کرونا از زمستان تلخ تا پاییز سخت

ماجرای پاندمی ویروس جهانگیر کرونا از زمان پیدایش تا امروز و تا ماههای آینده حدیث مفصلی است، هنوز سوالات زیادی درباره زمان و چگونگی پیدایش این ویروس و نحوه انتقال آن به کشورهای مختلف مطرح است، درباره عملکرد این ویروس، میزان بیماردهی، میزان مرگ ومیر، روش درمان، پروتکل ها و اقدامات پیشگیرانه، داروهای موثر، تولید واکسن، ابتلای دوباره به بیماری کووید۱۹، سن مبتلایان، تبعات اقتصادی، اجتماعی، روانی این پاندمی، تاثیر آن بر همه شئون زندگی مردم جهان و ایران و هزاران سوال بی پاسخ دیگر همچنان مطرح هستند.

هنوز درباره منشا و زمان پیدایش ویروس کرونا ابهامات زیادی وجود دارد اما معلوم است که اولین بار این ویروس در چین مشاهده شده و اولین موارد ابتلا به این بیماری شهر ووهان چین بود، حدود آذر سال ۹۸ بود که زمزمه اپیدمی این بیماری در ووهان چین مطرح شد اما هنوز خطر پاندمی (همه گیری جهانی) این ویروس جدی گرفته نشده بود، در حالی که به گفته برخی کارشناسان این ویروس احتمالا مدتی قبل از اعلام رسمی آن در چین وجود داشته است.

به گفته مسئولان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دانسته ها درباره ویروس کرونا هنوز هم اندک است و این ویروس مدام چهره ای جدید از عملکرد خود را به نمایش می گذارد، قدرت سرایت آن حدود ۱۰ برابر شده و علایم مختلفی دارد، به جز تب و علایم تنفسی و مشکلات گوارشی، نابویایی هم از علائم مهم این بیماری است، هنوز دارو و درمان قطعی برای آن پیدا نشده است، تولید واکسن آن نیز در چند کشور مختلف دنبال می شود و خبرهایی از تولید واکسن در روسیه اروپا، آمریکا و کشورهای شنیده می شود که البته هنوز قطعی نیست.

در مورد میزان مدت اثربخشی واکسن ها نیز سوالات زیادی وجود دارد.

وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گفته در ایران نیز همزمان با ۱۷۰ شرکت تحقیقاتی در دنیا پروژه وا کسن کرونا در جریان است و از نظر پیشرفت از دنیا عقب نیستیم.

 تا امروز بر اساس آمار رسمی کشورها حدود ۲۷ میلیون نفر در دنیا به ویروس کرونا مبتلا شده اند، ۸۸۳ هزار نفر بر اثر ابتلا به بیماری کووید۱۹ جان باخته اند و حدود ۱۹ میلیون نفر بهبود یافته اند.

در ایران نیز آمار رسمی وزارت بهداشت که بر مبنای تست تشخیص قطعی PCR اعلام می شود تا کنون حدود ۳۸۴ هزار نفر به ویروس کرونا مبتلا شده اند، ۲۲ هزار و ۱۵۴ هزار نفر جان باخته اند، حدود ۳۳۲ هزار نفر بهبود یافته اند و تاکنون سه میلیون و ۳۵۵ تست مولکولی PCR برای تشخیص این بیماری انجام شده است.

آغاز پاندمی کرونا از چین

با اعلام رسمی وجود این ویروس در چین در اواخر سال ۲۰۱۹ شاخک ها حساس شد. در ایران نیز از اوایل بهمن موضوع خطر انتقال این ویروس به ایران در رسانه ها مطرح شد، اولین بار دوم بهمن سال گذشته حسین عرفانی رئیس اداره مراقبت بیماری های واگیر وزارت بهداشت در گفت وگو با ایرنا درباره این بیماری صحبت کرد.

او گفت: هیچ موردی از ویروس کرونا که اخیرا که در جنوب شرقی آسیا به ویژه در چین دیده شده، در ایران نیست اما مراقبت‌های مرزی برای پیشگیری از بروز این بیماری از جمله در فرودگاه امام خمینی (ره) فعال شده است.

رئیس اداره مراقبت از بیماری های واگیر وزارت بهداشت گفت: اکنون با توجه به اینکه ترددهای هوایی مستقیم از ایران به چین از فرودگاه امام خمینی(ره) انجام می شود، تیم پایگاه مراقبت مرزی دانشگاه علوم پزشکی تهران در این فرودگاه مستقر شده و مراقبت فعال برای بیماریابی کسانی که از چین وارد ایران می شوند و آموزش به کسانی که از ایران به چین یا آسیای جنوب شرقی می روند، انجام می شود.

اما بعد از چند روز وزیر بهداشت طی نامه ای به معاون اول رئیس جمهوری درخواست کرد که پروازها از چین به ایران متوقف شود، بعد از آن اعلام شد که پروازهای مستقیم از چین به ایران و برعکس متوقف شده اما با وجود اخبار مختلفی که در این زمینه وجود داشت. پروازهای غیر مستقیم تا مدتی بعد برقرار بود و البته همزمان وزارت بهداشت با یک پرواز اختصاصی تعدادی از دانشجویان ایرانی مقیم ووهان را به ایران آورد و بعد از حدود دو هفته قرنطینه در کشور و تایید سلامت، همه آنها به خانه های خود بازگشتند.

به گفته مسئولان وزارت بهداشت تا آخرین روزهای بهمن، موردی از ابتلا به ویروس کرونا و بیماری کووید۱۹ در ایران پیدا نشد، سعید نمکی، وزیر بهداشت ۲۸ بهمن ۹۸ در جمع خبرنگاران گفت: هیج مورد مثبتی از ویروس کرونای جدید در کشور نداریم و ۳۶ مرز ورودی کشور نیز به صورت شبانه روزی برای پیشگیری از ورود این ویروس کنترل می شود.

اولین مورد کرونا در ایران

اولین مورد شناسایی رسمی ابتلا به کرونا در ایران اول اسفند سال ۹۸ بود، صبح اولین روز اسفند کیانوش جهانپور رئیس مرکز اطلاع رسانی وزارت بهداشت اعلام کرد: بر اساس شواهد آزمایشگاهی، ابتلای سه نفر از بیماران بستری در قم و اراک به کووید۱۹ تایید شده و بیماران مذکور در حال حاضر در بیمارستان تحت مراقبت قرار دارند.

ساعتی بعد فوت دو بیمار مبتلا به کرونا در قم تایید شد. 

محمدمهدی گویا رئیس مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی نیز ساعتی بعد از آن از تایید ابتلای دو بیمار دیگر به ویروس کرونا در قم و انتقال پنج فرد مشکوک دیگر از قم به بیمارستان‌های تهران خبر داد.

او روز پنجشنبه اول اسفند به خبرنگار ایرنا گفت: به جز دو بیمار مبتلا به ویروس کرونا که دیروز در قم جان خود را از دست دادند ابتلای دو بیمار دیگر به این ویروس در قم تایید شده و در بیمارستان بستری هستند، پنج فرد مشکوک دیگر نیز با آمبولانس به تهران منتقل شده‌اند و در بیمارستان‌های پایتخت بستری هستند. منتظر نتیجه آزمایش آنها هستیم و هنوز ابتلای آنها به این ویروس محرز نشده است. همه موارد مبتلا به ویروس کرونا ساکن قم بوده اند. این افراد هیچ ارتباطی با خارجی ها یا چینی ها نداشته اند. بنابراین منشا بیماری بر اساس اطلاعاتی که داریم از خارج کشور نیست اما در حال بررسی منشا بیماری هستیم و هنوز بر این باور نیستیم که منشا بیماری زوار پاکستانی یا کشورهای دیگر بوده باشد اما به محض مشخص شدن منشا بیماری اعلام می‌کنیم.

اعلام این خبر، آغاز داستان کرونا در ایران بود که تا امروز ادامه دارد، دولت برای مدیریت این بیماری ستاد ملی کرونا را تشکیل داد که محوریت آن با وزارت بهداشت بود، کمیته های مختلفی از جمله کمیته علمی، کمیته اپیدمیولوژی، کمیته اجتماعی و... در این ستاد تشکیل شد.

مسئولیت ستاد ملی کرونا این بود که با توجه به وضعیت کرونا در ایران به طور مستمر با رصد شرایط کشور تصمیمات لازم را برای ایجاد محدویت و تامین و اجرای برنامه های بهداشتی،  درمانی، اجتماعی، اقتصادی مدیریت کند.

توصیه های کرونایی

از اوایل اسفند ستاد ملی کرونا توصیه های بهداشتی را به مردم ارائه کرد که چند شاخص اصلی داشت، از روبوسی و دست دادن پرهیز کنید، هنگام بیماری در خانه بمانیم، افراد بیمار ماسک بزنند. از انتقال ترشحات عطسه و سرفه به دیگران جلوگیری شود و مرتب دستهایمان را با آب و صابون بشوییم. وزارت بهداشت نیز مسئولیت اعلام آمار کرونا را به عهده گرفت اما مساله ای که ایجاد نگرانی می کرد، کمبود ماسک، کمبود مواد و محلول های ضدعفونی کننده و کمبود تست تشخیص کرونا بود. در عین حال خبرهایی از احتکار و گرانفروشی این اقلام در بازار آزاد به گوش می رسید که بر نگرانی ها می افزود و پای نیروی انتظامی و تعزیرات را هم برای کشف انبارهای احتکار این کالاها به میان آورد. محمدرضا شانه ساز، رئیس سازمان غذا و دارو اعلام کرد که تقاضا برای ماسک و مواد ضدعفونی از ظرفیت تولید کشور بیشتر است.

برخی کشورها با اعلام وجود کرونا در ایران مرزهای خود را به روی مسافران ایران بستند اما مسئولان وزارت بهداشت اعلام می کردند که این کشورها خود آلوده به این ویروس هستند و اعلام نمی کنند. وزارت بهداشت اعلام کرد مسافران ایرانی که به خارج می روند باید کارت سلامت بگیرند تا دچار مشکل نشوند. 

اعلام اپیدمی کرونا در ایران در همه حوزه ها تاثیرگذار بود، ستادهای استانی کرونا نیز تشکیل شدند. از اواخر اسفند، ساعت کار ادارات در تهران و برخی شهرها کاهش یافت و به پنج ساعت در روز از ۸ تا ۱۳ کاهش یافت، تعداد آزمایشگاههای تشخیص کرونا که در روزهای اول فقط یک آزمایشگاه در انستیتو پاستور بود به مرور افزایش یافت، محموله های کیت تشخیصی از چین و اروپا به ایران آمد و در ماههای بعد چند شرکت دانش بنیان و چند شرکت بزرگ از جمله شرکتی در ستاد اجرایی فرمان امام (ره) توانستند، کیت تشخیص کرونا را تولید کنند.

سعید نمکی وزیر بهداشت، درمان  آموزش پزشکی ۱۱ اسفند با اعلام شعار «در خانه بمانیم» و «هشتک کرونا را شکست می دهیم» از طرح بسیج غربالگری کرونا به صورت خانه به خانه خبر داد که قرار بود با همکاری ۳۰۰ هزار اکیپ بسیج انجام شود، او البته همزمان از افزایش سفرهای مردم در آخرین ماه سال گلایه داشت و از اعمال قرنطینه افراد مشکوک به کرونا در ورودی شهرها خبر داد.

وی گفت: گزارش هایی که از وزارت راه و شهرسازی می گیریم نشان می دهد که شماره پلاک هایی که از نقاط آلوده به سفر می روند باز هم قابل توجه است بنابراین مجبور شدیم در ورودی شهرها قرنطینه ها را بیشتر کنیم و جلوی افرادی که از مناطق آلوده می آیند بگیریم و واقعا آنها را قرنطینه می کنیم.

وزیر بهداشت افزود: خواهش من از مردم این است که از برگزاری مراسم جمعی امتناع کنند. مراسم ختم، عروسی، سالن هایی که در هم تنیده و شلوغ است، مراسم هایی که در مساجد برگزار می شود را به حداقل تراکم برسانند. 

۱۵ اسفند ۹۸ با اعلام سعید نمکی، طرح ملی مبارزه با کرونا آغاز شد، طرحی که چند محور اصلی داشت، استفاده از ظرفیت ۱۷ هزار خانه بهداشت و ۹ هزار مرکز بهداشتی و درمانی و بیمارستانهای کشور برای بیماریابی و درمان مبتلایان، در خانه ماندن و قرنطینه افراد مشکوک به کرونا، افزایش آزمایشگاههای تشخیصی و ضدعفونی کردن اماکن عمومی با همکاری بسیج و دستگاههای دیگر.

سپس علیرضا رئیسی معاون بهداشتی وزیر بهداشت از فعالیت ۱۲۰۰ مرکز ۱۶ ساعته بهداشتی در کشور برای شناسایی و غربالگری افراد مشکوک به کووید۱۹ و ایجاد سامانه غربالگری ۴۰۳۰ با همکاری ستاد اجرایی فرمان امام (ره) خبر داد.

با وجود این اقدامات کمبود ماسک و مواد ضدعفونی کننده در بازار و حتی در بیمارستانها مردم و به خصوص کادر بیمارستانی را نگران کرده بود و خبرهایی از ابتلا و فوت پرستاران و کادر بیمارستانی به کرونا به گوش می رسید، تا اینکه رهبر معظم انقلاب در ۲۰ اسفند ۹۸ با شهید خدمت خواندن جانباختگان کادر پزشکی، پرستاری، بهداشتی و خدماتی در خدمت رسانی به بیماران مبتلا به ویروس کرونا، موافقت فرمودند. بعد از آن موضوع پروتکل افراد مشمول شهید خدمت خواندن مورد توجه قرار گرفت و کمیته ای برای تشکیل شد. بر اساس آخرین اعلام سازمان نظام پزشکی تاکنون بیش از ۱۷۴ نفر از کادر درمان به علت ابتلا به کرونا جان خود را  از دست داده اند که حدود ۳۷ نفر آنها پرستار هستند.

با شروع سال ۹۹ تولید ماسک و مواد ضدعفونی کننده در کشور با وجود مشکلاتی که در تامین مواد اولیه آن وجود داشت بیشتر شد، حدود ۵ دارو نیز به عنوان داروهای کمک کننده در بهبود مبتلایان به کووید۱۹ در پروتکل درمانی این بیماری تصویب و داروی آنفلوانزای تامی فلو از این فهرست حذف شد اما کمبود منابع مالی امکان مانور وزارت بهداشت را می گرفت تا جایی که سعید نمکی، وزیر بهداشت ۲۷ اسفند در نامه ای از رئیس جمهوری ۲۵۰ میلیون یورو ارز برای درمان بیماران کرونا، تهیه لباس و ماسک و تجهیزات بیمارستانی برای حدود ۲۰ هزار تخت و پرسنل درخواست کرد. نگرانی که چندی بعد با دستور مقام معظم رهبری و اختصاص یک میلیارد یورو از صندوق توسعه ملی برای مدیریت کرونا بر طرف شد و البته سعید نمکی وزیر بهداشت در آخرین اظهار نظر خود اعلام کرده که تاکنون ۳۰ درصد این اعتبار وصول شده است.

ویروس شایعه

مشکل دیگر نقص در اطلاع رسانی مربوط به کرونا بود، شایعات درباره آمار و میزان مبتلایان و فوتی ها، کمبود اقلام بهداشتی، درمانی و تشخیصی نیز در رسانه ها به چشم می خورد.

وزارت بهداشت برای جلوگیری از افزایش شایعات و اطلاع رسانی موثق و معتبر از ۲۷ اسفند ۹۸، اتاق نشست های آنلاین را تشکیل داد.

مسئولان وزارت بهداشت از آن زمان تاکنون نشست های خبری آنلاین را برای اعلام آمار کرونا یا پاسخگویی به سوالات خبرنگاران ادامه می دهند و تا حدی خلاء اطلاع رسانی و شایعاتی که وزیر بهداشت با گلایه از آن گفته بود، اپیدمی شایعات بدتر از اپیدمی کروناست، مدیریت شد.

سفرهای نوروزی در هفته اول نوروز به موج نگرانی از گسترش اپیدمی کرونا دامن زد اما با افزایش اطلاع رسانی و هشدار وزارت بهداشت که از همان نشست های آنلاین بیرون می آمد، در هفته دوم نوروز موج سفرها کاهش یافت تا روز ۱۳ فروردین که ممنوعیت ترددهای غیر ضروری اعمال شد و ایرانیان ۱۳ به دری متفاوت را در خانه تجربه کردند. در همان روز علیرضا بیگلری،رئیس انستیتو پاستور ایران در نشست آنلاین از خودکفایی ایران در تولید کیت تشخیص کرونا خبر داد.

اطلاعات ستاد ملی کرونا نیز به مرور تکمیل می شد از جمله اینکه علی اکبر حق دوست معاون وزیر بهداشت و رئیس کمیته اپیدمیولوژی ستاد ملی کرونا ۹ فروردین ۹۹ در یک نشست خبری آنلاین اعلام کرد: ویروس کرونا از اوایل بهمن به صورت خزنده و بی علامت در ایران چرخش داشته است و گر چه با تاخیر تشخیص داده شده است اما مداخلات بعدی ایران از بسیاری از کشورها بهتر بوده است.

گام دوم طرح فاصله گذاری اجتماعی

طرح فاصله گذاری اجتماعی که از اسفند ۹۸ با تعطیلی اصناف غیر ضروری اجرا شده بود، نگرانی هایی از بروز مشکلات اقتصادی ایجاد کرده بود. علیرضا رئیسی، معاون بهداشتی وزیر بهداشت ۱۸ فروردین ۹۹ اعلام کرد: پروتکل های بهداشتی اصناف برای بازگشایی ابلاغ شده است و با اجرای گام دوم طرح فاصله گذاری اجتماعی ۵۲۰۰ صنف و کارگاه باید در سامانه وزارت بهداشت ثبت نام کنند و نسبت به اجرای این پروتکل ها تعهدنامه بدهند تا بتوانند فعالیت خود را شروع کنند، اقدامی که با ثبت نام حدود دو میلیون واحد صنفی از مجموع سه میلیون واحد در سایت وزارت بهداشت و تعهد به اجرای پروتکل ها انجام شد.

نظارت وزارت بهداشت از همان زمان بر رعایت پروتکل های بهداشتی در اماکن عمومی و واحدهای صنفی و صنعتی تا امروز ادامه دارد، به گفته مسئولان وزارت بهداشت تاکنون ادارات دولتی و بانک ها با متوسط ۸۰ درصد بیشترین میزان رعایت پروتکل های بهداشتی را داشته اند و نانوایی ها، پایانه های مسافری درون و برون شهری و وسایل حمل و نقل عمومی کمترین میزان را در رعایت پروتکل های بهداشتی داشته اند، پروتکل هایی که سه محور اصلی دارند، زدن ماسک، رعایت فاصله اجتماعی و شست و شوی مداوم دستها.

وی گفت: در گام دوم طرح فاصله گذاری اجباری فقط مشاغل کم ریسک اجازه فعالیت دارند و کسب و کارهای پرریسک مثل استخرها، ورزشگاهها، تالارها، رستورانها، قهوه خانه ها و همچنین زیارتگاهها، اماکن مذهبی، نمازهای جمعه و ... تعطیل هستند. تردد بین استانها نیز همچنان متوقف می ماند و فقط خودروهای ساکنان هر استان می توانند در آن استان تردد کنند.

فروردین، ماه موج اول کرونا در ایران بود، زمانی که به گفته قاسم جان بابایی معاون درمان وزارت بهداشت، حدود چهار هزار تخت آی سی یو در کشور که برای بیماران کرونا در نظر گرفته شده بود، همه پر بودند و تخت آی سی یو خالی نبود، مشکلی که همچنان وجود دارد و با وجود افزایش تختهای آی سی یو و گذر از دو پیک و اوج کرونا ادامه دارد.

موضوع مهم دیگری که از زمان اعلام اپیدمی کرونا در ایران مطرح بود، زمان پایان این همه گیری بود، کمیته اپیدمیولوژی ستاد ملی کرونا در ابتدا اواخر اردیبهشت را به عنوان زمان کنترل و مهار کرونا اعلام کرده بود. 

ایرج حریرچی معاون کل وزارت بهداشت نیز ۲۳ فروردین اعلام کرد: پیش‌بینی‌ها این است که تا اواخر اردیبهشت بیماری کرونا رو به کاهش برود نه اینکه بیماری صفر شود و نه اینکه ویروس از بین برود اما امروزه در مجامع علمی از ادامه این اپیدمی حداقل تا یکسال آینده صحبت می شود.

۳ بار غربالگری سراسری کرونا در ایران

علیرضا رئیسی معاون وزیر بهداشت نیز با اعلام اجرای سه مرحله غربالگری و بیماریابی کرونا و شناسایی افراد مشکوک گفت: تاکنون دو مرحله غربالگری وسیع کرونا انجام شده است.در مرحله اول ۷۸ میلیون نفر از طریق مراکز بهداشتی غربالگری شدند و در مرحله دوم غریالگری ۳۲ میلیون نفر که بیشتر سالمند و دارای بیماری زمینه ای و مادران باردار هستند انجام شده است، مرحله سوم غربالگری نیز برای شناسایی مبتلایان به کرونا در بین سالمندان و بیماران زمینه ای مانند بیماران قلبی، تنفسی، دیابت، سرطان در حال اجراست.

وی افزود: اگر می خواستیم از همه تست بگیریم هزینه زیادی به کشور تحمیل می شد. از ۸۷ میلیون نفری که غربالگری کردیم یک میلیون نفر مشکوک پیدا کردیم، که علائمی داشتند. این افراد را به مراکز ۱۶ ساعته بهداشت ارجاع دادیم. بین آنها ۱۳۰ هزار نفر افرادی پیدا شدند که واجد توجه بیشتر بودند. از این ۱۳۰ هزار نفر تست گرفته شد. یعنی تست گرفتن از ۸۰ میلیون نفر به تست از ۱۳۰ هزار نفر تبدیل و در واقع سیستم غربالگری هدفمند و هوشمند اجرا شد.

معاون وزیر بهداشت گفت: ۴۰۰ مرکز نمونه گیری سرپایی ایجاد شده است. فعالیت این مراکز باعث شد ورودی بیمارستانها بسیار کاهش پیدا کند. رابطه معناداری بین پیدا کردن بیماران در مراحل اولیه و درمان آنها و در خانه ماندن و ایزوله ماندن و پیداکردن اطرافیان و قرنطینه خانگی با کاهش بار بیمارستانها وجود دارد که اگر انجام نمی شود تخت های بیمارستانی پر می شد. علاوه بر غربالگری سراسری افراد مشکوک به کرونا، بازرسان بهداشت محیط نیز به طور مداوم بر اماکن عمومی و مراکز صنفی نظارت می کنند، تاکنون بیش از ۲۵۰ هزار واحد صنفی متخلف پلمپ شده اند و به طور متوسط هر هفته حدود ۱۸۰۰ واحد صنفی متخلف از پروتکل های بهداشتی در کشور پلمپ می شوند.

اردیبهشت امسال همزمان با ماه رمضان بود، برگزاری مراسم اعتکاف و شبهای قدر می توانست نگرانی هایی برای انتقال ویروس کرونا ایجاد کند، این بود که وزارت بهداشت با ابلاغ پروتکل بهداشتی مراسم شبهای قدر سعی کرد آن را مدیریت کند.

بر اساس این بخشنامه، اولویت برگزاری مراسم در فضای باز مساجد با رعایت فاصله حداقل یک متر بین افراد بود و در صورت نبود فضای باز برگزاری مراسم در داخل شبستان مساجد با ۲۵ درصد ظرفیت به حالت صف نماز با رعایت فاصله حداقل یک متر می تواند انجام می شد. استفاده از تهویه مناسب در محل های بسته مانند شبستان ها و اطلاع رسانی از سوی هیات امنای مساجد و بسیج محل مبنی بر حضور نیافتن بیماران خاص و بیماری های زمینه ای با خطر بالا و همچنین کودکان و سالمندان در مراسم شبهای احیا نیز از دیگر بخشهای این پروتکل بود.

مدیریت کرونا

۲۳ اردیبهشت امسال وزیر بهداشت اعلام کرد: اپیدمی کرونا در اکثر مناطق کشور از فاز مدیریت خارج شده و به فاز کنترل رسیده و در بسیاری از مناطق به فاز مهار رسیده اما از مردم می خواهیم پروتکل‌های مراسم شب‌های قدر را رعایت کنند.

وی افزود: در کل کشور وضعیت مطلوب تری رسیدیم. روزهای اول اعلام کردم سه فاز داریم، فاز مدیریت بیماری، بعد از آن فاز کنترل و بعد از آن فاز مهار بیماری، خوشبختانه در خیلی جاهای کشور از فاز مدیریت به فاز کنترل رسیدیم و خیلی جاها به فاز مهار رسیدیم که به کمک همه مردم و دستگاههای همکار به این موفقیت رسیدیم.

یکی از مشکلاتی که از روزهای اول اپیدمی کرونا در کشور خودنمایی کرد، کمبود اقلام حفاظتی از جمله ماسک و محلول های ضدعفونی دست و سطوح و لباس های محافظ کادر درمان بود.

مشکلی که به خصوص اسفند ۹۸ تا حد یک بحران در کشور بروز کرد، بازار سیاه درست شد و به خصوص کمبود اقلام در بیمارستانها و مراکز بهداشتی و درمانی نگرانی های زیادی ایجاد کرده بود.

مسئولان وزارت بهداشت اوایل اپیدمی اعلام کرده بودند که استفاده از ماسک برای همگان ضروری نیست و فقط افرادی که علایم بیماری دارند باید از ماسک استفاده کننده اما بعد از گذشت حدود چهار ماه از اپیدمی کرونا و با توصیه سازمان بهداشت جهانی، ستاد ملی مدیریت کرونا اجباری شدن استفاده همگانی از ماسک در اماکن عمومی را اعلام کرد و استفاه از ماسک به یکی از توصیه های هر روزه مسئولان وزارت بهداشت تبدیل شد.

نگرانی ها و شایعات ادامه داشت تا اینکه حسین صفوی مدیر کل تجهیزات پزشکی وزارت بهداشت در اولین نشست خبری خود بعد از کرونا در ۲۷ اردیبهشت امسال اعلام کرد: تولید ماسک سه لایه در کشور افزایش یافته، نسبت به قبل از کرونا چهار برابر شده و به ۲.۵ میلیون ماسک در روز رسیده است. قبل از کرونا تولید ماسک N۹۵ هم برای مصرف مراکز درمانی نداشتیم. حدود ۱۵ هزار تولید روزانه بود که در بخش صنعت استفاده می شود بعد از کرونا بخش خصوصی این ماسک را تولید کرد و اکنون روزانه ۱۵۰ هزار ماسک  N۹۵ تولید می شود و برای مصرف مراکز درمانی و دپو و صادرات استفاده می شود. در مورد تولید لباس یکسره هم ظرفیت تولید کمتر از ۱۰ هزار بود و امروز به بیش از ۱۰۰ هزار رسیده است که بیش از نیاز کشور است.

مدیرکل تجهیزات پزشکی سازمان غذا و دارو گفت: در مورد اقلام حفاظتی و کیت های تشخیصی کاملا بر تولیدات داخلی متکی هستیم. اگر پیک دوم کرونا در راه باشد هم دپوی لازم را خواهیم داشت و با وجود تحریم ها میزان تولیدات کشور کاملا مطلوب و قابل اطمینان است. در مورد کیفیت تجهیزات پزشکی تولید داخل، این شرکت ها را رتبه بندی کرده ایم. بین رتبه یک تا چهار هستند. این محصولات انواع مختلفی دارند و با کمک و ظرفیت انجمن ها و اتحادیه های مرتبط این کالاها بر اساس رتبه تولید و مواد اولیه ای که استفاده کرده اند، قیمت گذاری های متفاوت دارند.

همزمان نگرانی هایی در مورد کیفیت ماسک های موجود در بازار نیز مطرح بود و برخی شایعات نیز از توزیع ماسک های تقلبی یا حتی مستعمل در بازار در فضای مجازی منتشر شد اما وزیر بهداشت اعلام کرد: از استانداردهای لوازم و تجهیزات حفاظتی در برابر کرونا کوتاه نمی‌آییم و به جز ماسک‌های خانگی که مردم برای خود درست می کنند، همه لوازم و تجهیزات موجود در بازار استاندارد است.

تعطیلات نوروز و هشدارها، نگرانی ها و سختگیری های فروردین و بعد از آن شروع ماه رمضان از ۶ اردیبهشت، کاهش ترددها و نیمه تعطیل شدن ادارات و اماکن عمومی موارد ابتلا و بستری کرونا را تا حدی کاهش داد. سختگیری هایی که از اسفند ۹۸ با عنوان گام اول طرح فاصله گذاری اجتماعی اجرا شد.

آغاز بازگشایی ها

با نزولی شدن شیب موارد ابتلا و فوتی کرونا در اکثر استانهای کشور که ناشی از رعایت پروتکل های بهداشتی در فروردین و اردیبهشت بود، ستاد ملی کرونا با توجه به ملاحظات اقتصادی اعلام کرد که با ابلاغ پروتکل های بهداشتی، بخشی از اماکن عمومی کم ریسک از ۲۳ اردیبهشت در شهرستانها و از اول خرداد در تهران بازگشایی می شوند.

حسن روحانی رئیس جمهوری سوم خرداد در جلسه ستاد ملی کرونا گفت: بازگشایی ها به صورت پلکانی از استان‌ها شروع شد و بعد به تهران رسید. از مغازه‌های معمولی آغاز کردیم و بعد به بازارها و پاساژها رسیدیم. کار خوبی در کشور با هوشیاری و همکاری همه آغاز شد و اطلاع رسانی بسیار خوبی که صدا وسیما و سایر رسانه‌ها در همه مراحل انجام دادند صورت گرفت. مرحله سوم بازگشایی ها هم به تدریج در حال اتمام است. البته جاهایی باقیمانده که باید در همین مرحله سوم کار را پیگیری کنیم.

وی گفت: از هفته آینده یعنی دهم خرداد نیز همه کارمندان اداری در محل کار خود حضور خواهند یافت و این محدودیت برداشته خواهد شد و همه کارمندان از ۱۰ خرداد سرکار حاضر می‌شوند. البته در ابلاغیه نکات ریز مسئله به کارمندان گوشزد می‌شود. ساعت کاری ادارات ۷:۳۰ تا ۱۴:۳۰ خواهد بود و ابلاغ خواهد شد و سازمان اداری استخدامی در همین هفته این دستورالعمل را ابلاغ می‌کند و نکات بهداشتی هم در ضمن آن ابلاغ خواهد شد.

هفته اول خرداد پروتکل بازگشایی اماکن مذهبی، ورزشی و رستورانها نیز ابلاغ شد و تقریبا عمده اماکن عمومی بازگشایی شدن و البته همزمان مدارس و دانشگاهها با برگزاری آنلاین آخرین کلاسها و امتحانات رو به تعطیلی رفتند. وزارت بهداشت اعلام کرد برای روشن وضعیت شهرها و استانها با توجه به میزان شیوع و بیماریابی کرونا در مراکز درمانی استانهای پر خطر با رنگ قرمز، استانهای با شیوع متوسط را رنگ زرد ( وضعیت هشدار) و استانها با شیوع پایین را رنگ سفید معرفی می شوند و مردم می توانند با نصب اپلیکیشن ماسک از وضعیت شهر یا استان خود با خبر شوند.

همزمان اعلام روزانه آمار کرونا نیز ادامه داشت، گزارش دهی که تا امروز نیز ادامه دارد و با وجود فراز و فرود آمار که تا مرگ روزانه ۲۳۵ نفر (هفتم مرداد) هم رسید اما تقریبا در همه ماههای گذشته حدود ۲۵ استان کشور در وضعیت قرمز یا زرد بوده و هستند و اندک تغییراتی این روند همچنان ادامه دارد و با وجود کاهش موارد بستری در بیمارستانها در اواخر مرداد و اوایل شهریور تعداد بیماران بدحال و بستری در آی سی یوها چندان کمتر نشده و همواره بین ۳۵۰۰ تا ۴هزار بیمار بدحال کرونا در تخت های آی سی یو بستری هستند و طبق اعلام مسئولان وزارت بهداشت، با وجود افزایش حدود ۱۲۰۰ تخت آی سی در ماه های بعد از اپیدمی کرونا همچنان با کمبود تخت آی سی یو مواجه ایم و این تختهای بیمارستانی تقریبا همیشه پر هستند.

این نگرانی ها تا آنجا پیش رفت که علیرضا سلیمی معاون آموزشی سازمان نظام پزشکی و رئیس انجمن مراقبت های ویژه، چالش انتخاب بیماران برای بستری بر تخت آی سی یو را یکی از نگرانی های جدی خود و همکارانش در بخش های آی سی یو بیمارستانها اعلام کرد.

ایمنی جمعی سیاست وزارت بهداشت نیست

ایرج حریرچی ۷ تیر ۹۹ اعلام کرد: هر ۱۳ دقیقه یک نفر بر اثر کرونا در کشور فوت می کند و هر ۳۳ ثانیه یک نفر در ایران به بیماری کووید۱۹ مبتلا می شود. هر فرد ناقل کرونا می‌تواند بدون فاصله گذاری اجتماعی ۴۰۶ نفر را مبتلا کند، افرادی که قبلا به کرونا مبتلا شدند و افرادی که آنتی بادی آنها مثبت شده و تصور می‌کنند ایمن هستند باید فاصله‌گذاری را رعایت کنند و هنوز نمی‌توان اعلام کرد این افراد در برابر کرونا ایمن هستند، افزایش تعداد مبتلایان به کرونا به ۱۰ میلیون مبتلا و نیم میلیون فوتی در جهان زنگ خطر این بیماری را به صدا درآورده است.

وی در پاسخ به پرسش ایرنا مبنی بر اینکه با توجه به اعلام ابتلای ۴۰درصدی مردم در برخی استانها به کرونا آیا احتمال رسیدن به ایمنی جمعی وجود دارد یا نه گفت: حرکت به سمت ایمنی جمعی یا ایمنی رمه ای به صورت منفعلانه کاری اشتباه است و سیاست وزارت بهداشت نیست. زیرا اگر به این سمت برویم حتما تعداد فوتی و تعداد مبتلایان بدحال هم افزایش پیدا می ند می کنند. ایمنی جمعیتی مطلوب با ایجاد واکسن است تا مردم ایمن بشوند و زنجیره انتقال ویروس و بیماری بسته شود.مساله دیگر این است که هنوز معلوم نیست و شواهد معتبری نداریم که کسانی که مبتلا می شوند ایمنی طولانی مدت خواهند داشت.

۲۵ تیر امسال بود که حسن روحانی رئیس جمهوری با اشاره به گزارش معاونت تحقیقات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گفت: طبق این گزارش تخمین بر این است که تاکنون ۲۵ میلیون ایرانی به ویروس کرونا مبتلا شده اند و نزدیک به حدود ۱۴ هزار نفر هم جان خود را ازدست داده اند؛ در مدت ۱۵۰ روز گذشته بیش از ۲۰۰ هزار در این بیمارستان‌ها بستری بودند.

آماری که ۳۰ تیر رضا ملک زاده معاون تحقیقات وزارت بهداشت نیز آن را تایید کرد و البته علیرضا رئیسی معاون بهداشت وزیر بهداشت همان روز گفت: آمار ابتلای ۲۵ میلیون ایرانی فقط بر مبنای یک تحقیق سرولوژی است و واقعیت جامعه ایران را نشان نمی‌دهد، البته مطالعات دیگری با آمارهای متفاوت نیز وجود دارد. تست سرولوژی برای شناسایی و تشخیص ابتلا به کرونا کاربرد ندارد و تستی که در این زمینه دقیق و معتبر است و آمار آن مورد تایید سازمان بهداشت جهانی است، تست مولکولی  PCR است که بر مبنای موارد قطعی آن به طور روزانه آمار وزارت بهداشت اعلام می شود.

حریرچی درباره علایم کرونا نیز گفت: این ویروس از اول به طور سیستماتیک اقدام می کرد، وجه بارز در دستگاه تنفسی بود. بعد متوجه شدیم علایم عصبی هم دارد و حس بویایی و چشایی را از بین می برد. اثرات انعقادی در عروق و اعصاب مرکزی و قلب و عروق دارد. بعد علایم گوارشی ویروس بیشتر دیده شد. در برخی موارد هم علایم سیستماتیک ویروس مثل تب یا درد عضلانی و خستگی و بی حالی دیده شده است و در مجموع ویروس کروا اعضا و ارگانهای مختلف را درگیر می کند.

وی افزود: بعد از اینکه ویروس به مرحله ای رسید و درگیری به وجود آمد باعث سلسله وقایعی می شود که ناشی از واکنش بدن به این ویروس است. گاهی بدن با ریه آسیب دیده درگیر می شود. آسیب های کبدی هم دیده شده است. در درمان های طولانی باید در نظر داشت که دارو هم سم است و خود این داروها هم عوارض جانبی دارند.بستری طولانی در بیمارستان هم عفونت های بیمارستانی را بیشتر می کند. بستری در آی سی یو و لوله گذاری تنفسی نیز احتمال درگیری را بیشتر می کند.

دوا و درمان

موضوع درمان کرونا و داروهای موثر بر بیماری کووید۱۹ نیز از ابتدای اعلام همه گیری این بیماری یکی از مسائل چالش برانگیز بود. هنوز با گذشت حداقل ۹ ماه از شیوع جهانی این بیماری، هنوز داروی موثر و درمان کننده کووید۱۹ در دنیا معرفی نشده است. گر چه بیش از ۸۰ درصد مبتلایان به این ویروس، بی علامت یا کم علامت هستند و حدود ۱۵ درصد با علایم خفیف و استراحت و حداکثر مراقبت های در منزل بهبود پیدا می کنند اما حدود ۵ درصد مبتلایان به ویروس کرونا نیازمند رسیدگی جدی، بستری در بیمارستان هستند و حتی آی سی یو هستند و حدود یک درصد مبتلایان نیز فوت می کنند.

گر چه کووید۱۹ هنوز داروی اختصاصی ندارد اما از برخی داروها به عنوان داروهای موثر در بهبود بیماران یاد می شود، بعد از حذف تامی فلو از پروتکل درمان کرونا، از هیدورکسی کلرکین، کلترا، آزیترومایسین و بعدتر از فاویپیراویر به عنوان داروهای موثر بر این بیماری یاد می شد که البته هنوز اثربخشی قطعی هیچکدام از این داروها برای درمان کووید۱۹ به اثبات نرسیده اما دو دارویی که این روزها بیشتر از آن یاد می شود، رمدسیویر و داروهای کورتنی است.

رمدسیویر یک داروی ژاپنی برای درمان آنفلوانزاست که کشورهای دیگر از جمله چین و هند نیز آن را تولید کرده و در اوایل شیوع کرونا محموله هایی از آن به ایران اهدا شد وبعد از آن مقداری از این دارو خریداری شد با معرفی این دارو به عنوان یکی از گزینه های کمک درمانی کرونا در ایران بازار سیاه آن نیز تشکیل شد و همراهان بیماران در کوچه های ناصرخسرو برای پیدا کردن این داروی تزریقی به قیمت های گزاف ۵۰ تا ۶۰ میلیون تومان سرگردان شدند، دارویی که بعدها سازمان غذا و دارو اعلام کرد که تقلبی بوده و حاوی آنتی بیوتیک بوده اند تا رمدسیویر.

محمدرضا شانه ساز رئیس سازمان غذا و دارو البته اوایل مرداد اعلام کرد چهار کارخانه داروسازی کشور داروی رمدسیور را تولید می کنند و بعد از تایید داروی این شرکتهای ایرانی، این داروها در بیمارستانها توزیع می شود. به گفته او این دارو فقط در بیمارستانهای دارای بخش های کرونا و با تجویز پزشک متخصص بیمارستان ارائه می شود و داروی داروخانه ای نیست.

گرچه مسئولان وزارت بهداشت داروی رمدسیویر را داروی مورد استفاده برای بیماران بدحال در آی سی یو معرفی می کردند اما برخی کارشناسان و متخصصان عفونی از جمله مسعود مردانی توصیه می کردند که بهتر است این دارو از زمان ورود ویروس به بدن بیماران بدحال و زودتر از زمان رسیدن به آی سی یو  استفاده شود تا اثربخشی بیشتری داشته باشد.

همزمان پلاسما درمانی و تزریق پلاسمای بهبود یافتگان نیز به عنوان یکی از روشهای کمک درمانی برای مبتلایان کووید۱۹ مورد توجه محافل علمی است و سازمان انتقال خون همچنان از افراد بهبودیافته دعوت می کند که با اهدای پلاسما به کمک افراد مبتلا و بستری کرونا در بیمارستانها بیایند. توصیه پیمان عشقی، مدیرعامل سازمان انتقال خون این است که بین ۱۰ تا ۲۰ درصد بهبودیافتگان کرونا برای اهدای پلاسما مراجعه کنند اما از حدود ۳۳۰ هزار بهبودیافته کرونا در کشور تاکنون حدود ۷ هزار نفر برای اهدای پلاسما مراجعه کرده و حدود ۵ هزار نفر پلاسما اهدا کرده اند.

تصور اولیه این بود که گرم شدن هوا در تابستان تا حدی از بروز و شیوع بیماری کرونا کم می کند اما خیلی زود با اعلام سازمان بهداشت جهانی مشخص شد که این تصور درست نیست و نه تنها در تابستان از موارد ابتلا و مرگ کرونا کم نشد بلکه در کشورهایی از جمله ایران افزایش هم یافت و تا نیمه مرداد در اکثر استانها سیر صعودی داشت، مینو محرز عضو ستاد ملی کرونا نیز اعلام کرد که ویروس کرونا جهش یافته و میزان سرایت آن ۱۰ برابر شده است.

محرز ۱۹ مرداد امسال به ایرنا اعلام کرد: از حدود دو ماه پیش هم چون پروتکل های بهداشتی بعد از بازگشایی ها به صورت مناسب رعایت نشده، با توجه به افزایش قدرت انتقال و سرایت ویروس کرونا، تعداد بسیار زیادتری از مردم در کشور به این ویروس مبتلا شده اند و با ادامه همین روند تعداد بیشتری مبتلا می شوند به خصوص اینکه برگزاری کنکور سراسری و مراسم محرم هم در پیش است.

نگرانی او برگزاری کنکور و آزمون های سراسری ورود به دانشگاهها و آزمون های کارشناسی ارشد و دکترا بود. در زمان‌بندی اولیه آزمون‌های سراسری سال ۱۳۹۹، تاریخ برگزاری آزمون دکتری روز ۹ اسفند ۱۳۹۸، آزمون کارشناسی‌ارشد روزهای ۲۸ و ۲۹ فروردین ۹۹ و آزمون سراسری روزهای ۱۲ و ۱۳ تیر ۹۹ تعیین شده بود اما در پی شیوع بیماری کرونا این آزمون‌ها چندین بار به تعویق افتاد تا اینکه در نهایت با تصمیم ستاد ملی مدیریت کرونا، آزمون دکترا ۹ مرداد، آزمون کارشناسی ارشد ۱۶ تا ۱۸ مرداد و کنکور سراسری روزهای ۲۹ مرداد تا اول شهریور به مدت چهار روز برگزار شد.

وزارت بهداشت پروتکل برگزاری کنکورها را نیز تدوین و ابلاغ کرد. بر اساس این پروتکل ها قرار شد که صندلی های داوطلبان با فاصله ۱.۸ متری چیده شود، سالن های امتحانات تهویه داشته باشد، ورودی و خروجی های داوطلبان با حفظ فاصله و به نوبت انجام شود. بر این اساس آزمون های سراسری در سال کرونا با وجود غیبت برخی داوطلبان برگزار شدند و پس از برگزاری این آزمون های بود که سعید نمکی، وزیر بهداشت اعلام کرد: داوطلبان کنکور ایمن ترین لحظات را در زمان برگزاری آزمون سراسری سپری کردند.

محرز نگرانی خود را از گسترش اپیدمی کرونا در مراسم عزاداری محرم که از اول شهریور شروع شد نیز اعلام کرد و گفت: قرار است وزارت بهداشت پروتکل هایی را برای برگزاری مراسم ماه محرم ابلاغ کند اما فکر نمی کنم ابلاغ این پروتکل ها بتواند جلوی انتشار و گسترش کرونا را بگیرد. با ماسک نمی شود جلوی انتشار کرونا را در مراسم ماه محرم گرفت، زیرا عزاداران در این مراسم اشک می ریزند و عرق می کنند و ماسک خیس می شود، ماسک که خیس شود دیگر به درد نمی خورد. مراسم عزاداری ماه محرم یک تجمع معمولی نیست و امکان ندارد بشود در این مراسم فاصله گذاری اجتماعی را برقرار کرد.

محرم با پروتکل های کرونا

پروتکل های برگزاری مراسم محرم ۱۰ روز قبل از شروع این ماه از سوی ستاد ملی مدیریت کرونا ابلاغ شد.

بر اساس این دستورالعمل مسئولیت اجرای پروتکل های ماه محرم و صفر به سازمان تبلیغات اسلامی واگذار شد و قرار شد مراسم عزاداری ماه محرم صرفا در اماکن و فضاهای باز با استفاده از ماسک، رعایت فاصله حداقل دو متر از هر طرف و تجمعات حداقلی برگزار شود، زمان برگزاری مراسم نیز حداکثر باید دو ساعت باشد، جابه جایی هیئت ها، دسته روی و استفاده از طبل، سنج و وسایل مشابه ممنوع شد اما اعلام شد برگزاری مراسم سینه زنی و زنجیرزنی (با زنجیر شخصی) در محل مراسم و بدون جا به جایی مجاز است.

بر اساس این دستورالعمل برگزاری برخی مراسم خاص مانند یوم العباس در زنجان، نخل گردانی در یزد، تشت گذاری اردبیل، شیرخواران، قالیشوران اصفهان و ... به دلیل تجمع، تراکم و جا به جایی و ضروت پیشگیری از شیوع و سرایت بیماری ممنوع است و این مراسم فقط باید در اماکن و فضاهای دارای مجوز سازمان تبلیغات اسلامی برگزار شود.

در مورد نذورات نیز در دستورالعمل ماه محرم اعلام شد که هر گونه پذیرایی در حین برگزاری مراسم عزاداری، ممنوع است و نذورات صرفا باید در قالب مواد غذایی خشک یا خام توزیع شود و برپایی هر نوع ایستگاه صلواتی توزیع نذورات و چای در همه استانها و شهرستانها ممنوع است.

با ابلاغ این دستورالعمل امسال ماه محرم متفاوتی در کشور رقم خورد، تعداد دسته روی ها و توزیع نذورات به صورت غذای آماده کم شد و اغلب هیات های عزاداری تلاش کردند با رعایت فاصله گذاری فیزیکی این مراسم را در فضای باز برگزار کنند به طوری که بعد از دهه اول محرم وزیر بهداشت نیز با انتشار پیامی به وعاظ، مداحان، مدیران و اعضای هیئات مذهبی و مردم به علت رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی در مراسم عزاداری محرم قدردانی کرد.

آخرین چالش کرونا، موضوع بازگشایی مدارس است، پیش از این علی اکبر حقدوست رئیس کمیته اپیدمیولوژی کرونا اعلام کرده بود: قرار است مدارس و دانشگاه‌ها ۱۵ شهریور بازگشایی شوند اما متناسب با شرایط، ممکن است تصمیم‌گیری تغییر کند. حالا وزیر آموزش و پرورش شروع فعالیت مدارس را از ۱۵ شهریور اعلام کرده و گفته است: اصل بر دایر شدن حضوری کلاسهاست. موضوعی که البته در برخی مدارس با معرفی اپلیکیشن های برگزاری کلاس ها به شکل دیگری دنبال می شود. خانواده ها نسبت به فرستادن فرزندان خود به مدرسه در اوج اپیدمی کرونا نگران هستند و یک نوع بلاتکلیفی درباره آینده سال تحصیلی ۹۹ در جریان است.

حالا پاییز سخت پیش روست. پاییزی که به گفته وزیر بهداشت احتمال اپیدمی همزمان کرونا و آنفلوانزا وجود دارد و همزمان چالش بازگشایی مدارس و دانشگاهها، نگرانی از جهش ویروس، برگزاری مراسم و تجمعات مختلف، مسافرت های شمال، سرد شدن هوا و نگرانی از عادی شدن خطر بیماری، اجباری شدن رعایت پروتکل های بهداشتی، استفاده از ماسک و میزان مشارکت مردم این چالش نفس گیر را در زمان بحران های اقتصادی بیشتر کرده است.