تقدیر شبکه ملی اطلاعات از همان روز تولد، انگار این بوده که سازمان‌ها درباره ماهیتش، چگونگی رشد و توسعه‌اش با یکدیگر به زبان مشترک نرسند. روند توسعه و مشارکت در این طرح ملی شبیه آن ضرب‌المثل معروف «هر کسی از ظن خود شد یار من» جلو رفته است. از آبان سال گذشته و زمانی که دسترسی به اینترنت بین‌الملل محدود شد و تنها شبکه ملی اطلاعات در دسترس بود، ظن کاربران فضای مجازی درباره این که شبکه ملی اطلاعات بستری برای قطع اینترنت است، قوت گرفت.
شبکه ملی اطلاعات از ۱۵ سال گذشته تا الان راه پر فراز و نشیبی را برای توسعه طی کرده است اما در نهایت از سال گذشته و با تأکید رهبر معظم انقلاب و رئیس‌جمهوری بر لزوم توسعه شبکه ملی اطلاعات، بالاخره این شبکه توانست به نقطه خوبی از حرکت برسد و ایستا باقی نماند. خصوصا این که با شیوع کرونا و نیاز به توسعه زیرساخت‌ها بار دیگر توسعه هسته شبکه ملی اطلاعات سرعت گرفت.
چند روز قبل ابوالحسن فیروزآبادی، رئیس مرکز ملی فضای مجازی اعلام کرد معماری شبکه ملی اطلاعات به انتها رسیده است و تنها یک جلسه تا ابلاغ نهایی فاصله دارد. به دنبال فرمانی که رهبر معظم انقلاب در ۱۲ آذرماه صادر کردند، وزارت ارتباطات مکلف شد این معماری را ارائه دهد اما در نهایت معماری از سوی مرکز ملی فضای مجازی تهیه و تدوین شد و اکنون با همکاری فشرده‌ای که بین مرکز ملی فضای مجازی و وزارت ارتباطات در جریان است این معماری با اخذ نظر از تمام سازمان‌های مربوطه، در حال نهایی شدن است.
در سند «تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات»، وظایف در لایه زیرساخت وظیفه وزارت ارتباطات است، در لایه خدمات نیز تمامی دستگاه‌ها باید مشارکت کنند و در لایه محتوا هم سازمان‌های مشخصی مسئول هستند. برنامه‌های مصوب شبکه ملی اطلاعات تا سال ۱۴۰۴ ضمانت اجرایی دارد و دولت بعدی نیز موظف به اجرای آن است. هر دولتی سر کار بیاید موظف به اجرای طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات است.
اینترنت یکی از خدمات شبکه ملی اطلاعات است
شبکه ملی اطلاعات به معنای جدایی از اینترنت نیست؛ اینترنت صرفا یک خدمت بر بستر شبکه ملی اطلاعات است. عده‌ای گمان می‌کنند اگر شبکه ملی پا بگیرد، شاید استفاده از اینترنت (همان که به اسم اینترنت جهانی می‌شناسیم) با چالش رو به رو شود. در حالی که وزیر ارتباطات، دبیر شورای عالی فضای مجازی بارها روی این مساله تاکید کرده‌اند که شبکه ملی اطلاعات برای قطع اینترنت طراحی نشده است و قرار نیست ارتباط‌مان را با دنیا قطع کنیم.
اگر شبکه ملی اطلاعات را به عنوان زیرساخت ارتباطی و اطلاعاتی فضای مجازی در نظر بگیریم، خدمات کاربردی مانند دولت الکترونیک، سلامت الکترونیک، تجارت الکترونیک و نیز محتوای فضای مجازی مانند صوت و تصویر روی شبکه ملی قرار می‌گیرند. شبکه ملی اطلاعات، خدمات کاربردی و محتوا مجموعا فضای مجازی کشور را تشکیل می‌دهند.
برخی اعتقاد دارند، شبکه ملی اطلاعات یعنی جدایی از اینترنت. یعنی فضای مجازی بدون اینترنت در حالی که در طرح کلان و مصوبات شورای عالی فضای مجازی بر این که شبکه ملی اطلاعات یک شبکه کاملا ملی، مستقل و با مدیریت کاملا داخلی است و اینترنت یک خدمت بر روی آن است، تاکید دارد. مردم کشور ابتدا به شبکه ملی اطلاعات وصل می‌شوند و پس از آن از خدماتی مختلفی روی شبکه وجود دارد استفاده می‌کنند. یکی از آن‌ها خدمت اینترنت است.
«محمدجواد آذری جهرمی» سال گذشته در این‌باره گفت: معنای شبکه ملی اطلاعات، ملی کردن اینترنت نیست. ما مفهومی داریم تحت عنوان ژئوپلیتیک سایبری که بر اساس آن، فناوری در حال ایجاد تغییرات بزرگ در جهان است.
وزیر ارتباطات گفت: امروز در زمان و قرن هوش مصنوعی، کشوری که این علم را داشته باشد غنی‌تر و کشوری که این علم را نداشته باشد روز به روز فقیرتر می‌شود. بنابراین چنانچه این روند ادامه پیدا کند، کشورهایی که برای توسعه دانش هوش مصنوعی بیشترین هزینه را انجام دهند، می‌توانند تبدیل به قدرت بلامنازع اقتصاد آینده جهان شوند.
آذری جهرمی تصریح کرد: ایران برای آنکه در اقتصاد آینده جهان سهمی داشته باشد، سیاستی را پیش گرفته تا از داده‌های خود حفاظت کند تا هوش مصنوعی را مبتنی بر داده‌های داخلی توسعه دهد و بر همین اساس شبکه ملی اطلاعات به‌نوعی پیش‌نیاز توسعه دانش هوش مصنوعی محسوب می‌شود و این واقعیت شبکه ملی اطلاعات است.
وزیر ارتباطات تأکید کرد: بنابراین شبکه ملی اطلاعات مکمل اینترنت است که برای حمایت از اقتصاد داخلی و همین‌طور داده‌های داخلی مورد توجه قرار گرفته و اجرای کامل شبکه ملی اطلاعات منجر به قطع یا محدود کردن اینترنت بین‌المللی نخواهد شد.
توسعه شبکه ملی اطلاعات، دائمی است
طرح کلان شبکه ملی اطلاعات به این دلیل به مصوبه و سند تبدیل شده است که با تغییر دولت و اعضای آن، توسعه شبکه ملی اطلاعات متوقف نشود و بر اساس همین سند پیش برود. تصویب سند وابستگی به دولت خاص و فرد خاص را از بین می‌برد چرا که مصوبه شورا، مصوبه بالادستی و حاکمیتی است و پیش بردن توسعه شبکه ملی طبق بندهایی که به تصویب می‌رسد جزو وظایف هر دولتی است که در آینده سر کار بیاید. توسعه هسته شبکه ملی اطلاعات یک فرآیند دائمی و همیشگی است که دولت‌ها باید برای توسعه آن اهتمام بورزند.