نهم ماه محرم یا تاسوعا نزد مسلمانان و محبان اهل بیت(ع) از اهمیت بالایی برخوردار است.این روز هنگامه ای ارزشمند برای پاسداشت حضرت عباس(ع) آموزگار بی بدیل فتوت است که با رشادت های بی مانند خود در برابر طاغوت زمان ایستاد و تا آخرین نفس پرچم اسلام را برافراشته نگاه داشت. یکی از دلایل اصلی بزرگداشت تاسوعا در ایران، ابراز ارادت و احترام به شخصیت والای حضرت ابالفضل العباس(ع) به عنوان دومین شخصیت حماسه عاشورا است، بنابراین در ایران این روز را منتسب به آن حضرت می‌دانند.
در همه ایام محرم به امام حسین(ع) و یاران حضرت سخت گذشت و ظلم‌ها روا داشته شد اما ظلم‌ها و سختی‌ها در روز تاسوعا بیش تر و در عاشورا چندین برابر شد و به اوج خود رسید. این روز روزی بود که آب را روی اهل بیت(ع) و یاران امام بسته بودند. راه‌ها همه تحت کنترل بود تا شخصی به امام نپیوندد. تهدیدهای سپاه «عمر سعد» جدّی‌تر و حالت تهاجمی آنان به طرف خیمه‌ها بیش تر می‌شد. (۱) امام صادق (ع) فرمود: تاسوعا روزی است که حسین و اصحاب او در کربلا محاصره شدند و سپاه شامیان بر ضدّ آنان گرد آمدند. ابن زیاد و عمر سعد نیز از فراهم آمدن همه سواران خوشحال شدند. آن روز، حسین(ع) و یاران او را ناتوان شمردند و یقین کردند که دیگر برای او یاوری نخواهد آمد و عراقیان نیز او را پشتیبانی نخواهند کرد. (۲)
هدف از فرستادن امان نامه
در کربلا تا نهم محرم خبری از جنگ نبود. سپاهیان دشمن مانع حرکت امام حسین(ع) و یارانش به کوفه شده بودند و اصرار می کردند که ایشان با یزید بیعت کند و امام هم نمی پذیرفت. در روز تاسوعا - شمر وارد کربلا شد و برای حضرت عباس (ع) و برادرانش امان نامه آورد و گفت: «أین بنو اختنا»؛ پسران خواهر ما کجایند؟ ولی آن بزرگواران جواب ندادند. امام حسین (ع) فرمودند: جواب او را بدهید اگر چه فاسق است.
حضرت عباس (ع) در جواب فرمودند: چه می گویی؟ شمر گفت: من از جانب امیر برای شما امان نامه آورده ام. شما خود را به خاطر حسین (ع) به کشتن ندهید. حضرت عباس (ع) با صدای بلند فرمود: "لعنت خدا بر تو و امیر تو (و برامان تو) باد. ما را امان می دهید در حالیکه پسر رسول خدا را امان نباشد!؟ "حضرت عباس(ع) بانگ زد: بریده باد دست‌های تو و لعنت خدا بر تو و امان نامه ات. ای دشمن خدا، ما را دستور می‌دهی که از یاران برادر و مولایمان حسین(ع) دست برداریم و سر در طاعت ملعونان و فرزندان ناپاک آنان درآوریم. آیا ما را امان می دهی ولی برای فرزند رسول خدا(ص) امانی نیست؟ (۳)
از متن برخی مقاتل بر می آید که شمر بن ذی الجوشن دایی فرزندان حضرت ام البنین (س) بوده است که این نسبت در برخی مقاتل رد شده است و ذکر کرده اند در مکالمات رد و بدل شده منظور از دایی فقط نسبت قومی بوده است. اگرچه به نظر می رسد که این امان نامه اگر توسط شمر گرفته شده باشد، غرض اصلی جدا کردن دلاور مردانی چون حضرت عباس و برادرانش از حضرت امام حسین (ع) بوده است تا بر اثر جنگاوری این دلیر مردان، سپاه عمر بن سعد بر هم نریزد.
حمله به خیمه‌ها در تاسوعا
به اتفاق نظر مقاتل در بعد از ظهر پنج شنبه نهم محرم طبق دستور موکد ابن زیاد به عمر بن سعد هجومی به طرف خیمه های حضرت اباعبدالله الحسین (ع) صورت گرفت. در کتاب طبقات الکبری درباره حمله به خیمه ها در عصر تاسوعا آمده است: «شمر بن ذی الجوشن ضبابی بعد از ظهر روز پنجشنبه نهم محرم سال شصت و یکم هجرت پس از نماز عصر با فرمانی که عبید الله به او داده بود، پیش عمر بن سعد رسید و همان هنگام فرمان داده شد که لشکر سوار شوند و همگان سوار شدند.»(۴)
ویژگی‌ها و اهمیت تاسوعا از نگاه مورخان
ابوالفضل عابدینی استاد تاریخ اسلام و عضو هیات علمی دانشگاه تهران در خصوص ویژگی هایی تاسوعا که باعث شده است تا به امروز همچنان نقطه پررنگ قیام امام حسین(ع) و یاران ایشان به شمار آید، می گوید: اهمیت روز تاسوعا به هدف های قیام کربلا یعنی اخلاص، ایثار، شهامت و شجاعت بازمی گردد. این نهضت از جهت های مختلف قابل توجه است. ایشان برای احیای سنت پیامبر اکرم(ص) به مبارزه با دشمن مبادرت ورزید. این مهم سبب شد تا سیدالشهدا(ع) با همه اهل بیت(ع) به رویارویی با لشگر یزید بپردازد تا اهمیت نهضت خویش را به همگان یادآور شود. باید دانست در کنار مبارزه با یک حکومت خلاف شرع، رویارویی با باطل و تایید امر به معروف و نهی از منکر از ویژگی های قابل توجه این قیام محسوب می شود. این ویژگی ها در واقع سبب ماندگاری این نهضت بزرگ در طول سده های متمادی شده است و باعث شد، آزادگان تاریخ و انسان های آزاد اندیش با پیروی از ویژگی های واقعه عاشورا به هدایت و ارشاد ملت ها همت گمارند. به عنوان نمونه «ماهتما گاندی» یک هندو و غیر مسلمان بود اما در مبارزه علیه انگلیسی ها از امام حسین(ع) درس گرفت و به رویارویی با استعمار، ظلم و باطل شتافت. این مساله که رهبران بزرگ دنیا نیز از قیام امام سوم شیعیان(ع) درس گرفته و راه آنان را الگوی هدف های مبارزاتی خویش قرار داده اند، گویای ارزش های بی نظیر قیام کربلا است.
شاید مهم ترین درسی که بتوان از روز تاسوعا آموخت، این باشد که در این روز بیش از پیش شجاعت و شهامت حضرت ابوالفضل(ع) آشکار شد و همگان دریافتند، این بزرگوار پشتیبان محکم و یاور امام حسین(ع) در لحظه های سخت و دشوار است. نکته دیگر بحث روشنگری در این روز محسوب می شود. زمانی که یزیدیان به طرف خیمه های امام حسین(ع) و یاران او هجوم آوردند و به یاران امام(ع) گفتند، بیعت کنید و در غیر این صورت برای جنگ آماده باشید؛ لشگریان مهلت خواستند، این مهم در واقع برای پرداختن به روشنگری بود. تاسوعا مهلتی به شمار می رفت تا امام حسین(ع) و یاران او با خدا راز و نیاز کنند و سومین امام شیعیان(ع) بتواند سفارش های لازم را به صحابه خویش انجام دهد و ذهن آنان را روشن سازد. اهمیت دیگر تاسوعا در این است که امام(ع) به یاران خویش فرمود که فردا فردی زنده نخواهد ماند و انتخاب برای ماندن را به عهده آنان گذاشت اما اصحاب امام حسین(ع) مانند «حبیب ابن مظاهر» گفتند که پیشوای خویش را ترک نمی کنند. آنها سیدالشهدا(ع) را تنها نگذاشتند و آن والامقام ایمان آنها را چنان کامل دید که جایگاه آنان را در بهشت دانست. در واقع اصحاب و اهل بیت(ع) برای رسیدن به شهادت و رسیدن به جایگاه والای آن به مبارزه با دشمن شتافتند.
سردار فداکار تاسوعا؛ الگو و اسوه ای برای جانبازان
حضرت ابوالفضل(ع) با پیام بصیرت، ولایتمداری، جهاد، شهادت و دفاع از حریم حق و امامت ثابت کرد که پایمردی و جانفشانی تنها با زبان نیست، بلکه باید از عمق جان در صحنه‌های حساس و سرنوشت‌ساز، تجلی یابد و با جهاد و شهادت نشان داده شود. اوج بصیرت ایشان در نهضت تاسوعا و عاشورا به تصویر کشیده شد که با وجود تهدیدها و تطمیع‌های دشمنان و مخالفان بعد از دریافت امان‌نامه با بصیرت از آن امتحان دشوار، سربلند بیرون آمد و با تمام توان از حریم امامت و ولایت دفاع کرد. در عصر حاضر نیز رزمندگان دفاع مقدس با الهام از ایثارگری های حضرت عباس(ع) با بذل جان خود از انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(ره) حمایت کردند. با گذشت چهارده سده، هنوز همه جانبازان، این امام والامقام را الگوی خود قرار می دهند، حجت الاسلام «عباس رضوانی نسب نماینده مجمع طلاب حوزه علمیه قم و پژوهشگر امور دینی بر این باور است که حضرت ابوالفضل(ع) از نظر ولایتمداری الگوی بزرگی برای جانبازان جنگ تحمیلی به شمار می رفت. وجه تسمیه جانبازان دفاع مقدس و حضرت ابوالفضل (ع) جانبازی و ایثار در راه خدا بود. مهمترین و اصلی ترین فضیلت حضرت عباس(ع) را باید در ولایت پذیری و اطاعت محض از ولی امر و امام زمان خویش دانست که در نهایت با شهادت در نبرد بزرگ حق علیه باطل پیام خود یعنی وفاداری به ولایت و امامت را در تاریخ اسلام جاودانه کرد. شرایطی که حضرت عباس(ع) در آن روزگار داشت، مشابه وضعیتی بود که رزمندگان دفاع مقدس در هشت سال جنگ تحمیلی داشتند، از این رو ایشان به نوعی پیشگام و پیشقدم در امر آسیب دیدگی جسمی تا مرحله شهادت هستند. رشادت های حضرت ابوالفضل(ع) سرمشق و الگوی جانبازان دفاع مقدس قرار دارد و همچنین از نظر ولایتمداری نیز الگوی بزرگی برای آنان به شمار می رفت.
منابع
۱- جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، ص ۹۱ ـ ۹۲.
۲- بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، علامه مجلسی، اسلامیه، تهران، ج۴۵، ص ۹۵.
۳- تاریخ طبری، محمد بن جریر طبری، ترجمه ابو القاسم پاینده، تهران، اساطیر، ۱۳۷۵، جلد ۵، صفحه ۴۱۶ – ۴۱۵
۴- ترجمه الطبقات الکبری، ابن سعد کاتب واقدی، مترجم محمود مهدوی دامغانی، تهران، ۱۳۷۴، جلد۵، صفحه ۹۸