سازمان انتقال خون ایران، سازمانی پیشرو و همگام با کشورهای پیشرفته و صنعتی نگاهی آینده نگر دارد و در مباحثی مانند تولید داروهای مشتق از پلاسما، تولید کیسه خون، سلامت خون، اهدای خون کاملا داوطلبانه پیشتاز است و در این راستا هم نگاه ویژه‌ای به تولید وحمایت از تولید داخلی دارد تا نیاز کشور و بازارهای منطقه‌ای محصولات انتقال خون را به دست آورد.
سازمان انتقال خون ایران با نگاه ویژه و آینده نگر تاسیس شده است، انتقال خون با صنعت شکل گرفته و در اصل، این سازمان به نوعی تولیدکننده محصول محسوب می شود.
خون سالم، نجات دهنده زندگی است و همه روزه، در سراسر جهان بسیاری از افراد به خون و فرآورده های آن نیاز دارند، به طوری که از هر سه نفر مردم دنیا، یک نفر در طول زندگی احتیاج به تزریق خون و فرآورده های آن پیدا می کند.
بسیاری از بیماران، مانند بیماران تالاسمی و هموفیلی نیز ناگزیرند برای بهره مندی از یک زندگی به نسبت طبیعی برای تمام عمر به شکل منظم خون یا فرآورده های آن را دریافت کنند.
موضوع سلامت خون های اهدایی، یکی از سیاست‌ها و اهداف نظام‌های سلامت در جوامع مختلف است، زیرا امنیت و ایمنی خون و فرآورده های آن، از اهمیت ویژه ای در ارتقای سلامت جوامع برخورداراست.
این روزها پلاسما درمانی، دریچه ای از امید را برای درمان مبتلان به کرونا گشود و بسیاری از بهبود یافتگان از این ویروس به شکرانه سلامت خود و به منظور کمک به هموطنان مبتلا به کرونا البته بعد از بهبودی به اهدای پلاسما اقدام کردند.
بهبود یافتگان از کووید ۱۹ می توانند با حضور در ۲۴ مرکز انتقال خون در کشور و ستاد مرکزی سازمان انتقال خون ایران اهدای پلاسما را داشته باشند.
پلاسمای بهبود یافتگان کرونا به عنوان یک درمان در دنیا مورد استفاده قرار می گیرد با گذشت چند ماه از شیوع کرونا و با توجه به افزایش میزان شیوع ویروس در ماه‌های اخیر، تقاضا از سوی بیمارستان ها برای دریافت پلاسمای بهبود یافتگان افزایش یافته و باید تامین این تقاضا محقق شود.
مراجعه 7066 نفر برای اهدای پلاسما
از زمان شروع اهدای پلاسمای بهبودیافتگان کرونا تا پایان مرداد ماه در مجموع ۷ هزار و ۶۶ نفر جهت اهدای پلاسما به مراکز سازمان انتقال خون در سطح کشور مراجعه کرده‌اند، که 5 هزار و ۶۰۹ واحد پلاسما از بهبودیافتگان کووید۱۹ دریافت شده است و از ابتدای اجرای طرح پلاسما درمانی برای بیماران مبتلا به کرونا که از روز نخست اردیبهشت ماه آغاز شد، سازمان انتقال خون در این خصوص بارها و بارها اطلاع رسانی کرده است و پویشی به نام «شکرانه سلامت» را برپا کرد.
محافظت از سلامت خون و فرآورده های آن
سازمان انتقال خون ایران تلاش کرده همواره با تدوین و تصویب راهبردها و برنامه های استراتژیک، از سلامت خون و فرآورده های آن در کشور محافظت کند و در این بین، توجه به سلامت اهداکنندگان، تجهیز مراکز انتقال خون و به روز ساختن دانش فنی در این حوزه، به عنوان مهمترین سیاست های راهبردی سازمان انتقال خون ایران تلقی می شود.
شاخص اهدای خون در ایران به ازای هر هزار نفر جمعیت، ۲۵ نفر اهدا کننده است و باید توجه داشت که این عدد در کشورهای با رشد بالا ۳۳ نفر به ازای هر هزار نفر جمعیت، در کشورهای با رشد متوسط ۱۳ به ازای هر هزار نفر و در کشورهای با رشد پایین هفت نفر به ازای هر هزار نفر جمعیت است.
کشورهای پیشرفته با درآمد بالا، در حدود ۲۰ درصد جمعیت دنیا را دارند، در حالی که به ۷۰ درصد منابع خونی دسترسی دارند و وضعیت کشور ما در این بین، بسیار خوب است، به طوری که در ایران به عنوان کشوری با شاخص رشد متوسط، میزان اهدای خون دو برابر کشورهایی با رشد متوسط است.
نگاه محافظه کارانه به اهدای کامل خون
دنیا به سمتی پیش می رود که تغییراتی در فرآیند اهدای خون صورت دهد، زیرا در گذشته اهدای کامل خون وجود داشت که امروزه این روش، در حال کم رنگ شدن است.
با اهدای کامل خون، گلبول قرمز نیز دریافت می شد که امروزه تجویز و به کارگیری این ماده خونی، محافظه کارانه شده است، زیرا از طریق اهدای کامل خون، حجم بالایی از آنتی ژن ها منتقل می شود که همین مسئله باعث تضعیف بدن دهنده خون می شود، ضمن این که تحقیقات نشان داده است که با انتقال گلبول قرمز به بدن دریافت کننده خون، میزان بستری و تخت روز بیمارستانی دو برابر و میزان انتقال عفونت ها پنج برابر می شود و از سوی دیگر، میزان مرگ و میر در افرادی که گلبول قرمز را دریافت می کنند، بیشتر از کسانی است که آن را دریافت نمی کنند، از همین رو، دنیا در بحث انتقال خون، نگاه محافظه کارانه به اهدای کامل خون دارد که سازمان انتقال خون ایران نیز به دنبال اجرای چنین سیاستی در برنامه های سازمان انتقال خون کشور است. در این زمینه می بایست فرهنگ سازی در بین جامعه پزشکی و مردم صورت بگیرد و این موضوع، به عنوان یک مطالبه مطرح شود. به عبارت دیگر اهدای اجزای خون به جای اهدای کامل خون، یکی از سیاست ها و اهدافی است که در دستور کار سازمان انتقال خون ایران قرار دارد.
همچنین از برنامه ها و سیاست های سازمان انتقال خون ایران این است که مصرف گلبول قرمز و اهدای کامل خون، محدودتر شود زیرا، می خواهید زمینه اهدای مستقیم پلاکت و پلاسما را فراهم کند.
برای رسیدن به مقوله مهم انتقال خون محافظه کارانه و مدیریت خون بیمار باید نگاه جامعه پزشکی را نسبت به تجویز خون، میزان آن و نحوه جراحی با توجه به مصرف خون، تغییر داده به همین منظور موسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون مجموعه ای از پروژه های تحقیقاتی را تعریف کرده است که با گسترش مطالعات مبتنی بر شواهد و کاربردی در مراکز درمانی و بیمارستان ها، استفاده از شیوه جراحی بدون انتقال خون و استفاده از خون خود بیمار(اتوترانسفیوژن)، درمان کم خونی قبل از عمل و در قالب پروژه های کاربردی، بتوان این فرهنگ جدید و ادبیات محافظه کارانه انتقال خون را در جامعه پزشکی نهادینه کرد.
تجمیع آزمایشگاه‌های انتقال خون
یکی دیگر از برنامه‌های سازمان انتقال خون ایران تجمیع آزمایشگاه‌های انتقال خون در مراکز بزرگ انتقال خون است و بر این اساس به طور مثال آزمایشگاه اداره کل انتقال خون استان تهران، چهار استان البرز، قم، گیلان و قزوین را تحت پوشش قرار می‌دهد.
در این آزمایشگاه، آزمایش‌های مرتبط با فرآورده‌های خون این استان‌ها در تهران انجام می‌شود و از اقدامات مؤثر سازمان انتقال خون ایران در راستای تضمین سلامت خون‌های اهدایی است.
اهدای پلاکت
مصرف پلاکت به شدت در جوامع انسانی رو به افزایش است و دلیل آن هم، موضوع سالمندان و گسترش بیماری های بدخیم همچون مغز و استخوان است.
در روش سنتی تهیه فرآورده پلاکت برای دریافت یک واحد پلاکت می بایست پلاکت 6 اهدا کننده را دریافت کنیم، به همین خاطر دنیا به سمت اهدای مستقیم پلاکت می رود، به طوری که در کشورهای اروپایی، بالای ۸۰ درصد پلاکت به صورت مستقیم تأمین می شود.
در این زمینه سازمان انتقال خون ایران نیز به موفقیت هایی دست یافته است به طوری که در مورد پلاکت تک واحدی در استان تهران روزانه ۴۰ واحد از این طریق تأمین می شود که معادل ۲۴۰ واحد پلاکت معمولی است، از فواید اهدای مستقیم پلاکت از طریق فرزیس(در این روش اجزای مورد نظر خون جدا و باقی خون به بدن اهدا کننده باز گردانده می شود) این است که بیمار به جای مواجهه با پلاکت شش نفر مختلف فقط با پلاکت یک نفر مواجه می شود و یک بار تزریق می تواند جایگزین شش بار تزریق پلاکت رندوم شود و با کمک بررسی سیستم سازگاری نسجی (HLA) می توان از پلاکت سازگار برای بیمار استفاده کرد که دستاورد بزرگی در بهبود بیماران است، همچنین ثروت آفرینی در بدنه درمان از دیگر فواید این روش است.
هم اکنون آمار تولید پلاکت در ایران از ۴۰۰ هزار واحد پلاکت به یک میلیون و ۲۰۰ هزار واحد رسیده که قرار است این رقم را ۱۰۰ هزار واحد افزایش یابد.
امروز سازمان انتقال خون ایران به کیفیت و بهینه سازی مصرف خون و کمک به چرخه اقتصاد سلامت می‌اندیشد و با تلاش کارکنان و متخصصان و همت اهدا کنندگان، خطر صفر انتقال خون و مصرف بهینه آن را در چشم انداز خود دارد.
۶۰ درصد داروهای مشتق از پلاسما با پلاسمای ایرانی تأمین می شود
امروزه نیاز به خون کامل و گلبول قرمز به شدت رو به کاهش است و این کاهش دلایل متعددی دارد که از آن جمله می توان به مدیریت خون بیمار، انتقال خون محافظه کارانه، جایگزینی مصرف فرآورده ها و مشتقات خون به جای خون کامل مانند فرآورده های پلاسمایی اشاره کرد.
با توجه به بیماری هایی که با داروهای مشتق از پلاسما، درمان و کنترل می شوند، نیاز به فرآورده های پلاسمایی، بیش از پیش احساس می شود با استفاده از محصولات پلاسمایی برای بیماری های نقص ایمنی مصرف این فرآورده ها و نیاز به تولید پلاسما افزایش یافته است و اگر فایده IVIG (ایمونوگلوبولین تزریق وریدی وسیع الطیف) در درمان آلزایمر به اثبات برسد به زودی میزان تولید این محصول جوابگوی نیاز دنیا نخواهد بود و محصولات ایمونوگلوبولینی محصولاتی هستند که باید به طور منطقه ای و بومی تهیه شوند تا در درمان بیماری ها اثر بخش باشند، به همین دلیل برنامه افزایش تولید پلاسما و به دست آوردن محصولات پلاسمایی از برنامه های مهم سازمان انتقال خون ایران است که حال حاضر در دنیا با توجه به افزایش سن جمعیتی از داروهای مشتق از پلاسما برای تقویت سیستم ایمنی و مقابله با بیماری‌های نوپدید استفاده می‌شود.
در شرایطی که امروزه صنعت پلاسما در بسیاری از کشورهای جهان گسترده نشده است، این مهم در ایران از سال ۱۳۵۶ مورد توجه ویژه قرار داشت و از همان سال های بدو تأسیس در سازمان انتقال خون ایران تولید برخی فرآورده های پلاسمایی مثل فاکتور ۸ انعقادی و آلبومین صورت می گرفته است.
۲۰۰ هزار لیتر پلاسما را برای تبدیل به داروهای مشتق از پلاسما، تأمین شد
با توجه به مدیریت خون و فرآورده های آن در کشور، از ایران به عنوان یک کشور مدل نام برده می شود بطوری که سال گذشته ۲۰۰ هزار لیتر پلاسما را برای تبدیل به داروهای مشتق از پلاسما، تأمین شد که در مجموع ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار دلار ارزش داشت و موجب ارزان سازی این قبیل داروها می شود.
همچنین ۲۰۰ هزار لیتر پلاسما توسط هشت مرکز دارای مجوز تأمین می شود و با توجه به تهیه ۴۰۰ هزار لیتر پلاسما در کشور، نزدیک به ۶۰ درصد داروهای مشتق از پلاسما، از طریق پلاسمای ایرانی تأمین می شود و این نکته بسیار مهمی است که با تغییر روند تولید به سمت ریکاور پلاسما و مدیریت بیشتر آن در سازمان انتقال خون ایران می توان به ۳۵۰ هزار لیتر پلاسما دست یافت.
ایران تنها کشوردر حال توسعه است که پلاسمای مازاد بر مصرف بیمارستانی را به دارو تبدیل می کند
ایران تنها کشور در حال توسعه است که توانسته ایم پلاسمای مازاد بر مصرف بیمارستانی را به دارو تبدیل کنیم این در حالی است که گزارش ها نشان می دهد در حدود ۹.۵ میلیون لیتر پلاسما در دنیا تلف می شود که هر لیتر آن تا ۱۱۰ دلار ارزش دارد و در گزارشی از سوی سازمان جهانی بهداشت، ایران در راستای تولید داروی مشتق از پلاسما در جایگاه خوبی قرار گرفته است و به عنوان الگویی توسعه ای مناسب معرفی شده است، باید ظرفیت تولید پلاسما را در کشور بالا بریم تا ۱۰۰ درصد، داروهای مشتق از پلاسما، از پلاسمای ایرانی باشد.
تمرکز بر تجمیع مراکز انتقال خون
یکی از چالش ها و مشکلات انتقال خون در کشورهای در حال توسعه در نظر نگرفتن هزینه - فایده در انتقال خون است.
در مراکز انتقال خون کشورهای توسعه یافته حداقل ۲۰ هزار واحد خون دریافت می شود، در حالی که این میزان در مراکز انتقال خون کشورهای در حال توسعه، پنج هزار واحد خون اهدایی است، این موضوع نه تنها اقتصادی نیست، بلکه انگیزه را در نزد نیروها و پرسنل این مراکز برای انجام کارهای لازم، کاهش می دهد.
یکی از سیاست هایی که سازمان انتقال خون ایران دنبال می کند تا اجرایی شود، متمرکز ساختن مراکز انتقال خون در کشور است که ظرفیت اهدای خون در این مراکز را به ۲۰ هزار واحد برسد، برای همین به دنبال ادغام مراکز و تعطیلی مراکز کوچک و کم بازده است، البته برای دسترسی به نیازهای خون، از طریق بانک های خون در سراسر کشور این کار فراهم می شود و برای واحدهای کوچک انتقال خون، از طریق مراجعات سیار و کوتاه مدت بر اساس پاسخگویی، میزان اهدای خون را مدیریت می شود.
تمرکز آزمایش های خون در چند نقطه، یکی از ابزارهای کنترل کیفیت خون به شمار می رود، در حالی که ما بیش از ۴۰ مرکز در کشور برای این کار داریم، در آمریکا هشت مرکز و در کانادا فقط ۶ مرکز برای انجام آزمایش های خون وجود دارد، ما نه منابع مالی کافی داریم و نه اقتصاد سلامت کشورمان به ما اجازه می دهد که چنین هزینه هایی ایجاد کنیم، راه بسیار سخت و دشواری پیش رو داریم و اجرای آن، یکی از بزرگ ترین چالش های حوزه انتقال خون است که با آن مواجه ایم. اما، آنچه مسلم است، باید به این سمت حرکت کنیم.
پذیره نویسی سلول های بنیادی
در ایران از هر ۱۰۰ هزار پیوند تنها ۱۲۰ مورد آن پیوند غیر خویشاوند است که این آمار در دنیا ۴۵ تا ۵۰ درصد است و برخی بیماران به خاطر در دسترس نبودن مراکز پیوند با مشکل مواجه هستند، برای اینکه نیاز جامعه پاسخ داده شود باید میزان پذیره نویسی از اهدا کنندگان سلول های بنیادی غیر خویشاوند در مراکز سپاس به یک میلیون نفر برسد.
همچنین در صورت افزایش استانداردهای پیوند و جدا سازی سلول های بنیادی و نگهداری آن امکان مبادله با منابع بین المللی نیز فراهم خواهد بود در غیر این صورت عضویت در بانک های جهانی پیوند برای ما حاصلی ندارد.
با توجه به نیاز ۵۰ تا ۶۰ میلیارد تومانی سازمان انتقال خون برای رسیدن به این هدف، اگر درآمدهای سازمان انتقال خون اختصاصی می شد، نیازی به چانه زنی برای این امور مهم نداشتیم و از درآمدهای حاصل از فرآیندها و محصولات به خودکفایی می رسیدیم اما با وضعیت فعلی نرخ تورم از نرخ افزایش بودجه سالانه بیشتر است و هر سال با بودجه کمتری مواجه می شویم.
برنامه ریزی برای تولید ملی ایمونوگلوبولین روگام، سرم عقرب گزیدگی و مار گزیدگی و ایجاد مراکز جامع چند منظوره و هدف گذاری برای پذیره نویسی اهدای عضو و متمرکز سازی مراکز آزمایشگاهی جامع به ۸ تا۹ مرکز همچنین رسیدن به ریسک صفر اهدای خون در سطح کشور که با ساماندهی اهدا کنندگان بار اولی رسیدن به این مهم تسهیل خواهد شد، از برنامه های مطرح شده سازمان انتقال خون ایران است.
در ۱۵ استان بزرگ کشور، مراکز جامع اهدای خون ایجاد شده است
حداقل در ۱۵ استان بزرگ کشور، مراکز جامع اهدای خون ایجاد شده است که در این مراکز به جز اهدای خون، امکان اهدای پلاسما، پلاکت و پذیره نویسی سلول های بنیادی وجود دارد.
تولید کیت تشخیصی آنتی بادی های غیر منتظره برای اولین بار در ایران کیت تشخیصی آنتی بادی های غیر منتظره برای اولین بار در کشورمان توسط متخصصان سازمان انتقال خون ایران و به کمک خون های نادر شناسایی شده در طرح ملی خون های نادر، تولید شد، تولید این کیت در میان کشورهای آسیایی تنها در ژاپن صورت می گیرد و کیتی که با خون افراد بومی منطقه ای تولید شده باشد و وارداتی نباشد تا کنون در هیچ یک از کشورهای منطقه ساخته نشده است، این کیت قبل ازاین به شکل غیر مستمر از آلمان و سوییس وارد ایران می شد و پس از تحریم ورود آن قطع شده است.
این محصول در فازهای یک ساله و پنج ساله قابل افزایش تولید است و در حال حاضر قادر هستیم ماهانه ۱۶۰ کیت و تا پایان سال بیش از هزارکیت تولید کنیم. از آن جایی که این کیت برای خانم های باردار و نوزادان آن ها بسیار حیاتی است و اولویت استفاده از این کیت تشخیصی در موارد بارداری است، برای کل جمعیت یادشده ۱۳۰۰ تا ۱۵۰۰ کیت در ماه مورد نیاز است.
اگر استفاده از این تست توسط معاونت بهداشت و خانواده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برای کلیه بارداری ها ضروری شود، ما آمادگی تولید کیت های مورد نیاز را داریم که از نمونه وارداتی بسیار به صرفه تر است.