اواسط دهه ۸۰ بود که زمزمه هایی از خشک شدن دریاچه ارومیه به عنوان بزرگترین دریاچه شور جهان به گوش رسید، بدترین بخش این خبر این بود که اگر این دریاچه خشک شود توفان های گرد و غبار امان اهالی همجوار و حتی پایتخت نشینان را خواهد برید و بیش از ۶ میلیون نفر آواره می شدند اما اقدامی برای جلوگیری از این فاجعه صورت نگرفت تا اینکه با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید، روحانی رییس جمهوری عزم دولت خود را بر احیای دریاچه ارومیه نهاد و امروز بعد از ۷ سال تلاش هم شواهد عینی و هم اماری نشان می دهد که حال دریاچه روبه بهبود است و روزهای سخت و سیاه را پشت سر گذاشته هر چند کارشناسان معتقدند که با روزهای خوب هنوز فاصله دارد اما آینده روشنی در پیش است.
با آغاز به کار ستاد احیای دریاچه ارومیه مقرر شد که کار در سه مرحله پیش رود، مرحله اول شامل دوره تثبیت، احیا و دوره احیای نهایی انجام شود، دوره تثبیت دریاچه ارومیه سه سال اول بود یعنی تا پایان شهریور سال ۱۳۹۶ (پایان سال آبی ۹۶ - ۱۳۹۵) و اکنون در مرحله احیای دریاچه قرار داریم، قبل از تشکیل ستاد احیا، تراز این حوزه آبی سالانه به طور متوسط ۴۰ سانتیمتر کاهش می‌یافت اما در سایه اقدامات دولت تدبیر و امید، روند خشک شدن آن متوقف شد، هرچند تراز یک‌هزار و ۲۷۴ متر به عنوان ارتفاع اکولوژیک دریاچه ارومیه اعلام شده اما این دریاچه در تراز یک‌هزار و ۲۷۲ متر هم شرایط مطلوب خواهد داشت و بیش از ۹۵ درصد کانون‌های ریزگرد آن رفع خواهد شد.
بررسی های کارشناسی انجام شده در زمان آغاز به کار ستاد احیای دریاچه ارومیه درباره وضعیت رودخانه های ورودی به دریاچه، نشاندهنده شرایط نامساعد مسیر این رودخانه ها بوده است. با هدف بهبود شرایط رودخانه ها و ورودی آب آنها به دریاچه، مصوبات متعددی در هیأت وزیران به تصویب رسید که انتقال آب رودخانه ها به پیکره آبی دریاچه یکی از این مصوبات است که بزرگترین آن احداث تونل انتقال آب از سد «کانی‌سیب» به دریاچه ارومیه است که دی ماه امسال به بهره برداری خواهد رسید.
تاکنون دولت برای این پروژه عظیم انتقال آب از رودخانه زاب به دریاچه ارومیه بیش از ۱۲۰۰ میلیارد تومان هزینه کرده است که اگر با هزینه‌های امروز محاسبه شود به بیش از ۸ هزار میلیارد تومان خواهد رسیدو تاکنون نزدیک به ۹۰ درصد پیشرفت داشته است که با راه اندازی آن سالانه ۶۵۰ میلیون متر مکعب آب وارد دریاچه ارومیه می شود، این در حالی است که با وجود تحریم ها، اما اعتبارات زیادی به اجرای طرح های احیا تخصیص داده شد به طوری که همه اعتبارات مصوب برای نجات دریاچه ارومیه طی سال ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۸ برابر با ۷۹۰۷۳ میلیارد ریال بوده که از این میزان مجموعاً ۴۱۵۲۱ میلیارد ریال ( ۵۲ درصد) تخصیص و پرداخت شده است.
مسعود تجریشی مدیر دفتر برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه درباره آخرین وضعیت دریاچه ارومیه به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: آخرین تصویر ماهواره ای دریاچه ارومیه در تیر ۱۳۹۹، افزایش بیش از ۵۰ درصدی مساحت دریاچه را در مدت زمان اجرای طرح ملی نجات دریاچه ارومیه نشان می دهد که موجب شده بیشتر کانون های بحرانی تولید گرد و غبار زیر سطح آب قرار گیرند و متعاقب آن، خطر وقوع توفان های گرد و غبار نمکی و آثار منفی محتمل آن برای بهداشت و سلامت ساکنین حوضه آبریز رفع شود.
وی افزود: بر اساس مطالعاتی که از سوی پژوهشگاه فضایی ایران انجام شده، داده برداری از کف دریاچه ارومیه در محدوده پل میانگذر در چهار مرحله در مهر ۱۳۹۶، اسفند ۱۳۹۶، مهر ۱۳۹۷ و اسفند ۱۳۹۷ انجام شد، نتیجه داده برداری های انجام شده در جنوب پل میانگذر حاکی از انحلال حدود ۲۶ سانتیمتری بستر دریاچه ارومیه از مهر ۱۳۹۶ تا اسفند۱۳۹۷ است. این در حالی است که در این بازه زمانی، تراز آب دریاچه ارومیه ۶۴ سانتیمتر افزایش داشته است بنابراین عمق آب دریاچه در این بازه زمانی در جنوب پل میانگذر ۹۰ سانتیمتر افزایش یافته است.
وی گفت: تحلیل مشابه بر روی نتایج داده برداری انجام شده در شمال پل میانگذر، انحلال حدود ۲۵ سانتیمتری تراز بستر دریاچه ارومیه و افزایش حدود ۶۴ سانتیمتری تراز سطح آب دریاچه ارومیه را نشان می دهد. لذا افزایش عمق آب دریاچه ارومیه در شمال پل میانگذر، ۸۹ سانتیمتر برآورد می شود.
مدیر دفتر برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه ادامه داد: با توجه به مطالعات انجام شده در محدوده پل میانگذر، مطالعات رفتارسنجی بستر دریاچه ارومیه در طول ۱۲ خط در راستای عرضی دریاچه از غرب به سمت شرق، در تمام محدوده دریاچه در تیر ۹۷ تا اسفند ۱۳۹۷ توسط ستاد احیای دریاچه ارومیه انجام گرفت، از جمله نتایج مطالعات رفتارسنجی بستر دریاچه ارومیه در تمام محدوده دریاچه ارومیه، می توان به انحلال ۱۱۳ سانتیمتری بستر دریاچه ارومیه از تیر ۹۷ تا اسفند ۹۷ و نیز انحلال ۹۵ سانتیمتری بستر دریاچه ارومیه در اسفند ۹۷ در مقایسه با بسیمتری دریاچه ارومیه در سال ۱۳۹۲ اشاره داشت.
وی افزود: با توجه به افزایش قابل توجه سطح و حجم دریاچه ارومیه در سال گذشته در مقایسه با اسفند سال ۱۳۹۷، در فروردین ۱۳۹۸ نیز مطالعات رفتارسنجی بستر دریاچه ارومیه در چند نقطه از شمال دریاچه ارومیه تکرار شد. مطابق بررسی صورت گرفته، تراز بستر دریاچه ارومیه در بازه زمانی اسفند ۱۳۹۷ تا فروردین ۱۳۹۸ انحلال حدود ۲۴ سانتیمتری را تجربه کرده است. نتایج مطالعات انجام شده در محدوده پل میانگذر و محدوده کل دریاچه و رفتارسنجی بستر در کوتاه مدت و بلندمدت از دینامیک بودن تراز بستر دریاچه ارومیه و تغییرات تراز کف دریاچه ارومیه ناشی از تغییر جریانات ورودی به آن حکایت دارد. بنابراین به رغم اعتقاد برخی متخصصان تبدیل شدن دریاچه ارومیه به پلایا، نتایج مطالعات میدانی کماکان بر امکان احیای دریاچه ارومیه با ورود آب شیرین به آن تأکید داشته و دارد.
تجریشی تاکید کرد: انحلال نمک از کف دریاچه ارومیه بر اثر ورودی آب به دریاچه و تامین حقابه سالانه صورت می گیرد، هدف این است آنهایی که می گفتند بستر دریاچه بالا آمده و دیگر کارش تمام است و دریاچه به کویر تبدیل شده، نتایج مطالعات نشان داده که با ورود آب، نمک بستر دریاچه حل شده و دریاچه عمق گرفته است.
وی تاکید کرد: با وجود تمام تحریم های ضالمانه اما اعتبار خوبی به اجرای طرح ها اختصاص یافت به طوری که همه اعتبارات مصوب برای طرح نجات دریاچه ارومیه طی سال ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۸ برابر با ۷۹۰۷۳ میلیارد ریال بوده که از این میزان مجموعاً ۴۱۵۲۱ میلیارد ریال ( ۵۲ درصد) تخصیص و پرداخت شده است.
تجریشی به احداث تصفیه خانه های شهرهای حوضه آبریز و انتقال پساب تصفیه شده به دریاچه ارومیه به عنوان یکی دیگر از طرح های اجرایی اشاره کرد و گفت: یکی از راهکارهای ۱۹ گانه طرح ملی نجات دریاچه ارومیه، انتقال پساب تصفیه خانه های حوضه آبریز دریاچه ارومیه به دریاچه است. مجموع اعتبارات پرداختی به این پروژه ها طی پنج سال گذشته ۵۷۵۹.۵ میلیارد ریال بوده، با توجه به ظرفیت قابل توجه تصفیه خانه های تبریز و ارومیه در مقایسه با سایر تصفیه خانه های حوضه، تمرکز اعتباری و عملیاتی بر این دو تصفیه خانه بوده که اکنون تصفیه خانه شهر ارومیه دارای پیشرفت فیزیکی ۸۱ درصد و سیویل بخش مایع تصفیه خانه شهر تبریز دارای پیشرفت فیزیکی ۷۱ درصد است و مطابق با مصوبه دهمین جلسه کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه در ۲۶ فرودردین ۹۷، تمامی پساب تصفیه شده تصفیه خانه های حوضه به حجم ۳۰۱.۵۹ میلیون مترمکعب باید به دریاچه ارومیه منتقل شود.
وی اظهارداشت: توسعه سامانه های آبیاری نوین، جلوگیری از برداشت های غیرمجاز از منابع آب سطحی، مرمت و بازسازی تأسیسات آبی در دست بهره برداری، طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی، جلوگیری از برداشت های غیرمجاز از منابع آب زیرزمینی(تعیین تکلیف چاه های فاقد پروانه)، ساماندهی برداشت از چاه های مجاز و صدور پروانه بهره برداری، مدیریت مصارف آب در بخش کشاورزی از سدهای در حال بهره برداری، ادامه عملیات اجرایی شبکه های فرعی آبیاری و زهکشی حوضه، کاهش ۶۵ درصدی مصرف آب سد حسنلو، تحویل حجمی آب کشاورزی در شبکه آبیاری و زهکشی مهاباد، انتقال آب از سد سیلوه به دریاچه ارومیه، رهاسازی آب از سدهای در دست بهره برداری حوضه آبریز با هدف تأمین نیاز زیست محیطی دریاچه ارومیه و پروژه های تثبیت کانون های بحرانی تولید گرد و غبار اطراف دریاچه ارومیه برخی دیگر از اقدامات صورت گرفته برای احیای دریاچه ارومیه در دولت تدبیر و امید است.
گزارش از کیمیا عبدالله پور