ایران به علت اقلیم متنوعی که دارد همواره محل زیست انواع گونه های جانوری از جمله پرندگان بوده است، بر این اساس در دشت‌ها، نواحی بیابانی مرکز تا شرق کشور که پوشش گیاهی پراکنده دارد، پرنده ای خجالتی، حساس و متعهد به زندگی زناشویی زندگی می کند که به مرغ بمب افکن کویر نیز معروف است، این پرنده هوبره نام دارد.
این پرنده در طبقات فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت (IUCN) در رده حساس و آسیب‌پذیر است و در ضمیمه کنوانسیون جهانی گونه‌های در خطر انقراض قرار دارد و بر این اساس تجارت این پرنده به هرشکلی غیرقانونی است.
هوبره به دلیل همه‌چیزخوار بودن و استفاده از گیاهان و جانوران گوناگون، از قبیل خزندگان حتی مارمولک‌ها و بی‌مهرگان مانند سوسک، مورچه، ملخ، حلزون، کرم و عقرب برای تغذیه خود، کمک فراوانی به کشاورزان منطقه می‌کند و باعث از بین بردن آفات کشاورزی به‌صورت طبیعی می‌شود.
این پرنده ترجیح می دهد که روی زمین راه برود یا بدود و اگر لازم شد پرواز می کند آن‌هم به سنگینی؛ بر این اساس عمدتا بر روی زمین لانه می سازد و از مصالحی استفاده می کند که رنگ آن به رنگ خاک مناطق بیابانی بسیار شبیه است، همچنین رنگ تخم این پرنده بسیار به رنگ همین خاک است از این رو تشخیص لانه و تخم آن بسیار دشوار است.
هوبره پرنده‌ای تک همسر و بسیار متعهد به زندگی زناشویی است، در فصل جفت گیری نرها مبارزاتی را به منظور انجام خواستگاری و جلب توجه جنس ماده انجام می دهند و نمایش هایی از پرهای خود به راه می اندازند که به رقص جفت گیری معروف است که این حرکات گاهی تا ۳۱ نمایش دویدن در یک دوره که حدود ۷۰ دقیقه به طول می انجامد، صورت می گیرد.
اما عواملی مانند خشکسالی، تخریب زیستگاه ها و قاچاق بی رویه نسل این گونه پرنده ارزشمند را با خطر انقراض مواجه کرده، این حیوان به صورت تکامل یافته با دشمنان طبیعی خود یعنی شاهین مبارزه می کند به این صورت که وقتی شاهینی در صدد شکار حیوان بر آید ماده چسبانکی که از مدفوع هوبره در بخش رکتومی باقیمانده را شلیک می کند که در این حالت دیگر پرنده شکاری قادر به تعقیب هوبره نیست و حیوان فرصت گریز پیدا می کند اما چند سالی است که شیوخ کشورهای عربی که علاقه زیادی به شکار هوبره دارند پرندگان شکاری خود را آموزش می دهند تا با مانوری از کنار آن شلیک عبور کنند که این خود موجب به خطر افتادن حیات پرنده شده است.
هوبره از تیره درناسانان، نیمه مهاجر و خجالتی است، تعدادی از آنها آبان ماه از روسیه و کشورهای شمالی به ایران و جنوب دشت داراب در استان فارس مهاجرت می کنند، کارشناسان معتقدند هوبره نسبت به ناامنی بسیار حساس است و اگر یک سال وارد منطقه ای شود و احساس ناامنی کند، از آنجا رفته و دیگر بر نمی گردد.
این پرنده زمانی در مناطق کویری و استپی جنوب آسیا بسیار فراوان بود اما اعراب خاورمیانه با استفاده از بازهای شکاری، به ویژه بالابان و شاهین معمولی، تفنگ و تله گذاری این پرنده را تا آستانه انقراض کامل پیش بردند تا اینکه در دهه ۱۹۷۰ تلاش های حفاظتی و ممنوعیت شکار در برخی نقاط توانست آن را از خطر انقراض نجات دهد.
از بین رفتن گیاهان یکی دیگر از عوامل تهدید این پرنده ارزشمند است، زیرا هوبره آب نمی نوشد و آب مورد نیاز بدن خود را از گیاهان و غذاهایی مانند انواع حشرات، بذر گیاهان و توت هایی که می خورد، تامین می کند، همچنین در زمان ساخت آشیانه و زاد و ولد نسبت به مزاحمت های انسانی بسیار حساس است، بنابراین توسعه کشاورزی و جاده سازی ها و حتی ساخت دکل های برق در بیابان هم تهدیدی برای این پرنده است.
محمدعلی یکتانیک کارشناس حیات وحش و عضو کمپین پرواز روز دوشنبه در این باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: هوبره در مناطق خشک و نیمه خشک ایران زندگی می کند و بسیار مورد توجه قوش بازهای عرب است، اعراب از قدیم با شاهین ها هوبره ها را شکار می کردند، این فرایند که با عنوان قوش بازی و بازداری معرفی می شود تاکنون منجر به نابودی جمعیت بی شماری از انواع شاهین ها و هوبره ها شده و این پرندگان را در زمره پرندگان در معرض خطر انقراض جهان قرار داده است.
وی با اشاره به یک ویژگی خاص هوبره افزود: چون هوبره مشابه دشمان طبیعی خود یعنی پرندگان شکاری، پرواز سریع و پر مانوری ندارد، از این رو یک توانایی منحصر به فرد برای دفاع از خود به دست آورده و آن اینکه در ناحیه رکتوم (انتهای روده) محفظه ای دارد که در آنجا بخشی از مدفوع حیوان تبدیل به مایع چسبناکی می شود و وقتی شکارچی نزدیکش می شود، آن را بر روی شکارچی اسپری می کند و دشمن دیگر نمی تواند به تعقیب ادامه دهد از این رو هوبره به نام مرغ بمب انداز نیز شناخته می شود.
کارشناس حیات وحش ادامه داد: این باعث شد قوش بازهای عرب از شکار هوبره به وسیله شاهین هایی که فقط به همین منظور از طبیعت صید و قاچاق و تعلیم داده می شوند لذت ببرند و صحنه تعقیب و گریز شاهین و هوبره و سپس خوردن گوشت هوبره شکار شده برایشان جذاب باشد.
به گفته وی اندازه جثه و توانایی شاهین در اینکه به چه نحو به هوبره نزدیک شود که با یک مانور به موقع بتواند از گزند این اسپری یا همان شلیک هوبره در امان بماند و به تعقیب خود ادامه دهد در قیمت شاهین اثر دارد، البته پس از یکبار اسپری مایع چسبناک، هوبره دیگر نمی تواند این کار را بلافاصله انجام دهد تا مدت زمانی باید بگذرد.
یکتانیک با بیان اینکه نظارت و حفاظت ناکافی از زیستگاه ها همزمان با پرواز زیبا و ویژگی های خاص هوبره باعث شد تا قاچاق این پرنده به کشورهای عربی همواره رونق داشته باشد، اظهار داشت: این مسائل باعث شده تا صید و زنده گیری این پرنده به شدت به جمعیت آن آسیب وارد کند و طی سالهای اخیر محموله های قاچاق بزرگ و متعددی از این پرنده همراه با شاهین ها در حین انتقال به کشورهای حوزه خلیج فارس کشف شده باشند.
وی گفت: مطالعات درباره قاچاق گونه های حیات وحش نشان می دهد تا ۵۰ درصد جمعیت جانوران وحشی در پروسه صید و در حین جابجایی از بین می روند و از ۵۰ درصد باقیمانده که به مقصد می رسند، ۵۰ درصد آن در ۶ ماه اول اسارت از بین می روند، بنابراین درصد زیادی از هوبره هایی که قاچاق می شوند نیز تا به مقصد نهایی برسند از بین می روند و آن بقیه باقیمانده که به دست مشتری می رسد نیز عملا از بین رفته محسوب می شوند، چون بعضا دیگر حق تولید مثل ندارند و از چرخه طبیعت نیز جدا شده اند.
این کارشناس حیات وحش درباره زیستگاه هوبره در کشور افزود: زیستگاه هوبره در کشور ما پراکندگی وسیعی دارد از جنوب تهران تا سواحل جنوبی کشور را شامل می شود، یعنی هرجایی که منطقه خشک و نیمه خشک دشتی وجود دارد هوبره نیز وجود دارد گاهی هم در جلگه های شمال کشور در فصل مهاجرت (اوایل نیمه دوم سال) این پرنده البته در تعداد انگشت شمار دیده می شود.
وی گفت: فقط در مناطق کوهستانی هوبره نداریم چون کاملا پرنده ای دشتی زی است و در مناطق مرتفع و تپه ماهورها زندگی نمی کند.
یکتانیک با بیان اینکه از هوبره جمعیت مهاجر، نیمه مهاجر و بومی داریم افزود: مهاجرها که مهاجرت سالیانه دارند مثلا پاییز وارد کشور می شوند و بهار خارج می شوند، دشت جازموریان یکی از این زیستگاه های مهاجرت هوبره در کشور است، جمعیت نیمه مهاجر مثلا از استانی به استان دیگر مهاجرت یا گدار (مهاجرت های کوتاه) می کنند و یک بخشی هم هوبره های بومی هستند مثلا منطقه ای مانند خواف در خراسان جنوبی که یکی از زیستگاه های دائمی و شناخته شده هوبره است در محدوده مرز ایران و افغانستان که می شود آنجا را پایتخت هوبره ایران نامید.
وی اظهارداشت: بر همین اساس نمی توان جمعیت دقیقی از هوبره ها را اعلام کرد چون بسیار پراکنده هستند اما تنها چیزی که محرز است و شاهد آن هستیم این است که در خیلی از مناطقی که هوبره وجود داشته یا در نتیجه صید و شمار کامل از بین رفته، یا جمعیت آن کاهش چشمگیر یافته است.
کارشناس حیات وحش با بیان این که هوبره زادآوری بالایی ندارد و سالانه یک تا دو تخم می گذارد و بسیار هم نسبت به تغییرات اقلیم آسیب پذیر هستند، گفت: به عنوان مثال، بارش برف در بیابان ها و یا افت ناگهانی دما موجب تلف شدن تعداد زیادی از هوبره ها می شود، در مناطق بیابانی که زمستان های یخبندان و خیلی سرد ندارند، اگر برف ببارد یا افت دما رخ دهد موجب از بین رفتن یکباره هوبره می شود طوری که چند سال خود شاهد چنین حادثه هولناکی برای جمعیت قابل توجهی از هوبره ها در بیابان های نایبندان طبس بودم.
یکتانیک افزود: یک شب در طبس صرفا چند سانتیمتر برف بارید و هوا ناگهانی سرد شد که صبح همان روز تعداد زیادی هوبره تلف شدند، چون در سیکل طبیعی آنها با چنین تغییرات ناگهانی آب و هوایی سازگاری ندارند.
وی تاکید کرد: آخرین فرصت ها برای پاسداشت طبیعت اکنون در دستان ما است و اگر این آخرین فرصت ها با اهمال و بی تفاوتی از دست بروند هیچ ثروت، امکان و حتی دانشی دیگر هرگز نخواهند توانست طبیعت به زوال رفته را از نو خلق و احیا کنند، شوربختانه وضعیت حفاظت از طبیعت و حیات وحش در کشور ما در حال حاضر امیدبخش نیست.