ایران در حال حاضر از نظر تولید انگور و سطح زیر کشت آن هم‌ردیف کشورهایی همچون چین، ایتالیا، آمریکا، اسپانیا، ترکیه، فرانسه و آرژانتین است و رتبه هشتم جهانی را از نظر سطح زیر کشت و رتبه نهم جهانی را در تولید انگور دارد.
اما ایران به واسطه حمایت‌های دولت و برنامه‌های راهبردی، سال ۹۷ موفق شد عنوان جهانی را در این محصول راهبردی کسب کند و نظام تولید انگور درّه جوزان ملایر در استان همدان به عنوان اولین محصول کشاورزی جمهوری اسلامی در سازمان جهانی خواروبار و کشاورزی ملل متحد(فائو) به ثبت رسید.
همدان در کنار استان‌های قزوین، فارس، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی از تولیدکنندگان عمده انگور در کشور بشمار می‌رود که نیمی از سطح تاکستان‌های این استان با حدود ۱۱ هزار هکتار در شهرستان ملایر واقع شده است و سالانه بیش از ۲۴۰ هزار تُن انگور از سطح باغ‌های ملایر برداشت می‌شود.
طبق آمار ۳۱۶ هزار هکتار باغ انگور در کشور وجود دارد که میانگین برداشت آن ۱۵ تُن در هکتار و از این میزان سطح زیر کشت ۲۱ هزار و ۵۳۹ هکتار معادل ۶.۸ درصد باغ انگور در استان همدان واقع شده که میزان تولید سالانه آن ۴۰۴ هزار و ۶۳۱ تُن معادل ۱۰.۶ درصد از تولید کشوری با میانگین تولید ۱۹ تُن در هکتار است؛ در حالیکه میانگین تولید انگور در ملایر ۲۳ تُن در هکتار است و بالاتر از میانگین کشوری و استانی قرار دارد.
از سویی سرانه تولید انگور در استان همدان ۲۳۷ کیلوگرم است و از نظر سطح زیر کشت و تولید در رتبه نخست محصولات باغی استان قرار دارد و حدود ۵۳ درصد از تولیدات باغی را به خود اختصاص داده است.
سهم ناچیز ایران در صادرات تازه‌خوری انگور
مزیت‌های محصول تولیدی انگور در استان همدان به‌ویژه ملایر شهر جهانی انگور بی‌شمار است، ظرفیت‌های بالقوه‌ای که تمام نگاه دولت و وزارت جهاد کشاورزی را برای بالفعل کردن این مزیت به خود معطوف کرد تا بتواند قطب مهم اقتصادی در بخش کشاورزی باشد و سهم خود را در بازارهای جهانی کسب کند.
سهمی که به گفته معاون امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی همدان حالا در اندیشه ارتباط‌گیری با کارشناسان جهانی و دعوت از گردشگران برای بازدید از شهر جهانی انگور است.
شهبازی: ارزش صادرات انگور در جهان ۹ میلیارد دلار است که سهم ایران از این میزان صادرات تازه‌خوری انگور حدود ۲۰ میلیون دلار است که بسیار ناچیز است، در حالیکه در صادرات کشمش جایگاه ما محفوظ است و ۱۳ درصد کشمش دنیا در ایران تولید و همین میزان هم صادر می‌شود.
حجت‌الله شهبازی در توضیح اقدامات اصولی برای توسعه کشت انگور و اصلاح تاکستان‌های این استان به ایرنا گفت: با توجه به اینکه صادرات ما در تازه‌خوری انگور بسیار ناچیز است، در صدد کشت ارقام جدید در کنار اصلاح باغ‌های انگور در این استان هستیم.
وی با اشاره به ارزش صادرات ۹ میلیارد دلاری انگور در دنیا بیان کرد: سهم ایران از این میزان صادرات تازه‌خوری انگور حدود ۲۰ میلیون دلار است که بسیار ناچیز است؛ در حالیکه در صادرات کشمش جایگاه ما محفوظ است و ۱۳ درصد کشمش دنیا در ایران تولید و همین میزان هم صادر می‌شود.
معاون امور باغبانی سازمان جهان کشاورزی همدان ادامه داد: در دلِ ثبت جهانی انگور ملایر، طرح‌هایی را برای ارتقای کیفیت انگور و افزایش سهم این استان در تازه‌خوری انگور شناسایی و ثبت کردیم و در کنار داربستی کردن باغ‌ها، رقم‌های بیشتری در حال کشت است که بازارپسندی محصول را تغییر می‌دهد.
شهبازی افزود: چنانچه بتوانیم در اجرای طرح فَراز (داربستی کردن باغ‌ها) موفق عمل کنیم، آن زمان می‌توانیم سهمی که در تولید انگور در جهان داریم، از طریق آن به صادرات در تازه‌خوری انگور نیز برسیم که ارزآوری بالایی دارد.
سرانه ۲۳۷ کیلوگرمی تولید انگور در استان همدان
وی خاطرنشان کرد: در تمام سال‌هایی که با تحریم روبرو بودیم، صادرات کشمش انجام می‌شد، چراکه بِرند ما در محصول کشمش در جهان ثبت شده است و آنها به دنبال محصول ما هستند، اما در تازه‌خوری انگور این جایگاه را نداریم.
به گفته وی سالانه ۱۰ کیلوگرم انگور به ازای هر نفر در جهان تولید می‌شود، در حالیکه این رقم به ازای هر نفر در ایران ۳۸ کیلوگرم و در استان همدان به ازای هر نفر ۲۳۷ کیلوگرم است که یکی از ظرفیت‌ها و مزیت‌های نسبی کشاورزی در این استان به شمار می‌رود و به واسطه شرایط اقلیمی مناسب و بهره‌گیری باغداران از تکنیک‌ها و دانش بالا در حوزه باغداری این اتفاق خوب را رقم زده‌اند.
معاون امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی همدان اضافه کرد: به ازای هر هکتار انگور در جهان ۱۱ تُن انگور تولید می‌شود، در حالیکه این رقم تولید در ایران ۱۳ تُن در هر هکتار، در استان همدان ۱۹ تُن و در شهرستان ملایر ۲۳ تُن در هکتار است که یک رکورد محسوب می‌شود.
شهبازی با بیان اینکه همدان از نظر مساحت رتبه چهارم کشوری و از نظر تولید انگور رتبه نخست را به خود اختصاص داده است اظهار داشت: نیمی از باغ‌های استان همدان با حدود ۱۱ هزار هکتار در ملایر واقع شده و نیمی دیگر در سایر شهرستان‌ها است که در تمام ۱۰ شهرستان همدان انگور کشت می‌شود.
وی ثبت جهانی انگور ملایر در سازمان جهانی خواروبار و کشاورزی ملل متحد(فائو) را موفقیتی بزرگ برای جمهوری اسلامی ایران و استان همدان دانست که از سال ۹۵ به مدت سه سال روند ثبت جهانی انگور ملایر طول کشید و در نهایت آذرماه سال ۹۷ نظام تولید انگور درّه جوزان ملایر به عنوان پنجاه و سومین میراث مهم کشاورزی جهان و نخستین محصول تولیدی کشاورزی ایران در فائو به ثبت رسید.
طرح فَراز؛ نمره قبولی دولت در توسعه باغداری
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی همدان همچنین طرح فَراز را یکی از بهترین برنامه‌های دولت در راستای اصلاح باغ‌های انگور و افزایش عملکرد این محصول عنوان کرد و گفت: این طرح هم اکنون یکی از اولویت‌های مهم استان در سند راهبری توسعه و برنامه عملیاتی است و در برنامه پیش‌بینی شده در سال‌های ۹۸، ۹۹ و ۱۴۰۰، باید ۶۰۰ هکتار طرح فَراز در این استان اجرا شود.
شهبازی با بیان اینکه تا پایان سال ۹۷ تنها ۲۰ هکتار طرح فَراز در تاکستان‌های این استان اجرا شده بود ادامه داد: سال گذشته با کمک سند راهبردی سه‌ساله استان ۸۵ هکتار سطح زیر کشت طرح فراز افزایش یافت که شهرستان ملایر در اجرای این طرح پیشرو است.
معاون امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی همدان: با حمایت دولت سه کار مهم را در حوزه باغداری در این استان انجام دادیم، نخستین اقدام اجرای طرح فَراز بود که با پرداخت تسهیلات مناسب به خوبی در دست اجرا است و در گام بعدی برای نخستین بار در استان نسبت به سرشاخه‌کاری انگور اقدام کردیم.
وی افزایش عملکرد در واحد سطح، افزایش کیفیت محصول، جلوگیری از بیماری‌ها و آفات، افزایش بازدهی آبیاری با اجرای آبیاری نوین (قطره‌ای)، جذب نور مناسب و تهویه مناسب، کاهش مصرف سموم در سیستم کاشت، داشت و برداشت و کاهش ضریب مکانیزاسیون را از مزیت‌های مهم اجرای طرح فَراز برشمرد و گفت: این طرح را می‌توان هم در باغ‌های قدیمی و هم جدید با روش‌های مناسب اجرا کرد.
معاون امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی همدان تاکید کرد: با حمایت دولت سه کار مهم را در حوزه باغداری در این استان انجام دادیم، نخستین اقدام اجرای طرح فَراز بود که با پرداخت تسهیلات مناسب به خوبی در دست اجرا است و در گام بعدی برای نخستین بار در استان نسبت به سرشاخه‌کاری انگور اقدام کردیم.
شهبازی ادامه داد: پیشتر این کار را برای باغ‌های گردو انجام دادیم، اما در اقدامی نو سرشاخه‌کاری انگور را برای ارقامی که کیفیت تازه‌خوری دارند، با موفقیت اجرا کردیم و در حال حاضر هشت رقم جدید خریداری شده است.
وی با بیان اینکه منابع تولیدمان بسیار محدود است و از سویی به اندازه کافی دانش فنی در اختیار کارشناسان ما قرار دارد، از باغداران خواستار شد: برای بهبود وضعیت تولید و کیفیت تولیدی انگور با کارشناسان جهاد کشاورزی در ارتباط باشند تا بتوانیم روز به روز شاهد تعالی و پیشرفت باغداری استان که بخش مهمی در اقتصاد، معیشت خانواده و کشب و کار است، باشیم.
معاون امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی همدان تاکید کرد: در حال حاضر موارد متعددی را به عنوان گلوگاه‌هایی که می‌تواند ارتقای کمی و کیفی و افزایش درآمد باغداران را به دنبال داشته باشند، شناسایی کرده‌ایم و در این مسیر نیازمند همراهی و ارتباط سازنده آنها با کارشناسان جهاد، مراکز خدمات شهرستان‌ها و ستاد استانی هستیم.
تولید بیش از ۱۵ رقم انگور در ملایر
در حال حاضر بیش از ۱۵ رقم انگور در تاکستان‌های ملایر تولید می‌شود که رقم اصلی آن با ۸۵ درصد سطح زیر کشت، رقم انگور بی‌دانه سفید است که انگور بی‌دانه قرمز، صاحبی، شاهانی، خلیلی، لعل، یاقوتی، عسگری، شصت‌عروس و انگور سیاه از دیگر رقم‌های انگور در شهر جهانی انگور است.
حدود ۷۵ درصد از انگور تولید شده در شهرستان ملایر به ۴۵ هزار تُن انواع کشمش تیزابی، آفتابی و گوگردی تبدیل می‌شود، حدود ۶ درصد از انگور تولیدی ملایر به سه هزار و ۳۹۰ تُن کشمش سایه‌خشک، هفت درصد به سه هزار و ۹۵۵ تُن شیره انگور، یک درصد به ۲ هزار و ۲۶۰ تُن آبغوره و ۲ درصد معادل چهار هزار و ۵۲۰ تُن به سرکه، شربت، باسلق و سایر مشتقات انگور تبدیل می‌شود و ۱۰ درصد انگور تولیدی این شهرستان معادل ۲۲ هزار و ۶۰۰ تُن به صورت تازه‌خوری و ارایه در بازار مصرف می‌شود.
به گفته مدیر اداره جهاد کشاورزی ملایر، با وجود منابع آبی فراوان که در اختیار بهره‌برداران این شهرستان قرار دارد، حدود ۲۲ هزار هکتار انواع محصولات باغی در ملایر وجود دارد که از این میزان حدود ۱۱ هزار هکتار آن باغ انگور است و ۱۵ هزار بهره‌بردار باغی از این طریق امرار معاش می‌کنند.
سید مهدی میرباقری در گفت و گو با ایرنا با بیان اینکه ملایر با تولید بیش از ۱۰۰ تُن انگور در هکتار دارای رتبه نخست کشوری است و در جهان نیز حرف برای گفتن دارد افزود: سالانه بیش از ۲۴۰ هزار تُن انگور از سطح باغ‌های ملایر برداشت می‌شود که امسال به دلیل خسارت بارش تگرگ بهاره حدود ۳۰ درصد کاهش محصول داریم.
وی در عین حال نگاه اقتصاد خانوار به باغداری، دانش بومی این محصول، خاک کردن سنتی مو انگور در هنگام سرما، وجود نظام تولید انگور درّه جوزان با ۱۲ پارچه روستا و سه هزار هکتار باغ انگور، قدمت چند صد ساله تولید انگور، وجود ابزار و وسایل تولید انگور در کاوش‌های باستانی‌شناسی و کیفیت برتر قند انگور ملایر را از جمله مزیت‌های این محصول در ثبت جهانی فائو عنوان کرد.
سید مهدی میرباقری: ملایر با تولید بیش از ۱۰۰ تُن انگور در هکتار دارای رتبه نخست کشوری است و در جهان نیز حرف برای گفتن دارد، سالانه بیش از ۲۴۰ هزار تُن انگور از سطخ باغ‌های ملایر برداشت می‌شود که امسال به دلیل خسارت بارش تگرگ بهاره حدود ۳۰ درصد کاهش محصول داریم.
مدیر اداره جهاد کشاورزی ملایر با بیان اینکه کیفیت انگور ملایر در جهان یک برند و تلاش ما حفظ آیین‌ها و سنت‌های باغداری در این شهرستان است بیان کرد: با برنامه‌ریزی‌های بخش ترویج جهاد کشاورزی، برای آموزش باغداران در تغذیه صحیح و اصول باغداری، برگزاری کنفرانس‌های ملی با کمک پژوهشکده انگور و کشمش، کارگاه‌های آموزشی، بازدید از باغ‌های نمونه داربستی در دیگر شهرها و دعوت از اساتید کشوری و صاحب‌نظر برنامه‌ریزی کرده‌ایم.
میرباقری مصرف بهینه در استفاده از کودها و سموم، مقابله با سرمازدگی، توسعه آبیاری نوین و اجرای طرح فَراز را از اولویت‌های مهم برشمرد و گفت: برای سودآوری بهتر، هزینه کمتر و ارتقای عملکرد در واحد سطح، شرایط را از طریق آموزش برای باغداران مهیا کرده‌ایم.
وی با تاکید بر اینکه جای صنایع تبدیلی انگور و مشتقان آن در شهرستان خالی است، بیان کرد: با حمایت فرماندار ویژه ملایر و همراهی دستگاه‌های اجرایی شهرستان، از حضور سرمایه‌گذاران برای ایجاد صنایع تبدیلی در تبدیل و فرآوری انگور به این شهرستان استقبال می‌کنیم.
مدیر اداره جهاد کشاورزی ملایر همچنین از باغداران خواست: به مراکز جهاد کشاورزی برای تشکیل پرونده مراجعه و از تسهیلات یارانه‌ای برای اجرای طرح فَراز استفاده کنند تا بتوانیم نقش مهمی در افزایش کمیت و کیفیت انگور داشته باشیم.
صنایع تبدیلی مشتقات انگور در انتظار سرمایه‌گذار
میرباقری به فعالیت ۶۱ کارخانه فرآوری کشمش با ظرفیت اسمی ۸۱ هزار تُن اشاره کرد و گفت: با وجود شهرک‌های صنعتی مستعد، صنایع تبدیلی مشتقات انگور در این شهرستان مغفول مانده است و در کنار آن با اصلاح باغ‌های انگور و استفاده درست از سموم، نباید اجازه دهیم بازار جهانی صادرات کشمش ملایر خدشه‌دار شود.
وی یادآور شد: تاکنون ۷۴ هکتار پرونده باغ داربستی در این شهرستان تکمیل و اجرا شده و در برنامه سند راهبردی توسعه این شهرستان اجرای سالانه ۱۵۰ هکتار طرح فَراز پیش‌بینی شده است.
در کنار این اقدامات، باغداران ملایری نیز پا را فراتر گذاشته و برای تحقق اهداف شهر جهانی انگور از خلاقیت و فکرِ بکرِ خود بهره گرفته‌اند که نمونه بارز آن راه‌اندازی کانون یادگیری کشت انگور در ملایر و «محمد غفاری» باغدار نمونه کشوری مسوول آن است.
وی که ۲.۵ هکتار باغ داربستی انگور را طی سال‌های گذشته بنا کرد و با تولید بیش از یکصد تُن انگور در هکتار باغدار نمونه کشوری لقب گرفت، کانون یادگیری را در باغ نمونه خود راه‌اندازی کرد و از ابتدای سال زراعی امسال پذیرای علاقه‌مندانی از روستاهای اطراف است و در استان‌هایی همچون مرکزی و خراسان جنوبی نیز کلاس آموزشی برگزار کرد.
غفاری که از سال ۱۳۶۲ به امر باغداری مشغول است، اجرای طرح فَراز را به باغداران ملایری و دیگر نقاط انگور خیز کشور توصیه و از پیشقدم شدن جوانان این شهر در حرفه باغداری ابراز خرسندی می‌کند.
«حسام بیات» دیگر باغدار نمونه کشوری است که با تولید ۱۱۶ تُن در هر هکتار با سه هکتار باغ ایستاده در بین باغداران کشور پیشتاز است و از دست ندادن بازار جهانی و خاورمیانه در صادرات کشمش و ورود به امر تازه‌خوری انگور را رمز موفقیت در این حوزه می‌داند.
وی که دانش‌آموخته علم کشاورزی است، باغداران را به اجرای طرح فَراز تشویق می‌کند و خواستار حمایت بیشتر دولت در این زمینه است.
کاهش قیمت نهاده‌های کشاورزی، کاهش قیمت کودهای شیمیایی، بیمه باغداران و توزیع عادلانه سموم و کودهای شیمیایی از مشکلاتی است که این ۲ باغدار نمونه ملایری به آن اشاره و حمایت دولت را در رفع این مشکلات خواستار هستند.