سال تحصیلی جدید آغاز شد، با تغییراتی بسیار. کلاس‌هایی که از مدرسه به صفحه شیشه‌ای گوشی‌ها کشیده شد، زنگ تفریح‌هایی که دیگر مانند سابق نیست، روش‌هایی که بنا به ضرورت تغییر یافت و شروعی که به‌جای پاییز در نیمه شهریور رقم خورد.
این دگرگونی‌های ناگزیر را همه‌گیری کرونا رقم زد و چاره‌ای جز همزیستی با آن نبوده و نیست؛ دستکم تا زمانی که چاره‌ای قطعی و جهانی برای این بیماری یافت نشود، تمامی ارکان زندگی اجتماعی دستخوش تغییر خواهد بود.
در این میانه، اما اقلیت‌هایی هستند که این دگرگونی‌ها برایشان بسیار دشوارتر از دیگرانی است که در وضعیتی عادی‌تر به سر می‌برند. دانش‌آموزان استثنایی گروه اندکی‌اند که آموزش برایشان حکمی حیاتی دارد. بخش عظیم پرورش روانی و جسمانی آنها وابسته به مدارس است و هرگونه خلل در آموزش، آنها را پله‌ها به عقب می‌راند و خانواده‌هایشان را به رنج بیشتر می‌افکند.
گرچه نوع و میزان معلولیت و ناتوانی در اهمیت آموزش به آنها متغیر است، مهم‌ترین جلوه حضور دانش‌آموزان استثنایی در اجتماع در قالب شرکت در کلاس‌های مدارس شکل می‌گیرد. آنها که به واسطه دشواری‌های تحمیلی زندگیشان از بسیاری مناسبات اجتماعی و طبیعی کودکانه به دورند و با گروه‌های همسال و همسان خود جز در مدرسه نمی‌توانند دوستی کنند.
تغییر شیوه‌های آموزش، دانش‌آموزان استثنایی را بیش از دیگران تحت تاثیر قرار داده است و در برخی نواحی که دسترسی به امکانات نیز دشوارتر است، بیم آن می‌رود که تبعاتی از افسردگی و تشدید بیماری تا ترک تحصیل داشته باشد.
همچنین نباید از وضعیت روانی خانواده‌های این دانش‌آموزان نیز غافل ماند، آنان که ساعات نبود فرزندانشان در خانه، دمی بود برای آسودن و آمادگی دوباره برای تیمار کودکانشان.
حالا با این تغییرات، نه تنها در حوزه آموزش که در زیست این خانواده‌ها دشواری‌هایی ایجاد شده است که بسته به نوع و میزان معلولیت متفاوت خواهد بود؛ اما قطعا مشکلات کم یا زیاد برای همه آنها مشترک است.
در این میانه بیشترین آسیب متوجه کودکان اتیستیک است. اتیسم اختلالی عصبی- رشدی است که در آن بخش‌های مختلف مغز در همکاری با یکدیگر دچار مشکل می‌شوند. این اختلال در سه سال اول زندگی بروز می‌کند و مادام‌العمر است.
اتیسم بر درک افراد از دنیا و تعاملاتشان با دیگران اثر می‌گذارد. افراد دارای اتیسم، دنیا را متفاوت تر از بقیه می‌بینند، می‌شنوند و حس می‌کنند.
اتیسم بیماری نیست و درمان دارویی قطعی نیز ندارد، اما فرد مبتلا می‌تواند با توانبخشی مهارت کسب کند و زندگی مستقلی داشته باشد. اتیسم به‌صورت‌های متفاوتی در رفتارهای فرد نمایان می‌شود. بعضی افراد با مشکلات دیگری ازجمله کم‌توانی ذهنی، اختلال یکپارچگی حسی، اختلال بیش‌فعالی و نقص توجه، صرع و مشکلات گوارشی نیز مواجه‌اند و این بدان معناست که این افراد نیازمند سطوح حمایتی مختلفی هستند.
آموزش برای کودکان اتیستیک از همه‌چیز واجب‌تر
عضو هیات مدیره انجمن اتیسم شیراز که خود دو فرزند مبتلا دارد، به ایرنا گفت: کودکان دارای اتیسم از زمان شیوع کرونا، کمتر خدمات آموزشی دریافت کرده‌اند و حتی از مدرسه نیز تماسی با خانواده‌ها گرفته نشده است.
محسن گنجور عنوان کرد: از آنجا که کودکان اتیستیک قادر به درک و رعایت پروتکل‌های بهداشتی نیستند، حضورشان در مدرسه بسیار خطرناک است، فرض کنید کودکی که اتیسم دارد دچار سرماخوردگی شود، این بیماری که برای دیگر کودکان شاید ساده تلقی شود، برای کودک اتیستیک به اندازه بیماری بسیار مزمنی آسیب‌رسان است، آنها نمی‌توانند درد را توضیح دهند؛ به همین دلیل هم وضعیت کنونی برای آنان و خانواده‌هایشان خطرناک‌تر است.
او علت عدم پیگیری بسیاری از خانواده‌های دارای کودک اتیسم را برای حضور در مدرسه همین معضلات برشمرد و ابراز کرد: اینکه کودکان اتیسم چگونه در خانه زندگی می‌گذرانند برای بسیاری دغدغه نیست، در حالیکه آموزش این کودکان بسیار دشوار و هزینه‌بردار است.
عضو هیات مدیره انجمن اتیسم شیراز اظهار داشت: آموزش برای این کودکان از هر چیزی واجب‌تر است و چنانچه مدتی از آن به دور باشند، دوباره به پله اول سقوط می‌کنند و تمامی تلاش‌هایی که طی سالیان برای آنها صورت گرفته، نقش بر آب می‌شود.
او بر اهمیت وجود دستورالعملی ویژه برای خانواده‌های دارای فرزند اتیستیک در شرایط شیوع کرونا تاکید کرد و ادامه داد: برای رسیدن به این دستورالعمل ویژه نیاز است ابتدا آمار دقیقی از کودکان دارای اتیسم در دست باشد تا بتوان برای آنها برنامه‌ریزی کرد؛ درحال حاضر این آمار به‌صورت دقیق وجود ندارد.
گنجور افزود: باتوجه‌به اینکه امروزه بیشتر فعالیت‌های حوزه آموزشی به‌صورت برخط انجام می‌شود، ضروری است آموزش‌های لازم در روزهای دوری از مدرسه در قالب همایش‌های ویدیوکنفرانسی به‌صورت مستمر و با حضور کارشناسان امر برگزار شود؛ همچنین تهیه کلیپ‌های کوتاه از سوی معلمان و کادر آموزشی‌درمانی به بهبود نحوه آموزش دانش‌آموزان اتیستیک در خانه کمک خواهد کرد.
وی با بیان اینکه هر یک سال وقفه در آموزش کودکان دچار اتیسم به‌مثابه عقب افتادن آنها از پنج سال آموزش است، گفت: برخی از مسائل نیاز به صرف بودجه یا هزینه بسیاری ندارد، بسیاری کارهای ساده را می‌توان برای جلوگیری از اتفاقات ناگوار بزرگ‌تر انجام داد، هم‌اکنون خانواده این کودکان دچار بحران هستند و سرِ رشته از دست دررفته است و بسیار اهمیت دارد که هرچه زودتر در زمینه‌های پیشنهادی اقداماتی صورت گیرد.
ناشنوایان و دیوارهایی از جنس ماسک
قشر دیگری که آموزششان در این روزها دشوارتر شده است، ناشنوایان هستند. آنها که با لب‌خوانی می‌توانند با اطرافیانشان وارد مکالمه شوند، با شیوع کرونا با دیواره‌هایی از جنس ماسک مواجه شدند که حرکت لب‌ها پشت آنها پنهان مانده است.
مدیر مدرسه کاشف ناشنوایان شیراز به ایرنا گفت: سال تحصیلی جدید را با حضور دبیرانمان آغاز کردیم و تا اول مهر در حوزه آموزش در فضای مجازی و نحوه انجام فعالیت‌های کلاسی، همچنین کارهایی که معلمان باید برای برقراری ارتباط موثرتر و بهتر با دانش‌آموزان ناشنوا انجام دهند، فعالیت خواهیم کرد؛ پس از آن دانش‌آموزان را در اول مهر می‌پذیریم تا هم کتاب‌ها را به دستشان برسانیم و هم با معلمانشان آشنا شوند، از سوی دیگر نیز، هنوز امکان آموزش از شبکه شاد فراهم نیست، بنابراین باید کمی صبر کنیم.
فریده خوش‌نیت با تاکید بر بسیاری تفاوت آموزش کودکان ناشنوا با کودکان عادی، گفت: حتی پیش از شیوع کرونا نیز با آموزش به کودکان مشکل داشتیم و حال این موضوع در فضای مجازی بسیار سخت‌تر هم شده است؛ هم برای دانش‌آموزان و هم دبیران.
او ابراز کرد: امکان حضور همکاران در مدرسه برای تهیه مواد درسی فراهم است، امکانات و ابزار کافی نیز در اختیار آنها قرار می‌گیرد؛ اما در بین دانش‌آموزان، وضعیت هنرستانی‌ها کمی دشوارتر است چون درس‌هایشان عملی است، از همین رو با تشخیص دبیر نیاز است هر ده روز یا هر دو هفته یک بار برای دریافت آموزش عملی در کلاس‌ها حضور یابند.
ترجیح دانش‌آموزان ناشنوا حضور در مدرسه است
مدیر مدرسه ناشنوایان کاشف شیراز از علاقه خانواده‌ها به حضور دانش‌آموزان در مدرسه سخن گفت و افزود: با این حال، مهم‌ترین معضل آنها پراکندگی مسیرها و نبود سرویس است. این مساله هزینه رفت‌و آمد به آنها تحمیل می‌کند و از حضور آنها در مدرسه می‌کاهد.
او با اشاره به اینکه آموزش مجازی در شبکه شاد صورت می‌گیرد، عنوان کرد: از آنجا که لب‌خوانی یکی از راه‌های رایج ناشنوایان برای درک مکالمات است، دبیران به دلیل ضرورت استفاده از ماسک در آموزش‌های حضوری با مشکلات بسیاری مواجه‌اند، برخی از دانش‌آموزان نیز نیازمند تماس نزدیک هستند، گاهی باید کنارشان بنشینیم و دستشان را بگیریم و در این صورت رعایت فاصله سخت است؛ اما به هر روی، تلاش کرده‌ایم درس‌ها در این مدت بازمانده، خلاصه و کوتاه کنیم تا به آسانی قابل درک شود تا خانواده‌ها هم کمتر به دردسر بیفتند.
هم‌افزایی تشکل‌ها، کارشناسان و دولت راهکار حمایت از دانش‌آموزان استثنایی
رئیس هیأت مدیره شورای هماهنگی تشکل‌های مردم‌نهاد معلولان استان فارس نیز بر آن است که تا پیش از شیوع کرونا حضور دانش‌آموزان کم‌توان ذهنی و جسمی در مدارس استثنایی باعث ایجاد تعادل در شرایط روحی خانواده‌های آنان می‌شد؛ اما با ضرورت آموزش از راه دور و تعطیلی مدارس مشکلات دو چندان شد؛ چراکه زیرساخت‌های آموزشی تدارک دیده‌شده برای دانش‌آموزان عادی مناسب وضعیت جسمی و ذهنی کودکان با نیازهای ویژه نیست و باید محتوای آموزشی ویژه‌ای با امکاناتی خاص برای دانش‌آموزان استثنایی تهیه کرد.
سعید فانی اظهار کرد: آموزشگاه‌های خصوصی نرم‌افزارهایی را برای آموزش در نظر گرفته‌اند؛ اما به اندازه کافی کارامد نیستند.
او با بیان اینکه متخصصان، تشکل‌های مردم‌نهاد و متولیان امور در حوزه معلولان می‌توانند در ارائه راهکارهای کارشناسی‌شده در خصوص آموزش از راه دور معلولان موثر باشند، گفت: در این زمینه هم بهزیستی و هم انجمن‌های غیردولتی قادرند برای حل مشکل ایجادشده در حوزه آموزش کودکان استثنایی همراه شوند.
رئیس هیأت مدیره شورای هماهنگی تشکل‌های مردم‌نهاد معلولان استان فارس بر نقش خانواده‌ها در آموزش به دانش‌آموزان استثنایی نیز تاکید کرد و گفت: گرچه نیاز است آموزش به کودکان استثنایی از سوی کارشناسان مسلط رخ دهد، خانواده‌ها یکی از ارکان مهم در حوزه پرورشی این کودکان به شمار می‌روند که می‌توانند در وضعیت کنونی روند تعلیم و تربیت را تسهیل بخشند.
او با بیان اینکه خطر ترک تحصیل دانش‌آموزان معلول بیش از دیگران وجود دارد، اظهار کرد: برای جلوگیری از این واقعه نیازمند برنامه‌ریزی برای ایجاد راهکاری اساسی از سوی آموزش و پرورش استثنایی و بهزیستی هستیم و باید پیش از آنکه زمان زیادی از سال تحصیلی بگذرد این مهم را به سرانجام برسانیم.
در این میانه، به‌نظر می‌رسد وضعیت دانش‌آموزان نابینا کمی بهتر از دیگر معلولان باشد. این موضوع را رابط نابینایان در آموزش و پرورش فارس به ایرنا گفت.
لیلا غزنوی با اشاره به آغاز سال تحصیلی جدید دانش‌آموزان نابینا اظهار کرد: به دلیل قرمز بودن وضعیت شیراز آموزش‌ها به‌صورت غیرحضوری انجام می‌شود.
مدیر داخلی موسسه نابینایان توانگران شیراز، عنوان کرد: با رایزنی‌های صورت گرفته با آموزش و پرورش استثنایی نوید ایجاد تغییرات متناسب با وضعیت کودکان نابینا داده شده و حتی به‌صورت آزمایشی نیز اقداماتی صورت گرفته است.
شاد باید برای نابینایان گویا شود
او بر ضرورت فعالیت تشکل‌های مرتبط با آموزش و پرورش تاکید کرد و گفت: شبکه شاد باید گویا باشد تا نابینایان بتوانند از مفاهیم درسی به‌صوتی نیز بهره‌مند شوند، همچنین صفحه‌خوان‌ها باید بتوانند شاد را بخوانند، این مسائل به آموزش و پرورش اعلام شده است و منتظر تغییرات اساسی در این زمینه هستیم.
غزنوی اظهار کرد: مواد آموزشی دانش‌آموزان نابینا با دیگر دانش‌آموزان تفاوتی ندارد؛ همچنین بسیاری از این دروس پیش از شیوع کرونا به‌صورت صوتی در دسترس نابینایان بوده است و این دانش‌آموزان شانس آن را داشته‌اند که در این زمینه از امکانات بهتری برخوردار باشند؛ همچنین امکان استفاده از برنامه‌های صدا و سیما نیز برای آنها فراهم است؛ با این حال نفس حضور دانش‌آموز استثنایی در مدارس اهمیتی ویژه دارد.
تعطیلی مدرسه شبانه‌روزی شیراز، آسیبی برای نابینایان استان
رابط نابینایان در آموزش و پرورش فارس همچنین خطر عقب‌ماندگی از تحصیل دانش‌آموزان نابینا را گوشزد کرد و گفت: در شیراز یک مدرسه استثنایی شبانه‌روزی ویژه نابینایان وجود دارد که پیش از این پذیرای دانش‌آموزان روستایی یا اهالی شهرستان‌های بود، اما امروز با وضعیت موجود امکان حضور برای این دانش‌آموزان فراهم نیست و ممکن است آنها به‌ویژه در دوره ابتدایی دچار آسیب شوند.
تولید محتوای ویژه برای خانواده‌ها در دست اقدام است
رییس اداره آموزش و پرورش استثنایی فارس نیز در پاسخ به نگرانی‌ها و مشکلات دانش‌آموزان خاص به ایرنا گفت: با توجه به اینکه استاندارد حضور دانش‌آموزان در کلاس‌های مدارس استثنایی بین ۶ تا ۱۱ نفر است، رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی آسان‌تر از مدارس عادی است.
محسن بهشتی‌پور افزود: در این وضعیت حتی اگر خانواده‌ای در شرایط قرمز متقاضی تدریس حضوری باشد، همکاران در مدارس استثنایی آماده ارائه خدمات هستند؛ افزون بر این بخشی از برنامه‌های دانش‌آموزان خاص مربوط به توانبخشی، گفتاردرمانی، فیزیوتراپی یا جهت‌یابی نابینایان است که باید حتما حضوری صورت گیرد و به‌صورت مجازی غیرممکن است.
وی عنوان کرد: درمجموع باید گفت که آموزش دانش‌آموزان استثنایی در شرایط کنونی انفرادی است و آنها براساس زمان‌بندی و بدون ملاقات با دیگران در مدرسه حاضر خواهند شد.
رییس اداره آموزش و پرورش استثنایی فارس با اشاره به اهمیت مشارکت خانواده‌ها در آموزش استثنایی بیان داشت: پیش از شیوع کرونا نیز محتواهای آموزشی ویژه خانواده‌های دانش‌آموزان با نیازهای ویژه تدوین شده بود، هم‌اکنون نیز این بسته‌های آموزشی به‌صورتی منسجم‌تر و قوی‌تر در دست تهیه است؛ زیرا خانواده‌ها یکی از بازوهای توانمند در عرصه آموزش هستند و نمی‌توان نقش آنان را نادیده گرفت.
بهشتی‌پور درباره معضلات دانش‌آموزان اتیسم برای حضور در مدرسه گفت: پیش از همه‌گیری کرونا نیز کلاس‌های آنان به‌صورت سه‌نفره برگزار می‌شد، بنابراین هم‌اکنون برای برنامه‌ریزی حضوری آنان مشکلی نداریم و به‌آسانی می‌توانیم زمان‌بندی کنیم تا کودک در مدرسه حضور یابد.
او درخصوص کلاس‌های درس عمومی این دانش‌آموزان افزود: غیر از آموزش‌های خاص، کلاس‌های درسی دانش‌آموزان اتیسم معمولا به‌صورت گروهی برگزار می‌شد، اما امروز این کلاس‌ها با وجود بازگشایی مدارس به‌صورت مجازی دایر خواهد شد.
بهشتی‌پور همچنین درباره تولید محتوای دیگر دانش‌آموزان بیان کرد: دسترسی نابینایان به محتوای صوتی دروس فراهم است، برای دانش‌آموزان کم‌توان هم معلمان با تقسیم‌بندی درس‌ها، در قالب ارائه فیلم محتوای آموزشی مناسب را تولید کرده‌اند که آماده بارگذاری در شبکه شاد است، این آموزش‌ها نیز مطابق با استانداردهای تدریس به دانش‌آموزان با نیازهای خاص، تدارک دیده شده است.
رابطان، واسطه‌های آموزش در نقاط دورافتاده
رییس اداره آموزش و پرورش استثنایی فارس با اشاره به اینکه خدمات به دانش‌آموزان روستایی و شهرستان‌های دور فارس توسط رابطان صورت می‌گیرد، توضیح داد: در سال تحصیلی گذشته، همکاران ما به دورترین مناطق استان برای ارائه خدمات سفر کردند؛ مثلا یکی از همکاران در داراب با هزینه شخصی محتوای آموزشی تولید کرده بود و به روستاها سر می‌زد و به دانش‌آموزان خاص آموزش می‌داد یا یکی از مدیران ما در کوهستان‌های ناحیه بیرم به آموزش حضوری می‌پرداخت و بدین‌ترتیب هیچ‌یک از دانش‌آموزان از خدمات محروم نشدند.
وی افزود: در سال تحصیلی جدید نیز معلمان و مدیران باعنوان رابط به برخی مناطق که دسترسی به راه‌های ارتباطی دشوار است، مراجعه خواهند کرد و با ارائه محتوای آموزشی در قالب‌های گوناگون تلاش می‌کنند که دانش آموزان خاص از تحصیل بازنماند.
بهشتی‌پور با بیان اینکه دغدغه خانواده دانش‌آموزان خاص بیش از افراد عادی است، گفت: آموزش و پرورش استثنایی این دغدغه را درک می‌کند و خانواده‌ها درباره پرداخت کمک‌هزینه سرویس، کمک‌هزینه خدمات حمایتی و کمک‌هزینه درمان نگران نباشند؛ چراکه این موارد همچنان برقرار است و همچون گذشته در کنار خانواده‌ها ایستاده‌ایم.
بر اساس آمار رسمی، در استان فارس درمجموع ۱۶هزار دانش‌آموز استثنایی شناسایی شده‌اند که ۶هزار نفر آنها در مدارس خاص تحصیل می‌کنند و مابقی به‌صورت تلفیقی و در مدارس عادی، همراه با دیرآموزان تحصیل می‌کنند.
بنابه اظهار سخنگوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، تا ظهر جمعه (۲۱شهریورماه ۹۹) بر اساس معیارهای قطعی تشخیصی، دو هزار و ۳۱۳ بیمار جدید مبتلا به کووید۱۹ در کشور شناسایی شده‌اند که یک هزار و ۲۵۳ نفر از آنها بستری شدند. با این حساب، مجموع بیماران کووید۱۹ در کشور به ۳۹۷ هزار و ۸۰۱ نفر رسید. در طول ۲۴ ساعت گذشته، ۱۱۵بیمار کووید۱۹ جان خود را از دست دادند و مجموع جانباختگان این بیماری به ۲۲ هزار و ۹۱۳ نفر رسید، همچنین تاکنون ۳۴۲ هزار و ۵۳۹ نفر از بیماران، بهبود یافته و یا از بیمارستان‌ها ترخیص شده‌اند.
سه هزار و ۷۵۳نفر از بیماران مبتلا به کووید۱۹ نیز در وضعیت شدید این بیماری تحت مراقبت قرار دارند.
بر اساس آخرین اطلاعات کرونا در کشور، استان‌های تهران، مازندران، گیلان، قم، اصفهان، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی، کرمان، خراسان شمالی، سمنان، یزد، زنجان و قزوین در وضعیت قرمز قرار دارند. همچنین استان‌های آذربایجان غربی، البرز، فارس، لرستان، هرمزگان، اردبیل، بوشهر، کرمانشاه، کهگیلویه و بویراحمد، خراسان جنوبی، مرکزی، ایلام، چهارمحال و بختیاری و خوزستان در وضعیت هشدار قرار دارند.