سامانه حافظه ملی ایرانیان و سامانه نشریات ایران (سنا) چهارم شهریور ۱۳۹۹، توسط سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، راه‌اندازی و تاسیس شد. سامانه حافظه ملی ایرانیان دارای چهار بخش «شبکه کتابخانه‌های کشور»، «شبکه مراکز اسناد کشور»، «فهرستگان نسخ خطی» و «بانک نشریات ایرن» است. در سامانه سنا، امکان دسترسی به نشریات از زمان قاجار تا کنون وجود دارد.
حافظه ملی به توزیع سرمایه در کشور کمک می‌کند
غلامرضا ظریفیان، درباره سامانه حافظه ملی ایرانیان و سامانه نشریات ایران (سنا) به خبرنگار فرهنگی ایرنا گفت: بحث حافظه ملی در همه کشورها به خصوص کشورهای توسعه یافته سرمایه عظیمی است. به وسیله حافظه ملی، کشورهای توسعه یافته‌ای که به دنبال توسعه فرهنگی، حیات معنوی و علم هستند، سرمایه خود را به بهترین وجه داخل کشورشان توزیع می‌کنند.
ظریفیان حافظه ملی کشور را پشتوانه هویتی جامعه آن کشور اعلام کرد و توضیح داد: این سرمایه‌ها عمدتا مختص یک کشور نمی‌شود. بلکه سرمایه‌ای است که همه کشورها می‌توانند از آن استفاده کنند. سرمایه حافظه ملی خود را به اشکال مختلف به جهان پیرامون منتقل می‌کنند و در کنار پیوست هویتی که با جامعه پیدا می‌کند، می‌تواند به جهان بگوید از چه قدرت فرهنگی برخوردار است.
۸۰ درصد تمدن اسلامی متعلق به تمدن و فرهنگ ایرانی است
به گفته رییس اندیشگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی، ایران جزء هفت یا هشت کشوری است که در تاریخ بشری، از زمانی که فرهنگ شهرنشینی و سند مکتوب در تاریخ بشری ثبت شد، در این عرصه حضور و نقش فعال داشت. ایرانیان یکی از دو قدرت فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و نظامی جهان بودند (زمانی ایران و یونان و زمانی ایران و رم بزرگترین قدرت‌ها بودند) در دوره‌های بعد که اسلام به ایران آمد، فرهنگ و تمدن ایرانی با قران و اسلام آمیختگی پیدا کرد و همین منتج شد تا تمدن ایرانی نقش بی‌بدیلی در جهان پیدا کند. از آن پس، دو قطبی ایران و اسلام ایجاد نشد، زیرا ۸۰ درصد تمدن اسلامی متعلق به تمدن و فرهنگ ایرانی بود.
ظریفیان با اشاره به ملیت ایرانی بسیاری از فیلسوفان، مورخان، عرفا و ریاضی‌دان‌های اسلامی: در قرون سه تا هفت هجری قمری و قرون ۶ تا ۱۲ میلادی این تمدن مرجع جهانی بود و بیشترین دانشمندان دراین تمدن حضور داشتند. علاوه بر اینکه این میراث حافظه ملی ایرانیان است، در واقع این حافظه، میراث بشری است.
مدیران سابق کتابخانه ملی در راه‌اندازی سامانه حافظه ملی ایرانیان سهیم هستند
وی ادامه داد: پژوهشگران باید بدون رنج و اتلاف وقت در نظام بروکراسی، بتوانند به نسخ خطی، کتب و نشریات دسترسی داشته باشند. این سرمایه که بخشی از آن پردازش نشده‌است، در اختیار پژوهشگران قرار می‌گیرد و پژوهشگران می‌توانند این سرمایه خام را تبدیل به فراوری‌های مختلف فرهنگی، هویتی و علمی کنند.
رئیس اندیشگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی با بیان آنکه بزرگترین میراث نسخ خطی زبان فارسی در کتابخانه ملی نگهداری می‌شود، گفت: با شبکه‌ای که ایجاد شده‌است، این میراث را می‌توان به جهان منتقل کرد. فرهنگ یکی از مولفه‌های بزرگ قدرت سیاسی و اقتصادی محسوب می‌شود.
وی تصریح کرد: البته زحمت و تلاش برای راه‌اندازی این سامانه در گذشته شروع شده بود و محدود به این دوره نمی‌شود. مدیران سابق کتابخانه ملی در آن سهیم هستند. در این دوره تلاش شد با هماهنگی و همکاریِ بین دستگاهی، زحمتی که دیگران آغاز کرده بودند با پلتفرم‌های فنی و علمی به سرانجام رسانده شود.
سامانه حافظه ملی ایرانیان، دسترسی عادلانه را برای پژوهشگران ایجاد می‌کند
ظریفیان با تاکید بر آنکه سامانه حافظه ملی ایرانیان باید همواره به روز شود، خاطرنشان کرد: سه هزار کتابخانه در شبکه این سامانه به هم پیوسته‌اند.
بخشی از کتابخانه‌ها که هنوز به هم نپیوستند، در آینده وارد شبکه خواهند شد. در گام بعدی اگر بتوان کتابخانه‌های دیگر کشورها را در این شبکه پیوند داد، سامانه حافظه ملی ایرانیان را تبدیل به پلتفرمی می‌کند که افراد را از کتاب و اصل سند بی‌نیاز نمی‌کند - هویت اصلی با کتاب و سند نسخه خطی است- اما دسترسی عادلانه را برای پژوهشگران ایجاد می‌کند و می‌تواند سکوی پروازی باشد برای بهره‌گیری حداکثری از منابعی که در عرصه کتاب، نسخ خطی و نشریات انجام شده است.
به گفته رییس اندیشگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی، مساله نشریات در ایران از دوره مشروطه به صورت جدی و مدرن و به‌آهستگی شکل گرفت. میراث گسترده‌ای از فرهنگ ملی و فرهنگ اجتماعی، ادبی، سیاسی، فرهنگی و هنری ایران در مجموعه میراث نشریات نهفته است. نشریات در فراز و نشیب‌های جامعه زبان گویای این تحولات بودند. دسترسی به ۶۴ هزار نشریه و مجله، کار بزرگی است و توانست با برنامه منسجم، همکاری بین دستگاهی و پلتفرم قابل دفاع به سرانجام برسد.
فرصتی برای ایجاد ارزش افزوده اقتصادی فرهنگ
به گفته وی، سازمان اسناد و کتابخانه ملی همه وجه همت خود را باید به‌کار بگیرد و توجه به این مساله را به مسئولان مختلف فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور منتقل کند تا این فعالیت تداوم پیدا کند.
ظریفیان افزود: در صورت تداوم می‌توانیم میراث عظیم معنوی و میراث فرهنگی خود را در داخل کشور به صورت عادلانه در اختیار پژوهشگران قرار دهیم. محتوای تحقیقات خود را غنی و مملو از داده‌هایی کنیم که در گذشته به راحتی در اختیار مردم قرار نمی‌گرفت. در گام بعد می‌توانیم این داده‌ها و اطلاعات را در اختیار محققان و دانشگاهی‌های دنیا قرار دهیم تا توانمندی‌ها و میراث حیات معنوی ما بهتر آشکار شود و به غنای فرهنگ جهانی کمک کند.
رئیس اندیشگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی تاکید کرد: قطعا وقتی میراث به خوبی دراختیار اصحاب فرهنگ و علم قرار می‌گیرد فرصت خوبی برای ارزش افزوده اقتصادی فرهنگ ایجاد می‌شود. امروز نیاز داریم که فرهنگ بتواند در عرصه اقتصادی خود را توانمند و بالنده کند و اصحاب فرهنگ بتوانند از قِبَلِ پژوهش‌ها و داده‌های علمی، در عرصه توانمند کردن و تاب‌آوری کشور، نقش موثرتری داشته‌باشند.