به گزارش ایرنا به نقل از تارنمای رسمی سازمان ملل متحد، «آنتونیو گوترش» دبیر کل این سازمان، روز گذشته (۳۰ آگوست) به مناسبت روز جهانی قربانیان «ناپدیدسازی اجباری» بر تعهدات دولت ها مبنی بر ریشه کن کردن جنایت ناپدیدسازی اجباری تاکید کرد.
گوترش تصریح کرد: جنایت ناپدیدسازی اجباری در سراسر جهان گسترش یافته است و هر روز موارد جدیدی به آن افزوده می شود.
وی افزود: درد و رنج ناشی از ناپدید سازی های اجباری در گذشته هنوز به دست فراموشی سپرده نشده؛ هنوز از سرنوشت هزاران نفر از ناپدیدشدگان اطلاعی در دست نیست و بستگان آن ها هر لحظه با یادآوری این جنایت زندگی می کنند.
تارنمای رسمی سازمان ملل متحد همچنین به نقل از «آنتونیو گوترش» نوشت: مصونیت از مجازات، درد و رنج ناشی از ناپدید سازی های اجباری را دوچندان می کند؛ بر اساس حقوق بین الملل بشر، خانواده ها و جوامع حق دارند بدانند چه اتفاقی برای ناپدیدشدگان روی داده است؛ بنابراین دولت ها باید در این رابطه حقیقت را روشن سازند.
دبیر کل سازمان ملل متحد از دولت ها خواست تا کنوانسیون بین المللی برای حمایت از همه افراد در برابر ناپدیدسازی اجباری را تصویب کنند و صلاحیت کمیته ناپدیدسازی اجباری را به رسمیت بشناسند.
وی در این رابطه بیان کرد: تصویب این کنوانسیون، نخستین گام است اما گام اساسی تر و مهم تر، ریشه کن کردن این جنایت است.
۴۲ سال از ناپدید شدن بنیانگذار مشهور جنبش امل و رهبر سابق مسلمانان شیعه لبنان می گذرد. امام موسی صدر فعال‌ترین پیشوای شیعیان لبنان بود که منش معتدل او همزیستی بی سابقه ای میان پیروان ادیان مختلف ایجاد کرده بود و همچنین نهضتی را پایه گذاری کرد که مقاومت اسلامی لبنان بر ضد رژیم صهیونیستی یکی از ثمرات آن است که مانند مدال افتخار بر قامت لبنان می‌درخشد.
دولت های لبنان، ایران و لیبی و اقشار مختلف مسلمانان شیعه کشورهای خاورمیانه موضوع ناپدید شدن و کشف سرنوشت مبهم وی را پیگیری می کنند. فارغ از ابعاد سیاسی و رازآلود ماجرای امام موسی صدر، مقابله با ریشه کن ساختن این جنایت بین المللی یک «تعهد حقوقی بین المللی» است که دبیرکل سازمان ملل متحد نیز دولت ها را به مناسبت روز جهانی قربانیان ناپدیدسازی اجباری (۳۰ آگوست / ۹ شهریور) به تجدید این تعهد بین المللی فراخوانده است.
سرنوشت مبهم امام موسی صدر؛ آدم ربایی یا ناپدیدسازی اجباری؟
آدم ربایی جرم کاملاً متمایزی از ناپدیدسازی اجباری است. ناپدیدسازی اجباری (Enforced disappearance) جنایتی بین المللی است که در آن مجرمین پس از ربودن افراد هیچ اطلاعاتی راجع به سرنوشت و وضعیت قربانی اعم از مرگ و حیات او یا حتی محل اخفای احتمالی او منتشر نمی کنند. ریشه های تاریخی ناپدیدسازی اجباری به جنگ جهانی دوم و سیاست های هیتلر بر می گردد که متعاقب آن در دهه هفتاد و هشتاد میلادی در آمریکای لاتین نیز مصادیق متعددی از آن به وقوع پیوسته است.
در سال ۱۹۷۸ میلادی، لبنان اوضاع مساعدی نداشت به همین منظور امام موسی صدر برای میانجیگری و حل و فصل مشکلات این کشور سفر به چهار کشور عربی را آغاز کرد؛ او در نهم شهریور ۱۳۵۷ در هنگام سفر به لیبی به صورت مرموز و اسرار آمیزی ناپدید شد و این موضوع در هاله‌ای از ابهام قرار گرفت.
جنایت ناپدیدسازی اجباری از نگاه حقوق بین الملل
ناپدیدسازی اجباری را در چارچوب گفتمان حقوق بین الملل بشر و تضییع حقوقی چون «حق حیات» نیز می توان مطرح کرد اما اسناد بین المللی خاصی نیز در این باره تصویب شده است. مجمع عمومی سازمان ملل متحد در ۲۰ دسامبر ۲۰۰۶ میلادی «کنوانسیون بین المللی حمایت از همه افراد در برابر ناپدیدسازی اجباری» را تصویب کرد که در ۲۳ دسامبر ۲۰۱۰ میلادی لازم الاجرا شد.
مقدمه کنوانسیون ضمن اشاره به اعلامیه جهانی حقوق بشر، میثاق بین المللی مربوط به حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی و سایر اسناد بین المللی مربوطه در حوزه های حقوق بشر، حقوق بشردوستانه و حقوق جزای بین الملل، همچنین با یادآوری اعلامیه حمایت از تمامی اشخاص از ناپدید شدن اجباری که مجمع عمومی سازمان ملل متحـد در قطعنامـه ١٣٣/۴٧ مورخ ١٨ دسامبر ١٩٩٢ خود تصویب کرد، بر اهمیت فراوان ناپدید شدن اجباری به عنوان یک جنایت تاکید کرد که در شـرایطی خـاص در حقـوق بـین الملـل جنایت علیه بشریت تعریف می شود. در ادامه نیز بر تصمیم به پیشگیری از وقوع ناپدید شدن های اجباری و مبارزه با مصونیت از مجازات برای ارتکـاب جنایـت ناپدیـد شـدن اجباری اشاره شده است.
بر اساس ماده (۲) این کنوانسیون ناپدید سازی اجباری عبارت است از: «دستگیری، بازداشت، ربودن یا هر شکلی از اشکال سلب آزادی توسط ماموران دولتی؛ اشخاص یا گروهی از اشخاص که بر اساس مجوز، حمایت یا با رضایت دولت اقدام کرده و متعاقب آن به انکار هرگونه اطلاعاتی درباره سلب آزادی پرداخته درباره سرنوشت یا محل تقریبی شخص ناپدید شده پنهان کاری می کنند، به نحوی که فرد ناپدید شده خارج از حمایت های قانونی قرار می گیرد».
مطلب مهم دیگر پیگیری موضوع در چارچوب اساسنامۀ دیوان کیفری بین‌المللی (ICC) و ماده (۷) آن است. اساسنامۀ دیوان کیفری بین المللی ناپدیدسازی اجباری را جنایت بین‌المللی شناخته است، اما این امر مربوط به زمان مخاصمات مسلحانه است که جنایت علیه بشریت تلقی می‌شود و طبق تعریف اساسنامۀ دیوان کیفری بین‌المللی باید مرتبط با حملۀ نظامی باشد.
مستمر بودن جرم ناپدیدسازی اجباری و لزوم تداوم پیگیری ها
کمیسیون حقوق بشر سابق سازمان ملل متحد (اکنون شورای حقوق بشر) در ۲۹ فوریه ۱۹۸۰ میلادی طی قطعنامه شماره ۲۰ خود «کارگروه ناپدیدسازی اجباری یا غیرارادی» را تاسیس کرد. تفسیر کارگروه از این جرم، حاکی از مستمر بودن آن (la crime continue) است که موجب می شود بر اساس آن بتوان همچنان آن را تحت تعقیب و پیگیری قرار داد. جدیدترین قطعنامه سازمان ملل متحد که ماموریت کارگروه را کماکان تمدید کرده است، قطعنامه شماره ۳۶ شورای حقوق بشر (A/HRC/RES/۳۶/۶) در سال ۲۰۱۷ میلادی است.
آنچه در مورد ناپدیدسازی های اجباری یا غیرارادی اهمیت دارد عدم فراموشی آن است. جرم مستمر، پیگیری و تعقیب مستمر دولت ها را می طلبد؛ موضوع ناپدیدشدن امام موسی صدر یکی از مسائل حائز اهمیتی است که همواره باید در افکار عمومی مورد یادآوری قرار گیرد.
«سعید خطیب زاده» سخنگوی وزارت امور خارجه، روز گذشته در سالروز ناپدید شدن امام موسی صدر بر اهتمام دستگاه دیپلماسی به پرونده امام‌موسی صدر تاکید کرد و افزود: ناپدید شدن امام موسی صدر یکی از مسائل مهمی است که جمهوری اسلامی ایران همواره در طول سال های گذشته آن را دنبال کرده و همچنان تا رسیدن به نتیجه و روشن شدن واقعیت در دستور کار نگاه خواهد داشت.
دفتر جنش امل در تهران نیز روز دوشنبه با صدور بیانیه ای، ضمن اعلام اینکه امام موسی صدر همچنان در بند است و چشم انتظار رهایی، از همه کشورهای اسلامی و مجامع بین المللی خواست که بطور مستمر پیگیر پرونده وی باشند.
دبیر کل سازمان ملل متحد همچنین در این راستا تاکید کرد: دولت ها با توسل به سازوکارهای بین المللی حمایت از حقوق بشر، ملزمند تلاش های خود را برای پیشگیری از ناپدیدسازی اجباری، جستجوی قربانیان و تقویت حمایت از آن ها و بستگانشان مضاعف کنند.