تاریخ نشان می دهد که استفاده از پوست حیوانات به دوران عصر یخبندان می رسد، مصریان از اقوامی بودند که از پوست استفاده های زیادی می کردند، در مقبره های مصریان پوست‌های مرصع شده‌ای پیدا شد که با ورقه‌های طلا تزیین شده بودند، در ایران نیز استفاده از پوست قدمت طولانی دارد، به گفته باستان شناسان قدمت استفاده از پوست حیوانات به شکل چرم در ایران باستان به ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد می‌رسد حتی در گذشته این حرفه در ایران جزو مشاغل مهم به شمار می رفت.
در واقع استفاده از چرم و پوست حیوانات از همان زمان‌هایی که انسان‌های اولیه حیوانات را شکار می‌کردند و از پوستشان برای خود تن پوش و زیر انداز می‌ساختند آغاز شد، شاید پوست را بتوان جزو اولین ماده‌هایی دانست که انسان‌های غارنشین از آن برای در امان ماندن از سرما استفاده می کردند و برای خود تن پوش ساختند و یا برای ایجاد سرپناهی در ساخت خانه از آن استفاده می کردند و حتی برای در امان ماندن از حیوانات درنده و دیگر دشمنان خود از آن سپر می ساختند، به مرور از پوست برای تهیه مشک آب، دوغ، روغن، پاپوش، زین و افسار اسب استفاده کردند، البته به مرور انسان ها دریافتند که می توانند از برگ ها و الیاف گیاهی پارچه ببافند اما پیش از آن پوست در پوشش آنها نقش اساسی ایفا می کرد.
پوست کم کم وارد جزییات بیشتری از زندگی انسان ها شد به طوری که در تهیه مبلمان، کیف و کفش جا باز کرد اما پس از جنگ جهانی دوم و تولید مواد PVC همچون نایلون، پلی استر، پلی اورتان و پلیمرها گرایش بیشتر به این سمت کشیده شد، هر چند ورود این تولیدات صنعتی نه تنها سبب کم شدن ارزش‌های چرم طبیعی نشد بلکه با توجه به ویژگی هایش به ارزش آن نیز افزوده شد و به مرور به کالایی لوکس تبدیل شد به طوری که پوشیدن پالتوی پوست و یا به دست گرفتن کیفی از جنس پوست به نمادی از تمول تبدیل شد که استفاده از آن از عهده هر فردی از هر قشری بر نمی آمد.
با گذشت زمان و افزایش تقاضا برای خرید اجناس تهیه شده از پوست به ویژه پالتو، تبلیغات افزایش یافت و با روی کار آمدن فضای مجازی، تبلیغ و فروش آنها در ابعاد وسیع رونق گرفت اما از آنجا که همواره زیاده خواهی انسان بلای جان محیط زیست و زیستمندان آن است، ارضای این غریضه آفتی برای جان حیواناتی مانند روباه، آهو، گورخر، تمساح، سمور و به طور کلی هر حیوانی که امکان استفاده از پوست آن میسر بود، شد و به مرور تجارت غیر قانونی حیات وحش شکل گرفت و به یکی از عوامل نابودی گونه های جانوری تبدیل شد.
درخواست ها در این زمینه به حدی افزایش یافت که ارزش افزوده آن به مرز وسوسه انگیزی رسید و به تجارتی سیاه و کثیف بعد از مواد مخدر، تجارت انسان و اسلحه تبدیل شد به طوری که گردش مالی تجارت غیر قانونی حیات وحش ۲۳ میلیارد دلار در سال است و چون ریسکی بسیار کم و ارزش افزوده بالایی دارد به یکی از تجارت های بزرگ اما کثیف در دنیا تبدیل شد و فضای مجازی این بستر را بیش از پیش فراهم کرد.
برای مقابله با این تجارت سیاه کنوانسیون منع تجارت غیرقانونی گونه های در خطر انقراض (کنوانسیون سایتیس) شکل گرفت و ایران نیز عضو این کنوانسیون است از این رو موظف است همه قوانین و مقررات و تعهدات بین المللی در زمینه ورود و خروج گونه های در خطر انقراض که به صورت غیر قانونی وارد یا خارج می شوند، رعایت کند.
از آنجا که گونه های حیات وحش ایران شرایط چندان خوبی ندارد از این رو رعایت قوانین این کنوانسیون و قوانین ملی الزامی است، البته ایران به علت اقلیم متنوعی که دارد از تنوع زیستی گسترده ای برخوردار است اما این غنا نباید ما را به انحراف بکشاند چون حدود ۷۴ گونه از رده های جانوری کشور در فهرست سرخ اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) قرار دارد در واقع گونه های در خطر انقراض در این فهرست قرار می گیرند بنابراین اگر اقدامات لازم و بازدارنده درباره قاچاق حیات وحش در کشور صورت نگیرد شاهد انقراض گونه‌های نادری در کشور خواهیم بود و تعداد زیادی از گونه ها به سرنوشت شیر ایرانی و ببر مازندران دچار خواهند شد.
البته سازمان حفاظت محیط زیست در راستای مقابله با این وضعیت و ناامن کردن فضای مجازی در زمینه قاچاق حیات وحش همکاری خوبی را با پلیس فتا آغاز کرده؛ علاوه بر این مبلغ جریمه شکار و خرید و فروش حیات وحش را افزایش داده است که سرهنگ جمشید محبت خانی فرمانده یگان حفاظت محیط زیست در این باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: در زمینه قاچاق حیوانات همکاری خوبی با پلیس فتا داریم، متاسفانه محیط امنی در فضای مجازی برای قاچاق حیات وحش ایجاد شده بود که ورود یگان حفاظت محیط زیست با همکاری پلیس فتا این فضا را ناامن کرد .
وی افزود: با توجه به اهمیت موضوع به این نتیجه رسیدیم که یک مرکز فوریت های سایبری تشکیل دهیم چون جرایم در این زمینه بسیار بالا است که بر این اساس تفاهم نامه ای میان سازمان حفاظت محیط زیست و پلیس فتا ناجا امضا شد که در این تفاهم نامه مرکز فوریت ها پیش بینی شد، کار این مرکز از ابتدای سال آغاز شد که خبرهای خوبی در زمینه دستگیری ، برخورد و بازدارندگی آن به گوش می رسد.
محبت خانی ادامه داد: در جلسه ای که چندی پیش با پلیس فتا داشتیم که همه روسای پلیس فتا استان ها به صورت ویدیو کنفرانسی در آن شرکت داشتند، جانشین پلیس فتا کشور مطالبی را به آنها ابلاغ کرد که بر همکاری بیشتر در زمینه ناامن کردن فضای مجازی برای قاچاق حیات وحش تاکید داشت، همه اینها نشان می دهد که در این زمینه عزم هم در پلیس فتا و هم در محیط زیست بسیار جدی است تا بتوانیم این فضا را هر چه بیشتر براس متخلفان ناامن تر کنیم.
وی به حیوان آزاری در فضای مجازی اشاره کرد و گفت: مدتی است که شاهد افزایش حیوان آزاری و انتشار فیلم های ناراحت کننده در فضای مجازی بودیم که چند وقتی است برخوردها جدی تر شده و دیگر شاهد چنین مواردی نیستیم در حالی که حداقل هفته ای یک بار چنین مواردی داشتیم اما الان بازدارندگی بیشتر شده است.
فرمانده یگان حفاظت محیط زیست افزود: تلاش می کنیم با همکاری بیشتر با پلیس فتا، معاونت مرکز فوریت های سایبری در جرایم زیست محیطی را ایجاد کنیم، اکنون چارتی برای این مرکز در سازمان نداریم از رییس سازمان درخواست کردیم و موافقت کرد که این مرکز به معاونت تبدیل شود و در چارت ستاد یگان حفاظت محیط زیست دیده شود و در استان هم رده تابعه داشته باشد
وی درباره مبلغ جریمه قاچاق حیات وحش گفت: جرایم باید بازدارنده باشند از این رو در یک بازنگری نسبت به افزایش این جرایم اقدام کردیم و بر این اساس جریمه شکار یک یوزپلنگ ۲۰۰ میلیون تومان، شاهین، بحری و بالابان ۲۰۰ میلیون تومان، درنای سیبری ۱۲۰ میلیون تومان، میش مرغ و هوبره ۳۰ میلیون تومان، تمساح پوزه عقابی (گاندو) ۳۰ میلیون تومان ، لاک پشت پوزه عقابی و زیتونی ۱۵ میلیون تومان، افعی دم عنکبوتی و افعی لطیفی ۱۵ میلیون تومان، انواع سمندر ۱ میلیون تومان، قوچ، میش، کل و بز وحشی، آهو و جبیر ۲۵ میلیون تومان، مرال و شوکا ۵۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان، گوزن زرد ایرانی ۹۰ میلیون تومان، روباه ترکمنی، شاه روباه، روباه شنی و روباه عسلک خوار ۶ میلیون تومان، کفتار ۵ میلیون و ۲۵۰ هزار تومان، سنجاب ایرانی، سنجاب بلوچی، گرگ و روباه معمولی ۱ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان ، عقرب ۲۵ هزار تومان و زالو ۱۵ هزار تومان تعیین شده است.
فرمانده یگان حفاظت محیط زیست تاکید کرد: بر اساس قانون مجازات قاچاق حیوانات که شامل صید، حمل و فروش حیات وحش می شود، فرد متخلف علاوه بر جریمه نقدی به یک تا ۶ ماه زندان محکوم می شود.
وی گفت: مساله مهم در زمینه جرایم این است که جریمه گونه مولد یعنی جنس ماده ۳ برابر جریمه تعیین شده، هم اینکه اگر مثلا یک آهو که دو نوزاد در رحم دارد شکار شود هر کدام از بچه ها یک مبلغ کامل یعنی ۲۵ میلیون تومان خواهد بود و جریمه مادر هم سه برابر آن ۲۵ میلیون خواهد بود، درباره پرندگان و خزندگان نیز شرایطی وجود دارد مثلا اگر تخم پرنده و یا لاک پشتی گرفته شود میزان جریمه آن نصف جریمه تعیین شده است مثلا اگر فردی تخم لاک پشت پوزه عقابی را از زمین خارج کند باید ۵ میلیون تومان جریمه دهد.
حساسیت عمومی نسبت به قاچاق حیات وحش کم است
همچنین سپهر سلیمی فعال حقوق حیوانات نیز در گفت وگو با خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: تجارت غیر قانونی حیات وحش یکی از عوامل اصلی نابودی حیات وحش در جهان است و پس از نابودی زیستگاه ها رتبه دوم را در نابودی حیات وحش در جهان دارد، گردش مالی تجارت غیر قانونی حیات وحش ۲۳ میلیارد دلار در سال است که یکی از تجارت های کثیف دنیا است که بعد از مواد مخدر ، تجارت انسان و اسلحه چهارمین تجارت سیاه دنیا است و یکی از دلایلی که تجارت حیات وحش در دنیا انجام می شود این است که ریسک بسیار کم و ارزش افزوده بسیار زیادی دارد.
وی افزود: یکی دیگر از مسائل توسعه آن این است که حساسیت عمومی نسبت به این تجارت در دنیا کم است یعنی حساسیتی که نسبت به مواد مخدر ، اسلحه و انسان وجود دارد بسیار به مراتب بیشتر از تجارت حیات وحش است و این باعث شده که در سایه عدم حساسیت عمومی و ریسک کم تجارت حیات وحش در دنیا رونق بگیرد.
وی ادامه داد: یک مساله در رابطه با ارزش افزوده این است که مثلا حیوانی که در چند ماه گذشته اسمش را زیاد شنیده ایم " مورچه خوار" یا " پنگولین" است که می گفتند یکی از عوامل اصلی شیوع ویروس کرونا و انتقال این ویروس از حیوان به انسان است، متاسفانه تجارت آن در ۱۰ سال گذشته در میان پستانداران جهان رتبه اول را داشته به طوری که در ۱۰ سال گذشته ۸۰ درصد جمعیت این حیوان کم شده است و در یک دهه گذشته یک میلیون از این حیوان شکار شده و اینکه بخواهیم ببنیم چقدر تقاضا است برای حیات وحش و چه ارزش افزوده بالایی دارد باید بدانیم که طی ۳۰ سال گذشته قیمت گوشت این حیوان از ۱۲ دلار به ۳ هزار دلار افزایش یافته است.
سلیمی اظهار داشت: یا اینکه سالانه نیم میلیون حلقه مار پیتون در شرق آسیا شکار می شود که گردش مالی آن برابر با یک میلیارد دلار در سال است، نکته تاسف برانگیز در تجارت حیات وحش این است که ماری که در شرق آسیا در اندونزی به قیمت ۳۰ دلار فروخته می شود بعد از تبدیل شدن به کیف و کفش در اروپا به قیمت ۱۵ هزار دلار فروخته می شود بنابراین می بینیم که چه افزایش قیمت وحشتناکی دارد و چه تفاوت فاحشی بین این دو قیمت است و چه سودآوری وحشتناکی دارد، یکی از مسائلی که در تجارت حیات وحش وجود دارد این است که سه درصد از این سود عاید مردم محلی می شود و ۹۷ درصد نصیب واسطه ها و مافیای بزرگ این کار می شود.
فعال حقوق حیوانات گفت: همین سه درصد باعث می شود که پول بسیار کمی گیر کسانی بیاید که این حیوانات را شکار می کنند، جوامع محلی که عمدتا فقیر هستند مجبورند برای درآمد بیشتر حیوانات بیشتری شکار کنند، در مثال کوچک تر این است که مثلا پرندگان شکاری که ممکن است در کشور ما شکار شوند به دست افراد بومی ناآگاه و یا فقیر صورت می گیرد، شاید یک پرنده شکاری به قیمت کمتر از یک میلیون تومان به فروش برسد و آن واسطه ای که این حیوان را می خرد اگر بتواند از کشور خارج کند ممکن است همان پرنده را به قیمت چند صد میلیون تومان به فروش برساند که اختلاف قیمت زیادی دارد، همین ارزان بودن این حیوانات و سود بسیار زیاد آنها باعث شده که در حمل و نقل این حیوانات بسیار بسیار بی توجهی صورت گیرد و خیلی از آنها در مسیر تلف می شوند.
وی افزود: چند سال پیش یک محموله پرندگان شکاری در اصفهان کشف و ضبط شده بود، معمولا در جابجایی پرندگان چشم حیوان را می بندند تا حیوان آرام بگیرد و زیاد تکان نخورد، برای پرندگان معمولا از یک سر پوش چرمی استفاده می کنند ؛ اما وقتی این محموله کشف شد شرایط پرندگان بسیار تاسف آور بود چون عاملان این کار آنقدر بی وجدان بودند که چشم این پرندگان را نخ دوخته بودند چون برایشان مهم نبود که چه بلایی سر این حیوانات می آید چون سود آنها انقدر زیاد است که اگر چند تا از آنها هم زنده می ماندند سود کلان خود را می بردند.
سلیمی درباره نقش باغ وحش ها و باغ پرندگان در توسعه تجارت حیات وحش گفت: دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل در سال ۲۰۱۶ گزارشی منتشر کرده که گفته باغ وحش ها یکی از مقاصد اصلی تجارت حیات وحش هستند، باغ وحش ها یکی از مراکز اصلی تجارت حیوانات محسوب می شوند، حتی در باغ وحش های ارویایی که زیر نظر اتحادیه باغ وحش های اروپا فعالیت می کنند گزارش هایی از تجارت حیات وحش داشتیم، یکی از دلایل اصلی مخالفت های حامیان حقوق حیوانات با باغ وحش ها این است که اینها مراکزی برای تجارت حیات وحش هستند و کسی که دنبال حیوان وحشی باشد قطعا به باغ وحش مراجعه می کند متاسفانه نظارت کافی بر باغ وحش ها وجود ندارد نظارت کافی به این معنی که حیوانی که در باغ وحش ها به دنیا می آیند و یا می میرند نظارتی بر آنها صورت نمی گیرد با این حساب ورود و خروج باغ وحش ها در دنیا چندان مشخص نیست بنابراین می توانند مازاد خودشان را به خارج از باغ وحش منتقل کنند.
وی ادامه داد: گاهی اخباری منتشر می شود که مثلا فلان فرد متمول در باغ خصوصی خود حیوان وحشی نگهداری می کند در حالی که جای حیوان وحشی در خانه افراد نیست و چون نظارت ضعیفی بر این امر وجود دارد افراد نمی توانند از درآمد بالای آن صرفنظر کنند. در این شرایط جدای از مسائل حقوق حیوانات، امنیت انسان ها نیز ممکن است به خطر بیفتد، مثلا اگر یک حیوان از محل نگهداری خود فرار کند می توان برای جان انسان خطرناک باشد، مثلا مارهایی که خرید و فروش می شوند و دست به دست می چرخند اگر در طبیعت رها شوند و زاد و ولد کنند قطعا می توانند امنیت انسان و یا به عنوان یک گونه زیستی مهاجم، طبیعت را به خطر بیندازند.
وی با اشاره به وضعیت ایران در زمینه قاچاق حیات وحش گفت: بر اساس اعلام مدیران وقت سازمان حفاظت محیط زیست و فراکسیون محیط‌زیست مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۹۲ در گزارشی آمده بود ایران در قاچاق حیات وحش رتبه سوم را دارد، عواملی که باعث می شود قاچاق حیات وحش رونق یابد یکی عدم نظارت کافی بر مراکز نگهداری از حیوانات مانند باغ حش ها و باغ پرندگان است، هم اینکه برخی کشورهای اطراف ما مقصد حیات وحش هستند مانند کشورهای جنوب ایران که پرندگان شکاری در آنها خواهان دارد موجب رونق این تجارت می شود.
سلیمی افزود: همچنین کشورهای پاکستان و هند یکی از مقاصد اصلی میمون های رزوس به ایران است که به قیمت چندین میلیون تومان وارد کشور می شود که متاسفانه ناقل بیماری های مشترک بین انسان و حیوان است، میمون زروس در بچگی جذابیت دارد اما بعد از مدتی اصلا نمی توان از آن در منازل نگهداری کرد بنابراین فرد می خواهد حیوان را واگذار کند و عموما به مراکز نگهداری و باغ وحش ها تبعید می شوند.
وی تاکید کرد: یکی از عواملی که به قاچاق حیات وحش در سراسر جهان دامن زده فضای مجازی و عدم نظارت بر این فضا است، همواره شکایت های زیادی از حامیان حقوق حیوانات نسبت به خرید و فروش حیات وحش در این فضا صورت می گیرد و معترض هستند نسبت به اینکه در سایت های مختلف خرید و فروش حیوانات به راحتی انجام می شود که راه گذار از آن داشتن نظارت کافی بر این فضا است.