نزدیک به سه دهه منصب های مدیریتی گوناگونی را تجریه کرد، آنچنان که شناخت زوایای زندگی اجتماعی، فرهنگی و سیاسی او بی شک نشان از فعالیت‌های مستمر وی در نظام جمهوری اسلامی داشت. روح الله حسینیان، روحانی اصولگرا و مبارزی که در محضر استادانی چون شهید آیت الله بهشتی، شهید علی قدوسی و حضرت آیت‌الله خامنه‌ای مقام معظم رهبری کسب فیض کرد. حسینیان ۲ بار بازداشت در رژیم پهلوی را به خاطر مسایل سیاسی و امنیتی در کارنامه سوابق سیاسی خود داشت. روایت‌ها و تحلیل های حسینیان در واکاوی رویدادها و شخصیت‌های تاریخی، ممارست دایم او را در مطالعات تاریخی نشان می‌داد.
زندگی و رشد علمی حسینیان
وی سال ۱۳۳۴ خورشیدی در یکی از روستاهای استان فارس به نام صغاد در شهرستان آباده چشم به جهان گشود. او پس از گذراندن تحصیلات متوسطه تصمیم گرفت به حوزه علمیه قم مهاجرت کند. حسینیان با ورود به مدرسه حقانی به مدت ۱۰ سال یعنی از ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۹ خورشیدی در محضر مراجع و استادانی همچون شهید علی قدوسی، حضرت آیت الله خامنه ای و دیگر علما و فضلای این مرکز کسب فیض کرد. او خود در خصوص چگونگی ورود به مدرسه حقانی و آشناییش با شهید قدوسی گفته بود: «من از بدو ورودم به مدرسه حقانی با شهید قدوسی آشنا شدم. شهید قدوسی روان شناسی خاصی داشت. وقتی که با افراد مصاحبه می کردند، شخص را مورد ارزیابی قرار می دادند تا ببینند اصلا این شخص به درد طلبگی می خورد یا نه و اگر اصلح است، مناسب مدرسه حقانی هست یا نه. شهید قدوسی شخصا یک آدم سیاسی بودند و به همان دلیل هم با فضلای سیاسی حوزه علمیه قم از جمله آیت الله خامنه‌ای، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، آیت‌الله امینی، آیت‌الله ربانی شیرازی جلسات مشترکی داشتند و تدارک تشکیلات سیاسی را می دیدند.»
فعالیت های علمی حسینیان
حسینیان با دستیابی به اسناد و مدارک طبقه‌بندی شده دوران قبل از انقلاب پیرامون اشخاص به چاپ چندین جلد کتاب پرداخت. رییس مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آثار بسیاری را در زمینه های مختلف سیاسی و فرهنگی به خصوص تشیع از خود برجای گذاشت. «رهبری در تشیع» نخستین کتاب او به شمار می‌رود که در ۱۳۶۸ خورشیدی منتشر شد. او معتقد بود که تشیع مکتبی پویا، غنی و فرهنگ ساز است و با احیای آن می‌توان در جوامع مختلف تحول آفرینی کرد و پیروان این مکتب را همواره با نشاط و پویا برای جامعه نگه داشت. کتاب هایی با عناوین «چهارده سال رقابت ایدئولوژیک شیعه در ایران، چهارده قرن تلاش شیعه برای توسعه و ماندن و بیست سال تکاپوی اسلام شیعی در ایران» از جمله نوشته های حسینیان است که سیر تحول و بستر سازی انقلاب را مورد بررسی قرار می دهد و بر فرهنگ، تاریخ و ایدئولوژی سیاسی تشیع تکیه دارد. در بخش نخست کتاب چهارده سال رقابت ایدئولوژیک شیعه در ایران به فساد اخلاقی و سیاسی و ناکارآمدی اقتصادی رژیم پهلوی اشاره شده است. نگارنده در بخش دوم موضوع ایدئولوژی سازی رژیم پهلوی و ایدئولوژی‌های مارکسیسم و ناسیونالیسم و عملکرد مارکسیست‌ها و ناسیونالیست‌ها را مطرح می‌سازد. در بخش پایانی، ایدئولوژی‌ها و مبارزات نیروهای مذهبی تحلیل شده است.
«بیست سال تکاپوی اسلام شیعی در ایران، حریم عفاف، حجاب و نگاه از دیدگاه فقه اسلامی، ستاره صبح انقلاب با نگاهی به زندگی‌نامه حاج آقا مصطفی خمینی، فرشته زمینی بررسی زندگانی زهرا (س)، ماجراهای آغاجری و بازخوانی نهضت ملی ایران» از دیگر آثار برجای مانده از روح الله حسینیان است. او نیز به مانند دیگر روحانیون و مراجع با نگارش آثار تاریخی سعی در معرفی جایگاه امامت و رهبری در مکتب تشیع داشت. وی معتقد بود که تشیع به عنوان مکتب انقلابی و آرمانگرا همواره در طول تاریخ با ایدئولوژی‌های حاکم در آویخته و آنها را به چالش کشیده است. عنصر رهبری در تشیع مهمترین عامل و اساس این مکتب به شمار می رود. عملکرد امامان معصوم (ع) در طول ۲۵۰ سال نشان می‌دهد که این رهبری داعیانه همراه با فرزانگی و دقت، تاریخ را متحول کرده است. او در خصوص ضرورت نگارش این آثار گفته بود: «درباره چرایی و چگونگی وقوع انقلاب اسلامی، سخن‌ها و پرسش‌های فراوان وجود داشت، به همین خاطر بنده تصمیم گرفتم که تحقیق جامعی در پاسخ به سؤال چرایی و چگونگی رخداد انقلاب اسلامی داشته باشم و به جامعه علمی، خصوصا دانشجویان و دانشگاهیان و نسلی که می‌خواهد از انقلاب اسلامی بداند، ارایه دهم؛ به همین منظور، پنج مقطع تاریخی در پنج جلد کتاب عرضه کرده و منتشر شد.»
تمامی نوشته های او در پایگاه پژوهشی مرکز اسناد انقلاب اسلامی انتشار یافته است. چهار یادداشت با عناوین «ماهیت نظام سیاسی آمریکا، بررسی ساختار نظامی‌گری آمریکا، بررسی ساختار سرمایه‌داری آمریکا و بررسی سیاست‌های امپریالیستی آمریکا» از جمله یادداشت های حسینیان به شمار می‌رود که در این مرکز منتشر شده‌است.
سوابق قضایی، اجرایی و سیاسی حسینیان
حسینیان حدود ۱۸ سال سابقه قضاوت داشت و به نوعی همواره سرگرم فعالیت های قضایی، اطلاعات و امنیتی بود. نخستین حکم قضایی وی قائم مقامی دادستانی انقلاب اسلامی مشهد در ۱۳۶۲ خورشیدی بود. حسینیان در کنار کار قضاوت در هیات منصفه بسیاری از دادگاه ها نیز حضور می یافت. جانشینی دادستانی تهران و دادستانی انقلاب اسلامی در استان سیستان و بلوچستان نیز در کارنامه کاری او ثبت شده است. دادستان دادگاه ویژه روحانیت تهران، ریاست شعبه چهار دادگاه ویژه، ریاست یکی از دادگاه های عمومی تهران و جانشینی نماینده دادگاه انقلاب در وزارت اطلاعات نیز از دیگر فعالیت های سیاسی و اجتماعی وی بود.
نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی(دوره هشتم و نهم)، رییس کمیسیون شوراها و امور داخلی، رییس فراکسیون انقلاب اسلامی در مجلس هشتم، مشاور سیاسی و امنیتی رییس جمهوری در دولت نهم و تالیف ۲۰ عنوان کتاب در موضوعات فقه و تاریخ انقلاب اسلامی از جمله سوابق اجرایی و سیاسی حسینیان بود.
ریاست مرکز اسناد انقلاب اسلامی از ۱۳۷۴ خورشیدی از دیگر فعالیت های علمی و فرهنگی او بود. حسینیان در مدت ریاست خود در این مرکز معتقد بود که اصل تاریخ‌نگاری، یک تاریخ‌نگاری زمان حضور است و سنت تاریخ‌نگاری اسلام نیز همین گونه بوده و تاریخ نگاری تاریخ اسلام ما بر مبنای روایات «عن شهود» است؛ یعنی افرادی در صحنه جنگ، مهاجرت و اتفاقاتی که در زمان پیامبر(ص) یا ائمه اطهار(ع) افتاده، حاضر بودند و چون آنها را می‌دیدند، روایت می‌کردند و حجیت روایات نیز بر مبنای شهادت و دیدن است. بنابراین بهترین تاریخ، تاریخی است که بر مبنای حضور و شهود روایتگران تاریخ باشد. اصل کار مرکز اسناد انقلاب اسلامی هم بر این مبنا قرار گرفت که تاریخ را در زمان وقایع یادداشت و تاریخ‌برداری و از شاهدان روایتگری و بعد تحلیل و تفسیر کند و یک منبع قابل اعتمادی برای نویسندگان آینده باشد. مرکز اسناد انقلاب اسلامی همان طور که از یونسکو به اینجا آمدند و اعلام کردند، هم از لحاظ سندی و هم از لحاظ تاریخ شفاهی یکی از غنی‌ترین و سامان‌یافته‌ترین مراکز اسنادی جهان است.
سوابق سیاسی
حسینیان از چهره های اصولگرا و از جمله پایه‌گذاران جبهه پایداری به شمار می‌رفت که در اوایل دولت محمود احمدی‌نژاد به عنوان موافق وی شناخته می‌شد اما اواخر این دولت در مخالفت با احمدی‌نژاد سخنانی ابراز داشت.
وی که از منتقدان دولت های یازدهم و دوازدهم بود، در سال های اخیر فعالیت زیادی از نظر سیاسی نداشت.
سرانجام
روح الله حسینیان پس از پشت سر نهادن عمری تلاش و فعالیت در عرصه های مختلف و اعتلای آرمان های نظام و انقلاب اسلامی، سرانجام با تحمل یک دوره بیماری در چهارم شهریور ۱۳۹۹ خورشیدی چشم از جهان فرو بست.