به گزارش ایرنا، فرونشست زمین یک پدیده زیست محیطی، به معنی نشست تدریجی و یا پایین رفتن ناگهانی سطح زمین به دلیل کم شدن تراکم مواد زیرسطحی است، برداشت بیش از حد از سفره های آب زیرزمینی، نشات گرفته از نیاز روزافزون به منابع آبی، یکی از دلایل اصلی رخداد این پدیده محسوب می‌شود.
پدیده‌ای که از آن به عنوان زلزله خاموش در سال‌های اخیر نام برده می‌شود، حادثه‌ای تدریجی در اثر پدیده‌های طبیعی زمین شناسی یا فعالیت‌های انسانی است که بی‌توجهی به آن خسارت‌های جبران ناپذیری را در سطوح مختلف به همراه دارد اما با این اوصاف روند این پدیده قابل کنترل و پیشگیری است.
صاحبنظران علوم زمین، معتقدند کاهش شدید سطح آب‌های زیرزمینی در اثر برداشت بی رویه از این منابع، مهمترین دلیل فرونشست زمین در ایران است.
سال‌های گذشته تغییرات اقلیمی و خشکسالی‌های پیاپی و بلندمدت، نبود مدیریت مصرف آب در بخش‌های مختلف شهری و صنعت و استفاده از روش‌های سنتی آبیاری در بخش کشاورزی باعث خشکی بخش قابل توجهی از منابع آبی کشور شد و تنزل سطح سفره‌های زیرزمینی را در بسیاری از مناطق به همراه داشت.
فرونشست گریبانگیر افزون بر ۱۵۰ کشور جهان از جمله ایران است، بنا بر گفته رییس سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی ،۴۲۰ دشت کشور ممنوعه و درصد فرونشست آن‌ها بسیار زیاد است، همچنین ۱۵۰ دشت حوزه آبخوان ندارند و به طور کلی ۹۰ درصد دشت‌های کشور از حالت تعادل خارج شده است و نیز کسری مخازن آب های زیرزمینی نیز از ۱۳۰ میلیارد مترمکعب در حال عبور است.
حدود یک میلیارد و ۱۸۴ میلیون مترمکعب آب در سال از منابع زیرزمینی و سطحی در استان سمنان تولید می شود که ۸۷ درصد در بخش کشاورزی، حدود چهار درصد در بخش صنعت و خدمات و حدود ۹ درصد در بخش آب آشامیدنی مصرف می شود.
سهم آب های زیرزمینی از تامین آب در استان سمنان حدود ۷۵ درصد است در شرایطی که اگر این میزان ۴۰ درصد باشد بحران محسوب می‌شود.
با توجه به اعلام جهانی اگر دشتی ۴ میلیمتر فرونشست داشته باشد، مخاطره محسوب می شود و این در حالی است که بیشتر دشت‌های ایران روزی ۱ میلیمتر فرونشست دارند.
دشت‌های استان سمنان نیز از این امر مستثنی نیست ، به طور میانگین سالانه ۱۰ تا ۱۲ سانی متر در دشت سمنان، در دشت گرمسار هشت سانتی متر و ۱۲ سانتی متر در دشت ایوانکی نشست زمین رخ می‌دهد که آمار بسیار نگران کننده‌ای است.
متوسط کاهش شدید سطح آب‌های زیرزمینی به عنوان مهمترین دلیل زلزله خاموش در کشور سالانه ۵۰ سانتیمتراست، متاسفانه این رقم در استان سمنان ۱۶ سانتیمتر بیشتر است که بیانگر عمیق‌تر بودن اثر خشکسالی در این خطه نسبت به متوسط کشوری است، همچنین مخازن ذخیره آب در استان ۱۵۰ میلیون مترمکعب کسری دارد.
دشت‌های رُسی استان سمنان مستعد فرونشست است
رییس گروه تلفیق و بیلان دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای سمنان گفت: پدیده فرونشست در مناطق دارای جنس خاک رسی بیشتر اتفاق می‌افتد.
کم شدن رطوبت خاک به واسطه استفاده بیش از حد از سفره‌های آب زیرزمینی سبب از بین رفتن شناوری خاک و زمینه ساز بروز فرونشست زمینمحمد ابراهیم ذاکری بیان کرد: کم شدن رطوبت خاک به واسطه استفاده بیش از حد از سفره‌های آب زیرزمینی سبب از بین رفتن شناوری خاک و زمینه ساز بروز فرونشست زمین می‌شود.
وی ادامه داد: بخش بزرگی از دشت‌های استان سمنان و دیگر دشت‌های کشور از جنس رس است و بروز فرونشست در این مناطق با توجه به خشکسالی و افت سطح سفره آب‌های زیر زمینی دور از انتظار نبود و حتی در این مناطق بروز پدیده فرونشست شدت دارد.
رییس گروه تلفیق و بیلان دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای سمنان تصریح کرد: کاهش رطوبت خاک موجب فشرده شدن آن می‌شود و پیامد فشرده شدن خاک به دلیل کاهش رطوبت و برداشت بی رویه از آب زیرزمینی، فرونشست است.
برداشت بی‌رویه آب و روند افزایشی نرخ فرونشست
رییس سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی استان سمنان در گفت و گو با ایرنا، گفت: در دهه‌های اخیر رشد روز افزون جمعیت استان همراه با گسترش برداشت بی رویه از منابع آب‌های زیرزمینی به منظور مصرف در بخش‌های کشاورزی، صنعت و آشامیدنی در کنار تغییرات اقلیمی و خشکسالی‌های فزاینده، پیامدهای نامطلوبی را در جنبه‌های کمی و کیفی منابع آب به همراه داشت که یکی از این پیامدها فرونشست زمین در دشت‌های استان سمنان است.
حفاظت از سفره‌های آب زیرزمینی، صرفه‌جویی در مصرف و ممانعت از هدررفت آب‌های سطحی، سه راهکار کلی در مقابله با فرونشست زمین است.یاسر وکیل زاده افزود: افزایش روزافزون بهره‌برداری از منابع آب‌های زیرزمینی با توجه به ویژگی‌های زمین‌شناسی دشت‌های استان پدیده فروریزش سطح زمین را توسعه داد که با در نظر گرفتن شرایط موجود و پیش‌بینی‌ها، نرخ فرونشست روندی افزایشی به خود می گیرد.
وکیل زاده ادامه داد: میزان نرخ فرونشست دشت‌ها با استفاده از سامانه‌های پایش اندازه گیری و سپس با درنظرگرفتن آن، درجه خطرپذیری این رخداد در منطقه مطالعه و علاوه بر انجام بررسی‌های گسترده‌تر، راهکاری مناسب با توجه به وضعیت و شرایط هر کدام از دشت‌ها و حوضه‌های فرونشست زمین اتخاذ می‌شود.
دشت‌های سمنان، میامی و دامغان دارای بیشترین نشست زمین
رییس سازمان زمین شناسی و اکتشاف معدنی استان سمنان گفت: بررسی‌های اولیه، بیشترین تغییرات نرخ فرونشست زمین در دشت‌های سمنان، میامی و دامغان در این استان وجود دارد.
وی ابرازداشت: سال ۹۸، اداره کل زمین شناسی و اکتشافات معدنی استان سمنان به منظور تعیین نرخ فرونشست و جلوگیری از پیشرفت آن مطالعات و بررسی‌های خطر این مساله را در دشت سمنان آغاز کرد.
وی بیان کرد: مطالعه و بررسی نرخ فرونشست در دشت سمنان به طور کامل در دست بررسی قرار گرفت و تاکنون بررسی‌ها بیانگر بیشترین نرخ فرونشست در منطقه اعلا در دشت سمنان است.
ضرورت مشارکت مردم در مقابله با فرونشست
دانشیار حوزه اقلیم شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان در گفت و گو با ایرنا افزود: سطح ایستابی آب های زیرزمینی سطحی ثابت بود، اما زمانی که میزان برداشت آب‌های زیرزمینی بیش از حد باشد، تراز سطح ایستابی کاهش یافته و فضای به وجود آمده باعث نشست زمین می‌شود.
سعید کامیابی مهمترین عامل بازدارنده تشدید فرونشست زمین را جلوگیری از برداشت بی رویه آب برشمرد و تصریح کرد: کنترل چاه‌های حفرشده، جلوگیری از حفر چاه‌های جدید، اقدامات لازم برای کاهش تاثیر فرآیند خشکسالی است، خشکسالی‌های سال‌های اخیر اثر قابل توجهی بر این موضوع گذاشته و می‌تواند روند بروز این پدیده را کند کرد.
وی ادامه داد: عمده ترین راهکار برای جلوگیری از نشست زمین در دشت‌های بحرانی تغذیه مصنوعی منابع آب‌های زیرزمینی با احداث بندها و کنترل و هدایت آب‌های سطحی و سیلاب‌ها است.
دانشیار حوزه اقلیم شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان مشارکت مردم در مدیریت منابع آب‌های زیرزمینی را در کنار دستگاه‌های اجرایی مهم برشمرد و گفت: صرفه جویی و کنترل میزان مصرف منجر به کاهش کاستی‌ها و ذخیره سازی منابع آب می شود.
کامیابی تاکید کرد که با فرهنگ سازی در مصرف بهینه آب‌های زیرزمینی، بازتاب پیامدهای منفی فرونشست زمین، اقدامات مستمر و موثر متولیان امر و مشارکت مردم می توان پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی این مساله را کاهش داد.
سرانه مصرف آب اصلاح شود
مدیرکل دفتر مدیریت بحران استانداری سمنان گفت: سرانه مصرف آب کشور ۱۵۵ لیتر در شبانه روز است، ولی در سمنان با توجه به کم آبی، سرانه مصرف بیشتر از شاخص کشوری و در حدود ۱۶۳ لیتر در شبانه روز است.
سرانه مصرف آب کشور ۱۵۵ لیتر در شبانه روز است، اما در استان سمنان در حدود ۱۶۳ لیتر در شبانه روز!ایرج رئیسیان افزود: استان سمنان با کمبود آب مواجه است و حداقل باید مصرف سرانه به شاخص کشوری نزدیک شود.
وی بر لزوم فرهنگ سازی برای کاهش سرانه مصرف و استفاده درست و بهینه از منابع آبی استان سمنان تاکید کرد.
رئیسیان با اشاره به درگیر بودن کشور با تغییرات اقلیمی و خشکسالی، اظهار داشت: آب به منزله کالایی است که جایگزین ندارد و مصرف بهینه این مایع حیات‌بخش در درازمدت نقشی مهم در جلوگیری از افزایش فرونشست دارد.
وی با اشاره به درصد بالای مصرف منابع آبی استان سمنان در کشاورزی، بیان کرد: این بخش در استان باید به سمت علمی شدن پیش برود و مدیریت‌ها کارشناسی باشد.
مدیرکل دفتر مدیریت بحران استانداری سمنان خاطرنشان کرد: محدودسازی برداشت منابع آب زیرزمینی، اجرای طرح‌های آبخیزداری و تغییر الگوی کشت از جمله راهکارهای کاهش نرخ فرونشست در استان سمنان است.
خسارت ناشی از فرونشست در شهرهای استان سمنان گزارش نشد
معاون مدیرکل دفتر مدیریت بحران استانداری سمنان گفت: شواهدی از خسارت ناشی از فرونشست مانند تخریب تاسیسات زیربنایی یا واژگونی دکل‌های برق در سکونتگاهای شهری و روستایی این استان گزارش نشد.تاسیسات راه آهن، جاده، فرودگاه شهر سمنان، اراضی کشاورزی، کانال انتقال آب و قنات‌ها از جمله مناطق مستعد و تاثیرپذیر از پدیده فرونشست در استان سمنان
علی خداداد در گفت و گو با ایرنا افزود: پدیده فرونشست در شهرها مخاطراتی مانند شکسته شدن پل‌ها، شکستگی لوله‌های انتقالی گاز و آب به خصوص لوله‌های فرسوده، از بین رفتن خانه‌ها قدیمی و بافت فرسوده را به همراه دارد.
وی خاطرنشان کرد: تاسیسات راه آهن، جاده، فرودگاه شهر سمنان، اراضی کشاورزی، کانال انتقال آب و قنات‌ها از جمله مناطق مستعد و تاثیرپذیر از پدیده فرونشست در استان سمنان است که احتمال خسارت بر آن‌ها وجود دارد.
خداداد، با اشاره به عبور خط راه‌آهن تهران- مشهد از استان سمنان به عنوان یکی از خطوط ریلی مهم کشور، اضافه کرد: گذر شریان‌های حیاتی مهم مانند خطوط گاز و نفت، باند فرودگاه و بسیاری از سازه‌های انتقالی دیگر، ایجاب می‌کند که علاوه بر تهیه نقشه نرخ فروشست زمین در این استان، عوامل موثر در ایجاد آن مورد بررسی قرار گیرد.
خطر فرونشست زمین در اثر استفاده بی رویه از سفره‌های آب زیرزمینی خطری جدی است که بی توجهی به آن عواقب جبران ناپذیری به همراه خواهد داشت، در صورت ادامه این روند در آینده نزدیک به طور قطع کویر دهان می‌گشاید و اهالی‌اش را خواهد بلعید.
جبران کسری آب سفره‌های زیرزمینی و افزایش رطوبت خاک تنها راه مهار فرونشست است که اجرای طرح‌های آبخوان‌داری، طرح‌های الزام‌آور افزایش پوشش گیاهی به ویژه تاغ، سامانه‌های نوین آبیاری در کشاورزی و مسدودسازی چاه‌های برداشت غیرمجاز آب ، در این بخش می‌تواند از پیشرفت زلزله خاموش در استان سمنان جلوگیری کند.