طی هفته‌های منتهی به ایام عزاداری محرم، نگرانی‌ها از تجمعات انسانی و گسترش شیوع کرونا در کشور به میزان قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته بود. ستاد ملی مقابله با کرونا به عنوان مرجع تصمیم‌گیر مورد اجماع در کشور در این خصوص پروتکل‌هایی برای برگزاری مراسم با کمترین تبعات تدوین کرد و فضای رسانه‌ای کشور برای جلب همراهی جامعه با این تصمیمات تلاش کرد. با این حال برگزاری مراسم عزاداری دهه نخست محرم تجربه نوینی در همراهی مسئولانه آحاد مختلف جامعه مذهبی ایران در شرایط کرونایی به شمار می‌رود. حمایت‌های رهبر معظم انقلاب و همراهی هیئات و عزاداران حسینی بخش بزرگی از نگرانی‌های ناشی از شیوع کرونا را مرتفع کرد. حال با پایان دهه نخست عزاداری‌ها گرچه به دلیل نوع بروز علائم این بیماری نمی‌توان به سرعت درباره افزایش یا کاهش مبتلایان به آن اعلام موضع کرد اما اکنونم می توان ادعا کرد که تجربه برگزاری مراسم عزاداری محرم تمرین مسوولیت‌پذیری و رواداری اکثریت مردم ایران بود.
دولت قدردان رعایت مردم
رییس جمهوری و اعضای هیات دولت پس از پایان دهه نخست عزاداری حسینی، در پیام‌ها و سخنانی از رفتار متعهدانه مردم در برگزاری شکوهمند و متفاوت سوگواری‌امام حسین (ع) قدردانی کردند. حجت الاسلام حسن روحانی محرم امسال را جلوه‌ای پرشکوه از دلدادگی عزاداران حسین(ع) خواند و با قدردانی از شهروندان و بانیان مجالس و گردانندگان هیئات مذهبی که به شایستگی بر حفظ جان عاشقان امام حسین(ع) اهتمام ورزیدند، تاکید کرد: جامعه مدنیِ مذهبی ما، در دیگرخواهی، رواداری و مسوولیت‌پذیری، خوش درخشید و این بی‌گمان سرمایه‌ای برای آینده ایران است.
روحانی همچنین در گفت و گوی تلفنی با وزرای بهداشت و کشور رفتار متدینانه همراه با رعایت دقیق پروتکل‌های بهداشتی را برآمده از فرهنگ غنی دینی مردم و تعهدشان نسبت به مسائل انسانی و نوع‌دوستی توصیف کرد و اظهار داشت: امیدوارم مردم در تمام مراسم‌ها و آیین‌های پیش‌رو در ماه‌های محرم و صفر همچنان دستورالعمل‌های بهداشتی را به همین شکل دقیق رعایت کنند تا کسی در نتیجه شرکت در آیین‌های سوگواری امام حسین (ع) به بیماری کرونا مبتلا نشود.
«محمود واعظی» رییس دفتر رییس جمهوری هم با تاکید بر این که سوگواری سیدالشهدا با درایت و همراهی عزاداران حسینی محقق شد، نوشت: با مدیریت و برنامه‌ریزی خوب هیات‌ها و همراهی حداکثری مردم، مراسم‌های سوگواری با رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی در سراسر کشور برگزار شد.
«عبدالرضا رحمانی فضلی» وزیر کشور هم در پیامی از همه ایرانیانی که به ندای فراخوان رهبر انقلاب و رییس جمهوری و سایر علما و کارشناسان در رعایت پروتکل‌های بهداشتی لبیک گفته و عمق حماسه واقع بینانه حسینی را به نمایش گذاشتند، تشکر کرد.
تلاش‌ها برای برگزاری سوگواری‌های جمعی
پروتکلها و شیوه نامه‌های برگزاری مراسم عزاداری با وجود تغییرات بسیار و برخی مواقع آنی صورت گرفته پیش از آغاز دهه نخست سوگواری شهادت امام حسین (ع) از سوی ستاد مقابله با کرونا به هیات‌های عزاداری، مساجد و تکایا اعلام شد. همزمانی کرونا و محرم شرایط تازه و تجربه نشده‌ای بود و در این بین نگرانی‌ها از شیوع کرونا در تجمعات بیراه نبود. با این حال مشی و سیره رهبر معظم انقلاب و پیام‌ها و حمایت‌های ایشان از ستاد ملی مقابله با کرونا تا حد زیادی نگرانی‌ها از این موضوع را مرتفع کرد. ایشان شیوه و کیفیت عزاداری محرم امسال را طبق نظر ستاد مقابله با کرونا تعریف کردند، در ده روز نخست محرم هم حضور انفرادی ایشان در حسینیه امام خمینی(ره) به همراه مداح، هم برپا دارنده شعائر شیعه بود و هم عمل به پروتکل‌های سلامت و بهداشت. از همان روزها بسیاری از مداحان و برگزار کنندگان مراسم‌های عزاداری به تبعیت از رهبر انقلاب، نظر این ستاد را در نحوه برگزاری عزاداری‌ها با طیب خاطر پذیرفتند. علما و مراجع دینی هم «رعایت جهات بهداشتی و آنچه متخصصین امر توصیه می‌کنند» را شرط برگزاری مراسم های عزاداری اعلام کردند.
اجرایی شدن بسیاری از دستور العمل‌های ستاد مقابله با کرونا مانع از ازدحام در خیابان‌ها شد و اغلب مردم تلاش کردند در خانه‌های خود عزاداری کنند و یا اگر در مراسم عزاداری حضور می‌یابند، فاصله گذاری فیزیکی رعایت شود.
در این میان دولت و به ویژه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات کوشید با اقداماتی چون رونمایی از پلتفرم‌های عزاداری و نیز افزایش پهنای باند، شیوه سوگواری در ایام محرم را سمت و سوی مجازی دهد تا میزان ابتلا به بیماری کرونا تا حد ممکن کاهش یابد. صف‌های بسیار منظم عزاداری در ورزشگاه‌های بزرگ کشور یا فضاهای باز، توزیع ماسک‌ها و مواد ضدعفونی کننده رایگان میان مردم و به ویژه محرومان، اختصاص نذری‌های خوراکی به تامین نیازمندی‌های غیرخوراکی و مالی افراد بی‌بضاعت، عزاداری‌های تک نفره یا چند نفره محدود در حیاط خانه‌ها به ویژه در شهرستان‌ها، بهره‌گیری از فرصت ماندن در خانه برای آشنایی با هویت قیام عاشورا و امام سوم شیعیان و در نهایت تلاش برای ارجحیت دادن به حق الناسی که این روزها سلامتی تک تک مردم است، از تفاوت‌های محرم امسال با سال‌های گذشته بود.
تصمیم به برگزاری آیین سوگواری با رعایت پروتکل‌های بهداشتی توانست هم افکار عمومی جامعه مذهبی ایران را تا حدی آسوده کرده و از تندروی‌ها با نام دین و مذهب پیشگیری کند و هم تا حد ممکن از شیوع موج سوم کرونا پیشگیری کند. اینکه تصمیمات اتخاذ شده تا چه اندازه در این زمینه موثر بوده است در هفته‌های آینده مشخص خواهد شد اما قدر مسلم آن است که تلاش دولت برای پرهیز از دوگانه سازی عزا و کرونا نتیجه بخش بوده است و اگر نگاه «صفر و صدی» را از اقدامات قوه مجریه برداریم، میتوان این تلاش را موفقیت آمیز هم اعلام کرد زیرا چنین نگاه دوگانه یعنی عزاداری و کرونا را مانند دوگانه نان و جان، کم رنگ کرد.
مانورهای ناکام بر عزاداری ایرانیان در ایام کرونا
رسانههای خارجی به ویژه فارسی زبانان، هفته‌ها پیش از آغاز دهه محرم در برنامه‌ها و خبرهای منتشر شده، تلاش کردند تا دوگانه تازه‌ای در ایام کرونا خلق کرده و مردم و مسوولان را در برابر هم قرار دهند. این شبکه‌ها در حالی از هولوکاست کرونایی! در ایران سخن می‌گفتند که در روزهای گذشته اجتماعات بسیاری در بسیاری از نقاط مختلف جهان برگزار شد؛ از بلاروس تا آلمان و آمریکا. اجتماعاتی که حتی در اعتراض به محدودیت های کرونایی بود. با برگزاری مراسم عزاداری در دهه اول محرم و تصاویر ثبت شده از آن، حکایت از تلاش خستگی ناپذیر مردم و برگزارکنندگان مراسم های سوگواری در نقاط مختلف ایران داشت. رعایت پروتکلها از سوی عزاداران و البته با تمام نواقص، بهانه را از این رسانه‌ها گرفت و آن‌ها در گزارش های بعدی خود نظم و رعایت قوانین کرونایی را به بهای صرف هزینه گزاف از سوی دولت توصیف کردند.
در هر صورت محرم سال کرونایی در ایران تجربه ای بسیار متفاوت از تمام اعصار گذشته بود و دقیقا به همین علت میتوان کاستی ها و نواقصی هم در برگزاری آیین‌های سوگواری مشاهده کرد. با این همه اما انتظار بسیاری از رسانههای خارجی که در پی ایجاد چنددستگی میان مردم بودند، با آگاهی خود آنان و تلاش خستگی ناپذیر دولت ناکام ماند. واقعیت آن است که تلاش گسترده ای از سوی دشمنان مردم ایران طی سال‌ها و یا حتی قرن‌ها برای فراموشی هدف واقعه عاشورا و شهادت امام سوم شیعیان صورت گرفته است و در تداوم این تلاش ها، آن‌ها درصدد بودند با دستاویز قرار دادن کرونا، عزاداری‌ها را تحت الشعاع قرار دهند. مردم ایران اما ثابت کردند برای حراست از مولفه‌های هویتی خود چه نوروز باشد چه عاشورا و تاسوعا، انعطاف‌پذیر هستند. در این برهه شیوع کرونا این رواداری با حس مسوولیت پذیری نسبت به دیگران هم ادغام و توام شد و با تمام نگرانی‌ها ایران محرمی را تجربه کرد که شاید هرگز دوباره تکرار نشود.