افزایش بی‌رویه چاههای غیرمجاز و فعالیت آن موجب شده تا همین چند سال پیش سالانه سطح سفره‌های زیرزمینی استان بویژه در دشت اردبیل ۱۵ سانتیمتر پایین‌تر رود، این دشت سال‌ها پیش دشت ممنوعه اعلام شد اما استفاده بی‌رویه از سفره ها ادامه یافته و دشت در معرض خطر تبدیل به دشت ممنوعه بحرانی قرار گرفت.
کشاورزی در استان اردبیل حجم زیاد و حتی تا ۹۳ درصد مصرف آب استان اردبیل را به خود اختصاص داده و این در حالی است که خشکسالی از مدت‌ها پیش استان را مورد تهدید قرار داده و در سال‌های اخیر کاهش بارش‌ها امکان رهایی از این وضعیت را تاکنون غیر ممکن ساخته است.
تداوم استفاده از چاههای غیرمجاز و مدیریت نامناسب مصرف در چاههای مجاز از سوی کشاورزان می‌تواند وضعیت را بیش از گذشته بغرنج‌تر کند و ضروری است که دستگاه‌های اجرایی اقدام اساسی در این زمینه صورت دهند.
آمارهای اعلامی در مورد وجود و فعالیت چاههای غیرمجاز در استان متناقض است، برخی آمارهای غیر رسمی از وجود چاههای غیرمجاز حتی تا ۵۰۹ حلقه در استان حکایت دارد و در مقابل آمارهای رسمی تعداد این چاه‌ها را بسیار کمتر از این تعداد ذکر می‌کند.
نبی‌الله پاسبان عیسیلو معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای اردبیل از جمله مدیرانی است که می‌گوید جلوی حفر چاههای غیرمجاز در اردبیل گرفته شده و در حال حاضر فقط ۶۰ حلقه چاه غیرمجاز در این استان وجود دارد که طبق برنامه‌ریزی بعمل آمده نسبت به انسداد آنها اقدام خواهد شد.
به گفته وی، اردبیل جزو معدود استان‌هایی در سطح کشور است که در زمینه انسداد چاههای غیرمجاز موفق عمل کرده است.
پاسبان عیسیلو با اشاره به اینکه با برداشت بی‌رویه از منابع آب‌های زیرزمینی در سالیان گذشته آب چند سال آینده را نیز مصرف کرده‌ایم، افزود: برای به تعادل رساندن مصرف آب زیرزمینی باید از بروز مشکل برای آینده فرزندانمان جلوگیری کرد.
انسداد چاههای غیر مجاز و صرفه‌جویی میلیون‌ها مترمکعب آب در اردبیل
مسوولان امور آب در استان می‌گویند که با تشدید اقدامات نظارتی از سال گذشته تاکنون دهها چاه غیر مجاز بویژه در دشت اردبیل مسدود شده و با این اقدام از هدر رفت میلیون‌ها لیتر مکعب آب زیرزمینی در استان جلوگیری شده است.
به گفته داور بستام مجری طرح احیا و تعادل بخشی شرکت آب منطقه‌ای اردبیل، امسال با انسداد ۲۱ حلقه چاه در مصرف نیم میلیون متر مکعب آب صرفه‌جویی شد.
محبت مصری نماینده مجری طرح تعادل‌بخشی و تغذیه مصنوعی شرکت آب منطقه‌ای اردبیل هم از انسداد ۱۰۶ حلقه چاه غیرمجاز در دشت‌های این استان در سال گذشته خبر داد.
وی افزود: با پر شدن این چاه‌ها از برداشت غیرمجاز ۳.۳۸ میلیون مترمکعب آب زیرزمینی در دشت‌های استان جلوگیری شده است.
مصری به فعالیت ۱۹ اکیپ گشت و بازرسی منابع آب در استان اشاره کرد و افزود: حضور مستمر این اکیپ‌ها در دشت‌های استان برای بازدید از منابع آب، بروز کردن آمار و اطلاعات آنها و شناسایی و گزارش تخلفات صورت گرفته در حوزه منابع آب زیرزمینی و سطحی انجام می‌شود.
وی با بیان اینکه در این مدت از حفر ۲۳ حلقه چاه غیرمجاز جدید جلوگیری شده، گفت: همچنین از هفت مورد کف‌شکنی و جابجایی غیرقانونی چاههای مجاز ممانعت شده است.
ضرورت مدیریت مصرف و تشدید اقدامات حفاظتی از منابع آبی استان اردبیل
با اینکه در سال‌های اخیر اقدامات خوبی در زمینه جلوگیری از حفر و فعالیت چاههای غیر مجاز در استان صورت گرفته اما حفاظت از منابع آبی بویژه سفره‌های زیرزمینی نیازمند توجه بیشتر و استفاده از ابزارها و روش‌های مختلف حفاظتی، مدیریتی و اقدامات فرهنگی دارد.
قادر نگهدار کارشناس کشاورزی در این باره گفت: تلاش‌های گسترده‌ای از چندین سال‌پیش برای جلوگیری از حفر چاههای غیرمجاز در استان صورت گرفته ولی هنوز این چاه‌ها به صورت کامل مهار و مسدود نشده است.
به اعتقاد وی، کاهش بارش‌ها، تداوم خشکسالی و نبود منابع آب کافی برخی کشاورزان استان را به حفر و استفاده از چاههای غیرمجاز ترغیب می‌کند.
نگهدار بیان کرد:برای موفقیت کامل در انسداد چاههای غیرمجاز در مرحله اول باید آب مورد نیاز کشاورزان تامین شود و در غیر این‌صورت انسداد چاه‌ها موقتی خواهد بود.
این کارشناس افزود:برخی از چاه‌ها هم که بصورت مجاز مورد استفاده قرار می‌گیرد هم می‌بایست تحت مدیریت مصرف قرار گرفته و حساب و کتابی در میزان برداشت آب وجود داشته باشد.
وی افزود: مصرف بی‌رویه آب از سوی شهروندان، هدر رفت آب در بخش کشاورزی، کمبود منابع آب‌های زیرزمینی ناشی از کمبود بارش و استفاده بی‌رویه کشاورزان، ساماندهی نشدن چاههای غیرمجاز و تحقق نیافتن برنامه تغییر الگوی کشت از جمله عواملی هستند که موجب بروز و تشدید تنش‌های آبی و خشکسالی در استان اردبیل می‌شود که می‌بایست در این زمینه برنامه ریزی و اقدامات اساسی صورت گیرد .
در این حال عباس جنگی مرنی مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اردبیل هم گفت: با توجه به افت شدید ذخایر آب زیرزمینی استان حفاظت از این ذخایر ارزشمند بیش از هر زمانی نیازمند توجه است.
وی افزود: به دلایل ریخت زمین‌شناسی در استان اردبیل اهمیت حفاظت از آب‌های زیرزمینی بیش از آب‌های سطحی است و برای جلوگیری از حاد شدن مسئله، باید با همکاری تمامی دستگاه‌های اجرایی و قضایی نسبت به حفاظت و صیانت از این منابع تلاش کرد.
وی با اشاره به بالا رفتن مصرف آب از آب‌های زیرزمینی با مرور زمان تشریح‌کرد: با مصرف زیاد آب در سال‌های اخیر سفره‌های زیرزمینی دچار کمبود شدید آب شده و فشار به این سفره‌ها روز به روز تشدید شده است.
مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای اردبیل با بیان اینکه برای مقابله با این معضل اقدامات مهمی در زمینه جلوگیری از فعالیت چاه های غیر مجاز صورت گرفته است افزود: در کنار این این، نسبت به تجهیز یک هزار و ۲۱۵ حلقه چاه کشاورزی و صنعتی مجاز به کنتور هوشمند برای مدیریت مصرف اقدام شده است.
جنگی مرنی از نصب ۲۵۰ دستگاه کنتور هوشمند حجمی بر چاههای دیزلی و برقی در دشت اردبیل و سه محدوده مطالعاتی در استان اردبیل خبر داد و گفت: تاکنون از آغاز سال جاری حدود ۲۹ دستگاه کنتور هوشمند حجمی نصب شده است.
او اظهار کرد: نصب کنتورهای هوشمند حجمی آب و برق از نوع مکانیکی (wi) و الکترومغانطیسی با اولویت دشت ممنوعه اردبیل و سه محدوده مطالعاتی مشکین شهر، مغان، خلخال و کوثر با قوت تمام و با حمایت‌های مدیران شهرستان‌ها و همکاری بهره برداران توسط اکیپ‌های گشت و بازرسی برق در شرکت آب منطقه‌ای اردبیل در سال ۹۹ آغاز شده و با هدف گذاری ۲۵۰ دستگاه و اولویت کاری طرح احیاء و تعادل بخشی راهبری و ادامه خواهد داشت.
جنگی مرنی اظهار داشت: این اقدام یکی از ۱۱ پروژه اولویت دار طرح احیاء و تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی بوده و انتظار می‌رود کشاورزان و بهره برداران از اینگونه چاه‌ها در جهت حفظ منابع ارزشمند و استراتژیک آب زیرزمینی نهایت همکاری را با سیاست‌های وزارت نیرو و شرکت آب منطقه‌ای اردبیل بعمل آورند.
او افزود: با نصب کنتورهای هوشمند نسبت به بهبود کسری مخزن دشت ممنوعه اردبیل طی چند سال آتی قدم‌های اساسی برداشته خواهد شد و از طرفی حفظ سرمایه گذاری‌های موجود در دشت ممنوعه اردبیل نیز منوط به حفاظت جدی و نظارت بر منابع آب زیرزمینی علی الخصوص در دشت ممنوعه اردبیل مقدور خواهد شد.
مسعود امامی‌یگانه فرماندار اردبیل هم گفت: امسال یک میلیون متر مکعب آب در دشت اردبیل با اجرای طرح تعادل بخشی صرفه‌جویی شده است.
وی افزود: جلوگیری از حفر چاههای غیرمجاز و برداشت بی رویه آب‌های زیرزمینی و نصب کنتورهای هوشمند آب و برق در بخش کشاورزی و صنعت می‌تواند دشت اردبیل را احیا کند.
امامی یگانه بیان کرد: ۷۵۳ کنتور هوشمند برروی چاههای اردبیل نصب شده که ۵۴۱ مورد آن کنتورهوشمند آب و برق ،۶۴ مورد کنتور هوشمند حجمی و ۱۴۸ مورد دیگر مربوط به کنتور هوشمند معمولی است.
فرماندار اردبیل اظهار داشت:این دشت ممنوعه محسوب شده و از لحاظ منابع آب زیرزمینی یکی از دشت‌های مستعد است که باید بیشتر مورد حفاظت و حراست قرار بگیرد.
پاسبان عیسی لو معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای اردبیل در عین حال لایروبی و ساماندهی رودخانه‌های استان، نصب کنتور هوشمند بر چاههای کشاورزی، جلوگیری از اضافه برداشت از چاههای کشاورزی، فعالیت چندین گروه گشت و بازرسی از منابع آب ، انسداد چاههای غیرمجاز و جلوگیری از حفر آنها را از جمله اقدامات این شرکت در راستای حفاظت و صیانت از منابع آبی استان ذکر کرد.
در این حال کارشناسان معتقدند که در کنار اقدامات سلبی می‌بایست اقدامات فرهنگی نیز در زمینه حفظ و حراست از منابع آبی استان صورت گرفته و کشاورزان و بهره برداران آب نه بواسطه زور بلکه با آگاهی و تمایل در حفاظت از منابع آبی بویژه سفره‌های زیر زمینی مشارکت کنند.
به گفته آنها ، تامین آب مورد نیاز کشاورزان از طریق اجرای طرح‌های پایاب سدها، تلاش برای گسترش طرح‌های کشت جایگزین، توسعه آبیاری مدرن و فرهنگ‌سازی از طریق رسانه‌ها از جمله اقدامات اساسی است که می توان تلاش های صورت گرفته در حراست از منابع آبی استان را به مرز موفقیت نزدیک کند.
گزارش : یعقوب شاددل