آمریکا پس از شکست مفتضحانه‌ای که در شورای امنیت سازمان ملل متحد برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران و به‌کارگیری مکانیسم ماشه تجربه کرد، امید داشت که از تیرگی روابط ایران و آژانس در راستای نابودی برجام بهره برداری کند. با این حال، قریب به اتفاق تحلیل‌ها موید این واقعیت است که تدبیر هوشمندانه کشورمان باعث تقویت رابطه با آژانس شد و آخرین تیر ترکش آمریکا را برای نابودی برجام منهدم کرد.
به گزارش ایرنا، ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، دو هفته پیش در پایان سفر مدیرکل آژانس به تهران و انجام مذاکرات با مقامات ایران، توافق کردند تا همکاری‌های خود را بیش از پیش تقویت کنند و اعتماد متقابل را به منظور تسهیل اجرای کامل موافقتنامه جامع پادمان و پروتکل الحاقی به آن، که از ١۶ ژانویه ٢٠١۶ به صورت موقت توسط ایران در حال اجراست، ارتقا بخشند.
در این بیانیه آمده است؛ بعد از مشورت های فشرده دوجانبه، ایران و آژانس در خصوص حل و فصلِ توأم با حسن نیت موضوعات مشخص شده توسط آژانس در ارتباط با اجرای پادمان به توافق رسیدند. در این ارتباط، ایران به طور داوطلبانه به دو مکان مشخص شده توسط آژانس دسترسی داده و فعالیت های راستی‌آزمایی آژانس را برای حل و فصل این موضوعات تسهیل خواهد کرد.
موضع‌گیری شخصیت‌ها
- میخائیل اولیانوف، نماینده دائم روسیه نزد سازمان های بین المللی در وین پس از انتشار بیانیه مشترک، در توئیتی نوشت: موفقیت واقعی! سفر مدیرکل به ایران منجر به توافق های بسیار مهمی شد، از جمله با توجه به دسترسی به ۲ سایت مشخص شده آژانس. این سند دیگری است که ثابت می کند گفت وگو مثمر ثمرتر از فشار است. به هر دو طرف تبریک می گویم.
- وزارت امور خارجه فرانسه با انتشار پیامی در ۲۷ آگوست نوشت: فرانسه از اعلام توافق بین آژانس و ایران، که براساس آن ایران به بازرسان آژانس اجازه می دهد به دو سایت دسترسی پیدا کنند، استقبال می کند؛ چیزی که آژانس برای چند ماه درخواست کرده بود. این یک گام در جهت درست است. این تعهد از جانب ایران مطابق با اجرای توافق های این کشور با آژانس است.
- سخنگوی وزارت خارجه چین در ۲۷ آگوست اعلام کرد: چین از توافق آژانس و ایران استقبال می کند و حل و فصل اختلافات پادمانی در پی رایزنی های دوستانه را تحسین می کند. امیدوارم که همکاری های دو طرف ادامه یابد و به توافق عمل شود. چین از همه طرف ها می خواهد تا در این راستا نقش سازنده خود را ایفا کنند. بارها ثابت شده که قلدری یک طرفه، موجب افزایش احتمال تقابل می‌شود. اختلافات تنها می تواند از راه مذاکرات کاهش یابد. تمام طرف ها باید تحت شرایط کنونی مسیر درست را ادامه دهند و ضمن استناد به برجام و قطعنامه ۲۲۳۱، برای حل و فصل دیپلماتیک و سیاسی مسئله هسته‌ای ایران تلاش کنند.
- هلگا اشمید، دبیرکل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا نیز با انتشار توئیتی در تاریخ ۲۶ آگوست، نوشت: خبرهای خوب از تهران درباره همکاری بین ایران و آژانس به گوش می رسد. اتحادیه اروپا به نقش بی طرف و مستقل آژانس اعتماد دارد. در همان زمان، ما کار خود را برای حفظ برجام با کمیسیون مشترک در هفته آینده ادامه می دهیم. من به نمایندگی از جوسپ بورل، رئیس نشست خواهم بود.
- استفن کلمنت، رئیس نمایندگی اتحادیه اروپا نزد سازمان های بین المللی در وین با انتشار توئیتی نوشت: من از توافق بین ایران و آژانس برای حل مسائل مربوط به اجرای موضوعات پادمانی استقبال می کنم. از کار مهم و بی طرفانه آژانس نیز قدردانی می کنم.
- دیوید هال، سفیر و نماینده دائم انگلستان نزد آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز با انتشار توئیتی از توافق حاصله استقبال کرد و نوشت: این خبر بسیار خوبی است که ایران، آژانس را قادر می سازد تا دسترسی های مورد نظر خود را انجام دهد. یک نشانه بسیار مثبت در مورد عملکرد صحیح آژانس و رژیم پادمانی آن. انگلستان پشتیبانی کامل خود را برای گروسی و تیم پادمانی ارائه کرده است.
- نمایندگی دائم چین در وین نیز با انتشار توئیتی نوشت: توافق موفقیت آمیز میان ایران و آژانس بر سر موضوعات اجرای پادمان در ایران را تحسین می کنیم و این نشان می دهد که گفتگو و همکاری نتیجه می دهد، نه یکجانبه گرایی.
تحلیل رسانه‌ها
- بلومبرگ با انتشار خبر صدور بیانیه مشترک نوشت: ایران به کشاکش با آژانس بواسطه ارائه به دو مکان درخواستی پایان داد. ارائه این دسترسی ها می تواند تلاش های آمریکا برای از سرگیری تحریم های سازمان ملل را ضعیف تر کند. این، همچنین به این معنی است که ایران قصد دارد حمایت اعضای باقیمانده برجام را در برابر تلاش های واشنگتن برای فروپاشی برجام حفظ کند.
- گاردین در ۲۶ آگوست نوشت: توافق ایران با آژانس، حمایت اتحادیه اروپا از برجام را بیشتر خواهد نمود، چرا که دسترسی به سایت ها، سنگ بنای برجام است. این توافق زمانی حاصل شد که گروسی در تهران به مقامات ایرانی وعده داده که در چارچوب اطلاعات کنونی آژانس، درخواست دسترسی دیگری را ارائه نخواهد کرد. درج واژه "داوطلبانه" در بیانیه آژانس، یک امتیاز و برتری برای ایران می باشد، چرا که آژانس سابقا عنوان می داشت ایران متعهد به ارائه دسترسی است.
- نشریه دیپپلماتیک سابستک با انتشار مقاله ای در ۲۷ آگوست نوشت: اگرچه الان برگزاری جشن شادی برای طرفداران دیپلماسی هسته ای ایران زود است، ولی آنچه که قطار از ریل خارج شده توسط دولت ترامپ دانسته می شود، بواسطه دیپلماسی حرفه ای اروپایی ها و دیگر طرف های شورای امنیت به ریل برگشت. همزمان با ملاقات های گروسی در تهران، رئیس اندونزیایی شورای امنیت سازمان ملل نیز طی نامه ای اعلام کرد این شورا نمی تواند اقدامی درخصوص درخواست آمریکا برای اسنپ بک انجام دهد. برخی ناظران دیپلماتیک اظهار داشتند که احتمالاً این موفقیت در صورتی که ایران از قدرت نمایی اروپایی ها و دست رد جامعه بین المللی به تلاش هفته گذشته آمریکا برای اعمال اسنپ بک راضی نمی شد، رخ نمی داد. یک رابط دیپلماتیک که بر روی موضوع ایران کار می کند، اظهار داشت که این اقدام ایران، در واکنش به ایستادگی محکم اروپا در برابر اسنپ بک بود و حرکت هوشمندانه ای از سوی ایران بود. این تحولات تا به امروز سبب تقویت برجام شده است.
- نشریه فوربس نیز با پرداختن به مزایای برجام و موثر بودن این توافق در محدود کردن برنامه هسته ای ایران، نوشت: با این حال، عربستان سعودی و حزب جمهوری خواه از این توافق راضی نبودند و توسط ترامپ از آن کناره گیری کردند. واقعیت این بود که ایران بمب اتم نمی خواست، و حتی پس از کناره گیری آمریکا از برجام، این کشور در برجام ماند و به همکاری خود با آژانس ادامه داد. توافق ایران و آژانس هم چیزی جز رویه های استاندارد راستی آزمایی آژانس که برای همه کشورها اجراء می شود، نبوده است. این اقدام نشان داد که جهان می تواند بدون کمک و حضور آمریکا، با ایران بر سر اجرای تعهدات هسته ای به توافق برسد.
- وال استریت ژورنال نیز در مقاله ای در ۲۶ آگوست نوشت: ارائه دسترسی به آژانس می تواند به انحراف فشارها از سوی واشنگتن که به دنبال احیای تحریم های ایران است، کمک کند. جمع آوری نمونه ها از دو سایت و همچنین بررسی و اعلام نتیجه در مورد آنها، ماه ها به طول خواهد انجامید که در نتیجه هرگونه از سرگیری تحریم ها را تا قبل از انتخابات ماه نوامبر آمریکا غیر محتمل می سازد.
- نشریه بی. ان بلومبرگ کانادا نیز با انتشار مقاله ای نوشت: درج واژه دسترسی داوطلبانه و عدم پرداختن به موضوع جلوگیری از ورود یک بازرس آژانس، به نوعی از جمله نقاط ضعف بیانیه مشترک هستند که گروسی از آنها چشم پوشی نموده است. این مقاله در ادامه آورده است: لحن برخی بندهای بیانیه نیز هشدار آمیز است، از جمله بندی که اعلام کرده در چارچوب کنونی و اطلاعات کنونی، درخواست دسترسی دیگری نخواهد بود.
- نیویورک تایمز با انتشار خبر توافق ایران و آژانس در ۲۶ آگوست نوشت: با این توافق، ایران مسیر دشمنی خود را با جامعه بین المللی بر سر موضوع هسته ای معکوس نمود، که در نتیجه سبب جدایی بین قدرت های جهانی و انزوای فزاینده آمریکا گردیده است. ایران پس از اختلاف شورای امنیت سازمان ملل بر سر احیای تحریم های اقتصادی، نسبت به مواضع سرسختانه پیشین خود نرم تر شده است.
- نشریه انرژی اینتلیجنت در ۲۸ آگوست با انتشار مطلبی نوشت: تهران در این هفته با موافقت برای اجازه دسترسی بین المللی به دو سایت مورد سوال از سوی آژانس، به تلاش واشنگتن برای بازگشت سریع تحریم های سازمان ملل علیه ایران، ضربه زد. اگر این توافق رخ نمی داد، با توجه به اینکه آژانس مجبور به ارائه گزارش عدم پایبندی به شورای امنیت علیه ایران می گردید، دیوار مخالفت شورای امنیت سازمان ملل برای بازگشت سریع تحریم ها در ماه سپتامبر ممکن بود شکسته شود. متن بیانیه مشترک ایران و آژانس حاکی از یک پیشرفت غیرمنتظره در این خصوص می باشد. بواسطه اجازه ورود بازرسان به دو مکان مورد نظر، تهران توانست یک چماق برافراشته شده از سوی واشنگتن را از سر بردارد. احتمال داشت بواسطه عدم حل این موضوع، یکپارچگی موجود در شورای امنیت سازمان ملل در مخالفت با بازگشت سریع تحریم ها شکسته شود. توافق ایران با آژانس پس از ماه ها تلاش آمریکا برای جلب حمایت شورای حکام علیه ایران به بهانه عدم همکاری در دسترسی به سایت های نظامی مشکوک خود حاصل شد. توافق ایران با آژانس با استقبال و خوشحالی طیف وسیعی از کشورها از جمله روسیه و همچنین انگلستان که یک متحد مهم واشنگتن است، مواجه شد. با این حال، وزارت خارجه آمریکا کمتر خوشحال شد. به گفته یک دیپلمات در وین، واشنگتن از همکاری ایران با آژانس بایستی آرامش بگیرد. اگرچه این همکاری در بحبوحه تلاش های آمریکا در سازمان ملل علیه ایران بود، ولی شرایط برای آمریکا زمانیکه ایران به تعهدات پادمانی اش پایبند نباشد، سخت تر خواهد بود. این رویداد بزرگ دیپلماتیک در یک زمان حساس و به موقع رخ داد و ظاهرا آژانس دیگر هیچ سوالی با توجه به اسناد موجود از ایران نخواهد کرد. این نکته که سوالات آژانس بر مبنای آرشیو اسرائیل بود، سبب ایجاد چالش ها شده بود. به گفته یک منبع دیپلماتیک در وین، ایران قصد داشت که دسترسی را اعطاء کند، ولی آن ها می خواستند موضوع پس از آن خاتمه پیدا کند. لذا، همین اتفاق افتاد و بر اساس بیانیه مشترک، آژانس دیگر سوالی بر مبنای اطلاعات موجود نخواهد داشت. از نظر این منبع دیپلماتیک، این بسیار فوق العاده بود که ایرانی ها به توافق با چنین ادبیاتی دست یافتند. ایران دلیل قانع کننده ای برای اجازه دسترسی داشت؛ چرا که در غیر این صورت، احتمال داشت پرونده این کشور در نشست بعدی شورای حکام به شورای امنیت ارجاع داده می شود. هم اکنون، این مسیر بسته شده است.
- نشریه نشنال با انتشار گزارشی تحلیلی در ۳۰ آگوست تحت عنوان تصمیم ایران برای همکاری با آژانس، بخشی از تهاجم فریبنده دیپلماتیک این کشور می باشد، نوشت: تصمیم این کشور برای همکاری با آژانس را بایستی در راستای تلاش های دیپلماتیک این کشور برای برداشتن تحریم های بین المللی تسلیحاتی دید. از زمان بالا گرفتن تنش ها میان آژانس و ایران بر سر دسترسی به این دو سایت، یک تیم از مقامات ارشد آژانس با دکتر علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران در تعامل بودند تا این موضوع را حل کنند و سرانجام در اوایل ماه آگوست و زمانی که ایران سیگنال هایی درخصوص آمادگی برای پذیرش بازرسان در این دو مکان ارسال نمود، پیشرفت قابل توجهی به دست آمد و در نهایت، منجر به سفر گروسی به تهران شد. البته شک و تردیدهایی بر سر اینکه آیا ایران واقعا به مفاد توافق اخیر پایبند خواهد بود یا همانند ۲۰ سال گذشته با تاکتیک های گوناگون آژانس را دست به سر خواهد نمود، وجود دارد. با توجه به مطرح شدن نگرانی ها و سوالات جدید درخصوص فعالیت های گذشته هسته ای ایران و همچنین کاهش تعهدات اخیر ایران ذیل برجام، اولویت اصلی ایران رهایی از تحریم های تسلیحاتی سازمان ملل می باشد که ریشه اعمال آن ها نیز نگرانی های هسته ای و اشاعه ای بوده است. با این حال، تمامی شاخص ها حاکی از این است که ایران به هدف خود خواهد رسید و تلاش های آمریکا برای همراه نمودن اروپایی ها با خود بر سر این موضوع تاکنون نتیجه ای نداشته است. لذا، علت همکاری اخیر ایران با آژانس نیز در راستای اطمینان از برداشته شدن تحریم های تسلیحاتی در اکتبر می باشد. به گفته یک منبع دیپلماتیک آگاه به مذاکرات جاری، "اولویت ایران، رهایی از تحریم های تسلیحاتی است که به عقیده مقامات ایرانی یک پیروزی عمده دیپلماتیک در برابر آمریکا می باشد. لذا، علت همکاری ایران با آژانس نیز در راستای همین هدف می باشد. حال سوال اصلی این است که آیا ایران پایبند به اجازه دسترسی به بازرسان خواهد ماند؟ "
- نشریه نیوزویک نیز در مقاله ای تحلیلی به قلم یاکوب ناگل و مارک دوبویتز، رئیس بنیاد ضد ایرانی دفاع از دموکراسی، ضمن تاکید بر ضرورت تقویت مقابله با ایران تا قبل از انتخابات آمریکا در ماه نوامبر و همچنین ارائه پیشنهادهایی برای مقابله با ایران از جمله اتخاذ تدابیر محکمی توسط ترامپ جهت جلوگیری از ورود احتمالی رئیس جمهور بعدی آمریکا به برجام و همچنین همزمان پیگیری یک قطعنامه قوی در شورای امنیت برای اعمال تحریم های گسترده نظامی و تسلیحاتی علیه ایران ایران، نوشت: متاسفانه به نظر می رسد تهران در این دور رقابت با واشنگتن پیروز شده است. زمان لازم برای ترتیب بازدید برای بازرسان تسلیحاتی، جمع آوری نمونه های خاک در سایت ها، تجزیه و تحلیل آنها و صدور گزارش تا قبل از انتخابات ایالات متحده اتفاق نخواهد افتاد.
روایت تحلیل گران و کارشناسان
- ولادیمیر باتیوک، رئیس مرکز تحقیقات ابعاد منطقه ای سیاست های نظامی آمریکا در انستیتو کانادا و آمریکای روسیه اظهار داشت: توافق ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی برای بازرسی از دو مکان در ایران، بهانه برای اقدام علیه برجام و ایران را از آمریکا گرفت. به گفته وی: تروییکای اروپایی شامل فرانسه، انگلیس و آلمان هم که دو ماه پیش قطعنامه ای را در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی برای دسترسی بازرسان به دو سایت هسته ای در ایران به تصویب رساندند، هم اکنون با موافقت ایران با این بازرسی، تلاش های خود را بر اجرای برجام متمرکز می کنند. موافقت ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی برای ارائه دسترسی آژانس به دو سایت هسته ای، گامی در مسیر درست است که از شدت تنش ها پیرامون برنامه هسته ای ایران می کاهد. زورگویی آمریکا در آژانس و استفاده از مطالعات ادعایی که مربوط به دوره قبل از همکاری ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی بوده است، عامل اصلی مخالفت تهران با بازرسی از دو سایت هسته ای بود و در واقع، واشنگتن از این فرصت برای زیر سوال بردن ماهیت صلح آمیز برنامه هسته ای ایران استفاده کرد. موافقت ایران با آژانس در مورد دسترسی بازرسان آژانس به دو سایت هسته ای در این کشور، مسیر اجرای برجام را هموارتر می کند، هر چند که موانع زیادی از سوی واشنگتن برای توقف اجرای برجام بوجود آمده است. شکست آمریکا در بازگرداندن تحریم ها در مورد ایران، سرآغازی بر پایان یکجانبه گرایی این کشور است.
- ماییس قربانف، صاحبن‌ظر روس در امور خاورمیانه نیز طی مصاحبه ای گفت: ایران با توافق با آژانس بین المللی انرژی اتمی، یک بار دیگر حقانیت مواضع هسته ای خود را اثبات کرد. ایران با توافق با آژانس بین المللی انرژی اتمی به جامعه جهانی نشان داد که هیچ چیز مخفی در رابطه با ساخت سلاح اتمی ندارد و برنامه هسته ای این کشور، صلح آمیز است. ایران با موافقت با بازرسی دو سایت هسته ای از سوی آژانس بین المللی انرژی اتمی، بهانه را از کشورهای غربی بویژه آمریکا برای فشار بر این کشور گرفت. قربانف خاطرنشان کرد که نگرانی آمریکا و برخی متحدان آن در مورد برنامه غنی سازی اورانیوم ایران بی اساس است و آنها بخوبی می دانند که با این مواد هسته ای، نمی توان بمب اتمی ساخت. به گفته وی، کشورهای اروپایی از سیاست های آمریکا علیه ایران به ستوه آمده اند و سعی دارند در شرایط جدید، همکاری ها با ایران را گسترش دهند و به همین دلیل، به منافع خود توجه می کنند.
- جارت بلانک، هماهنگ کننده سابق وزارت امور خارجه آمریکا در امور برجام نیز در چند رشته توئیت نوشت: بخش زیادی از سیاست های ترامپ و پمپئو در مورد ایران، متمرکز بر این ایده است که می توانند به طور قابل پیش بینی و قابل کنترلی، برخی واکنش های مشخص را از دیگر نقش آفرینان این حوزه برانگیزانند؛ به ویژه در مورد ایران که آنها بارها انتظار داشتند تا در برابر رفتارهای تحریک آمیز آمریکا واکنش تندی نشان داده و برجام را پاره کند. اما ایران واکنش های خود را منطقی برداشت و اکنون برای بازرسی آژانس توافق کرده است که البته به طور کلی، ارتباطی با برجام ندارد. این توافق، موانع اساسی را برای بازگشت به اجرای بیشتر برجام، برطرف می‌سازد.