، رشد چندانی نداشت. پدیدآورندگان در پایان این دولت، ۴۵هزار و ۱۸ نفر هستند که ۱۴هزار و ۵۶۴ نفرشان، زن است.
کتاب در دولت‌های نهم و دهم
پس از آمار تفکیک‌شده هر دوره، بد نیست بدانیم در بازه زمانیِ هشت‌سالِ ۱۲ مرداد ۱۳۸۴ - که ساختمان پاستور از دولت اصلاحات تحویل گرفته شد - تا ۱۲ مرداد ۱۳۹۲ - که نهاد ریاست جمهوری به دولت تدبیر و امید تحویل داده شد - ۴۸۴هزار و ۲۶۳ عنوان کتاب منتشر شد که ۳۸۲هزار و ۹۶۷ عنوانِ آن، تالیف و مابقی ترجمه بود. از میان این عناوین، البته ۲۳۷هزار و ۸۲۱ عنوان کتاب هم منتشر شد که نخستین چاپ خود را تجربه کردند.
کتاب در سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۵
دولت حسن روحانی که آمد، «علی جنتی»، سکاندار ساختمان خیابان کمال‌الملک شد. او اما منش و روش را به‌کلی تغییر داد. در فضا حالا به معنای واقعی کلمه گشایش حاصل شده بود و روند نشر کتاب دوباره شکل صعودی به خود گرفت. در پایانِ دوره سه‌ساله حضور او در این وزارتخانه، آمار نشر کتاب را به ۸۹هزار و ۲۵۸ عنوان رسید که جهشی قابل ملاحظه است، که البته ناگفته پیداست می‌توانست بیشتر هم باشد. در این مدت اما ۷۸هزار و ۷۲۶ نفر پدیدآورنده هم، اثر از خود منتشر کنند که اهمیت دارد.
کتاب در سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۶
«سیدرضا صالحی امیری» در آن یک‌سالِ پایانیِ دولت یازدهم، که اداره‌گر عرصه فرهنگ و هنر کشور بود، میزان انتشار کتاب به رقم ۹۹هزار و ۱۱۴ عنوان رسید.او در همین یک‌سال البته به یازده‌هزار مولف تازه اجازه کار داد و رقم مولفان و مصنفان و مترجمان و مصححان به ۸۹هزار و ۴۷۴ نفر رسید، که حدود یک‌سومِ آن را زنان تشکیل می‌دهند، یعنی ۲۸هزار و ۲۳۹ پیدآور زن در بین آنها حضور دارند.
کتاب در سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۹
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامیِ دولت دوازدهم، «سیدعباس صالحی» بود. در دورانی که او مقام عالی این وزارتخانه بود، ۳۰۶هزار و ۱۶۸ عنوان کتاب در اختیار مخاطبان قرار گرفت که از میان آنها، ۲۲۶هزار و ۳۳۱ عنوانِ آن تالیف بودند که قابل ملاحظه است. همچنین از آن عددِ کلی، ۱۷۹هزار و ۸۷۲ عنوان، برای نخستین بار بود که در این مدت به طبع می‌رسیدند که آن هم البته می‌تواند محل توجه باشد.
کتاب در دولت‌های یازدهم و دوازدهم
در این هفت‌سال، ۶۱۶هزار و ۶۸۰ عنوان کتاب منتشر شد و این عدد، در حالی است که هنوز یک‌سال از این دولت باقی‌مانده اما آمار حکایت از رشد ۱۶۱ درصدی عناوین کتاب نسبت به مدت مشابه (دولت‌های نهم و دهم) با کسر یک سال دارد؛ یعنی از ۱۲ مرداد ۱۳۹۲ تا ۱۲ مرداد ۱۳۹۹ - که سالروز آغاز به‌کار دولت است -. در این میان، کتاب‌های تالیف‌شده، به ۴۷۴هزار و ۵۸۴ عنوان رسید که باز هم افزایش را نشان می‌دهد.
حالا بیایید سری به آمار موضوعی بزنیم و ببینیم آنجا چه خبر است. در حوزه فلسفه در بازه زمانی ۱۲ مرداد ۱۳۹۲ تا ۱۲ مرداد ۱۳۹۳، ۲۴۰۵ عنوان کتاب منتشر شد.
کتاب‌های حوزه دین هم در همین مدت، ۹۱۸۹ عنوان بودند. از نیمه سال ۱۳۹۳ تا سال ۱۳۹۴ نیز، ۶۵۲۶ عنوان کتاب علوم اجتماعی به چاپ رسید و کتاب‌های علوم طبیعی و ریاضیات هم، ۱۱۸۰ عنوان بودند.
از اواسط تابستان ۱۳۹۴ تا میانه تابستان ۱۳۹۵ تعداد عناوین کتاب، در علوم عملی، ۸۸۰۸ عنوان کتاب منتشر شد و در کلیات هم، ۱۱۸۴ عنوان کتاب به چاپخانه رفتند.
در حوزه هنر، از تابستان ۱۳۹۵ تا تابستان ۱۳۹۶، ۲۹۰۷ عنوان به بوته نشر سپرده شد و ادبیاتی‌ها نیز، ۱۳هزار و ۷۶۱ عنوان را در حوزه خود تورق کردند.
از ۱۲ مرداد ۱۳۹۶ تا ۱۲ مرداد ۱۳۹۷، آثار کودک و نوجوان به ۱۶هزار و ۵۴۶ عنوان رسید و در آثار کمک‌آموزشی هم ۲۰هزار و ۴۶۶ عنوان به نورد چاپ سپرده شد.
اهالی تاریخ و جغرافیا با ۴۱۳۴ عنوان کتاب از اواسط سال ۱۳۹۷ تا اواسط سال ۱۳۹۸ روبه‌رو شدند و زبان‌دان‌ها نیز، در همین مدت، ۲۶۰۸ عنوان در حوزه‌شان به طبع رسید.
اگر بخواهیم سه‌سال نخست دو دولت یازدهم و دوازدهم را هم به مقایسه کنیم، از ۱۲ مرداد ۱۳۹۲ تا ۱۲ مرداد ۱۳۹۶، چیزی در حدود ۲۲۶هزار و ۲۸۲ عنوان به چاپ رسیدند که در مدت مشابه، یعنی از سال ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۹، این عدد به ۲۹۴هزار و ۲۷۷ عنوان رسید که رشد را نشان می‌دهد.
یک سال دیگر دولت تدبیر و امید باید زمام کار را تحویل دیگری دهد و این همه عدد و رقم یعنی کتاب در دولت حسن روحانی پیشرفت کرده است، یعنی اگرچه بحران کاغذ و خیلی چیزهای دیگر را داشته است اما عملکردش را آمار رشد نشان می‌دهد. حال می‌ماند محتوای آثار که آن‌را باید ارباب قلم و معرفت و اصحاب فکر و فرهنگ نظر دهند و ارزیابی کنند.